تاریخ انتشار:
کدام دانشگاه‌ها و کشورها بیشترین سهم را در تولید مقالات علمی دارند؟
اَبَر دانشگاه‌ها
بیش از ۲۰۰ کشور در فهرست برترین کشورها دیده می‌شوند که برای رتبه‌بندی آنها نیز از معیار میانگین کلی امتیازات محاسبه‌شده بر اساس پارامترها و روش‌های گوناگون و گرفتن میانگین هارمونیک از آنها، همانند قبل، استفاده شده است و گزارش آن در جدول ۲ آمده است.
با توجه به تعداد روزافزون مجلات اقتصادی و حجم انبوه مقالات منتشر‌شده یا در انتظار انتشار، داده‌های بسیاری روزانه تولید می‌شوند نظیر تعداد ارجاعات، ضریب تاثیر یک مقاله و ... که هر کدام از این پارامترها را می‌توان به روش‌های گوناگونی محاسبه یا تعریف کرد. برای مثال، ارجاع به یک مقاله مساله مهمی است که در اغلب رتبه‌بندی‌ها لحاظ می‌شود اما تعاریف گوناگونی برای آن وجود دارد؛ می‌توان کل ارجاعات به یک مقاله را به صورت یک داده خام و پردازش‌نشده در رتبه‌بندی منظور کرد اما بعضی از پژوهشگران این حوزه برای افزایش دقت و قدرت محاسبه، تنها ارجاعات سایر مجلات و نویسندگان به مقاله منتشر‌شده را در نظر می‌گیرند. در این گزارش از سیستم رتبه‌بندی RePEc1 که بر اساس ضریب تاثیر2 بنا نهاده شده است و گزارش‌های سایت IDEAS بر پایه این سیستم، استفاده می‌شود. ضریب تاثیر در روش‌های مختلف تعاریف متفاوتی دارد؛ مهم‌ترین عامل سازنده این پارامتر، (انواع محاسبه) تعداد ارجاع به یک مقاله است. RePEc تلاش همکارانه صدها داوطلب در 63 کشور جهان به منظور افزایش نشر پژوهش‌ها در حوزه اقتصاد است. قلب این پروژه یک پایگاه غیرمتمرکز داده از مقالات در حال
کار، مقالات منتشر‌شده، مجلات و برخی اجزای نرم‌افزاری است که به رایگان در اختیار متقاضیان قرار می‌گیرد. در این پایگاه، ناشران نشریات خود را فهرست‌بندی می‌کنند و نویسندگان برای خود پرونده‌های آنلاین از آثاری که پیشتر نمایه‌شده، ایجاد می‌کنند و بدین ترتیب دسترسی به رتبه‌بندی‌های مختلف در اقتصاد و زمینه‌های مرتبط فراهم می‌شود. همچنین تحلیل استنادی و ارجاعات، بر اساس پروژه CitEc (Citations in Economics) و شمارش مشاهده چکیده‌ها و دانلود مقالات نیز توسط پروژه LogEc (دسترسی و استفاده خدماتی را که بر اساس مجموعه داده RePEc تنظیم شدند، فراهم می‌کند و توسط مدرسه بازرگانی اربرو میزبانی می‌شود) انجام می‌شود و سپس رتبه‌بندی‌های مختلفی از این آمار و اطلاعات گردآوری‌شده استخراج می‌شود که معمولاً حدود روز سوم تا پنجم هر ماه به‌روز می‌شود. امکان مشاهده انواع مختلف دسته‌بندی و رتبه‌دهی و برحسب معیارهای گوناگون در این سایت وجود دارد. بخش‌های پژوهشی برتر از نظر ارجاع‌دهی، دانلود چکیده و کل مقاله و دیگر معیارها و همچنین نویسندگان برتر از نظر تعداد مقالات منتشر‌شده، تعداد مقالات منتشر‌شده متمایز با محاسبه ضریب تاثیر به صور مختلف
و رتبه‌بندی‌های دیگری بر اساس پیری و جوانی، جنسیت اقتصاددان و نیز اقتصاددانان برتر به تفکیک کشورهایشان (و نیز به تفکیک ایالت) در 10 سال اخیر و نیز در همه سال‌ها رتبه‌بندی شده‌اند. موسسات و دانشگاه‌های برتر نیز بر اساس معیارهای متفاوتی رتبه‌بندی شده‌اند. در مجموع تعداد بسیار زیادی رتبه‌بندی در این سایت وجود دارد که در این مطلب همه در رتبه‌بندی‌های گزارش‌شده، از میانگین همه روش‌های رتبه‌بندی در آن حوزه استفاده شده است. متوسط امتیاز در این رتبه‌بندی با در نظر گرفتن میانگین هارمونیک از رتبه‌های به دست آمده در هر روش، به جز بهترین و بدترین رتبه به دست آمده در محاسبات (تعداد آثار)، تعیین می‌شود. این رتبه‌بندی شامل 6703 موسسه با 41995 نویسنده ثبت‌شده در این سیستم است. برای نویسندگانی که در موسسات مختلف مشغول فعالیت هستند و به‌طور کلی در محاسباتی که نیاز به اعمال وزن برای داده‌ها باشد، وزنی که خود نویسنده در ابتدا تعیین کرده است منظور می‌شود و در غیر این صورت به طور پیش‌فرض و بر اساس فرمولی که وجود دارد، وزن مشخص می‌شود. در جدول 1، 10 دانشگاه برتر برای همه سال‌ها آمده است.
در سایر فهرست‌هایی که برای رتبه‌بندی دانشگاه‌ها در این پایگاه تولید شده‌اند، نام موسسات و دانشگاه‌های معتبری همچون گروه اقتصادی دانشگاه شیکاگو، کلمبیا، استنفورد، نیویورک، ییل و موسسه‌ای نظیر سیستم فدرال‌رزرو در میان 15 موسسه برتر دیده می‌شود. مدرسه اقتصادی تولوز که به‌دلیل حضور ژان تیرول، برنده نوبل اقتصاد امسال، اهمیت دوچندانی پیدا کرده است، رتبه 25 را در این فهرست کسب کرده است. همان‌طور که دیده می‌شود اکثر این موسسات برتر متعلق به کشور آمریکا هستند و این فهرست با فهرست برترین دانشگاه‌های ایالات متحده فرق چندانی ندارد.
برترین کشورها و ایالات
بیش از 200 کشور در فهرست برترین کشورها دیده می‌شوند که برای رتبه‌بندی آنها نیز از معیار میانگین کلی امتیازات محاسبه‌شده بر اساس پارامترها و روش‌های گوناگون و گرفتن میانگین هارمونیک از آنها، همانند قبل، استفاده شده است و گزارش آن در جدول 2 آمده است.
اگر ایالات مختلف آمریکا را در این رتبه‌بندی تنها یک بار منظور کنیم، در جایگاه‌های بعدی این فهرست به نام‌هایی همچون هلند، اسپانیا، استرالیا، سوئیس، سوئد و بلژیک می‌رسیم. برترین کشور آسیایی از این منظر ژاپن است با رتبه 21؛ چین با رتبه 32، ترکیه، سنگاپور، هند، کره جنوبی به ترتیب با رتبه‌های 47، 48، 49 و 51 جایگاه‌های دوم تا ششم آسیا را به خود اختصاص داده‌اند. ایران نیز در رتبه‌ای پایین‌تر از کشورهایی همچون هنگ‌کنگ، تایوان، مالزی، پاکستان و امارات متحده عربی، در جایگاه 126 دنیا و بالاتر از کشورهایی همچون کامرون، صربستان، بحرین و عراق قرار دارد. البته از آنجا که قرار گرفتن در این فهرست‌ها نیازمند ثبت‌نام نویسنده یا دانشگاه در این سیستم است، می‌توان گفت عدم رواج این کار در ایران و آشنا نبودن برخی پژوهشگران ایرانی با این سیستم علت جایگاه کنونی است. البته برخی صاحب‌نظران نیز به دلایلی نظیر کمبود انگیزه نزد محققان ایرانی و سایر مسائل اشاره می‌کنند که پرداختن به آنها خارج از حوصله این بحث است.
فهرست جالب دیگری که وجود دارد، فهرست برترین زنان اقتصاددان است که در آن نام‌هایی همچون کارمن راینهارت از مدرسه دولتی کندی و دانشگاه هاروارد، استر دوفلو از MIT، اسلی دمایرگاک کانت از گروه تحقیقات اقتصادی بانک جهانی، جنت کوری از موسسه مطالعات کار (IZA)، ماریان برتراند از مدرسه بوت دانشگاه شیکاگو، برانوین هیوز‌هال از اداره ملی تحقیقات اقتصادی (NBER)، کلودیا گلدن از دانشگاه هاروارد، اولیویا میچل از اداره ملی تحقیقات اقتصادی (NBER)، آلن مک‌گرتن از گروه اقتصاد دانشگاه مینه‌سوتا و سرنا انگ از گروه اقتصاد دانشکده هنر و علوم دانشگاه کلمبیا دیده می‌شوند.
نگاهی کوتاه به وضعیت ایران
تنها نام 59 نویسنده و 21 موسسه ایرانی در این پایگاه ثبت شده است که در این رتبه‌بندی‌ها منظور می‌شوند. 25 درصد از برترین موسسات ایرانی تا اکتبر 2014 به گزارش این پایگاه، در جدول 3 آمده است.
در این رتبه‌بندی تنها نویسندگانی قرار دارند که علاوه بر ثبت‌نام‌شان در این سیستم و ادعای وابستگی به این منطقه، نام‌شان در فهرست EDIRC نیز ثبت و موجود بوده باشد. در میان نویسندگان برتر ایرانی در این رتبه‌بندی، نام پژوهشگران و استادانی همچون حسن خداویسی، جواد عابدینی، اسماعیل ابونوری، حسین میرشجاعیان‌حسینی، احمد جعفری‌صمیمی، شاپور محمدی، فیروز فلاحی، سعید مشیری، هومن مالک و اسماعیل نادری دیده می‌شود.
اخبار متفاوت از وضعیت ایران
به گزارش خبرگزاری مهر، سال گذشته سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) اعلام کرد ایران رتبه اول در منطقه و رتبه 16 جهان در تولید علم را کسب کرده است و روسیه و سوئیس پس از ایران قرار گرفتند. او با ارائه آخرین آمار و اطلاعات از تولید علم در ایران اظهار داشت پژوهشگران ایرانی 58/1 درصد از کل تولید علم دنیا را به خود اختصاص داده‌اند. به طور کلی در جهان، سه نظام استنادی ISC در ایران، Scopus در هلند و ISI در ایالات متحده آمریکا دانشگاه‌های جهان را رصد می‌کنند و اخیراً بعضی کشورها مانند هندوستان و مالزی نیز کوشیده‌اند نظام‌های استنادی خود را تاسیس کنند اما هنوز اخبار مستندی از مطالعات و یافته‌های این نظام‌های استنادی منتشر نشده است. جعفر مهراد، ضمن بررسی وضعیت تولید علم کشور در رشته‌های مهندسی، فیزیک، ریاضی، علوم پلیمر، شیمی آلی و هسته‌ای و شیمی معدنی ادعا کرد ایران در حال حاضر هم‌تراز با بسیاری از کشورهای پیشرفته و تعدادی از کشورهای در حال توسعه مانند کره جنوبی، اسپانیا، هندوستان و برزیل در تولید علم فعالیت می‌کند. او در ادامه افزود: مرجع سنجش تولید علم جهان، نشریات معتبر و بین‌المللی wos و scopus هستند که هر دو به عنوان نظام بین‌المللی سنجش و اندازه‌گیری علم ایفای نقش می‌کنند.
همچنین خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، به تازگی اعلام کرد ایران در تولید مقالات مهندسی پزشکی رتبه 16 دنیا را کسب کرده است. رئیس دانشکده مهندسی پزشکی دانشگاه صنعتی امیرکبیر اظهار کرد ایران به لحاظ تولید مقالات ISI در حوزه مهندسی پزشکی در دنیا رتبه شانزدهم را به خود اختصاص داده است که جایگاه خوبی به شمار می‌آید. دانشکده مهندسی پزشکی دانشگاه امیرکبیر که امسال بیستمین سال فعالیت خود را آغاز کرده است و تنها دانشکده مستقل مهندسی پزشکی در میان دانشگاه‌های دولتی کشور محسوب می‌شود، بین 35 تا 40 درصد تولید مقالات مهندسی پزشکی ایران را در اختیار دارد. به گزارش پایگاه خبری تحلیلی صراط در آبان امسال، مدیر گروه علم‌سنجی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، آخرین رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی برتر دنیا مربوط به ماه نوامبر سال 2014 میلادی را بر اساس نظام رتبه‌بندی ESI3 اعلام کرد که مبنای این رتبه‌بندی گردآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات یک درصد مقالات دارای بیشترین استنادات در پایگاه اطلاعاتی Web of Sciences ISI در فاصله حدوداً 10 سال اخیر بوده است. در این رتبه‌بندی، فهرست یک درصد دانشمند برتر در علوم پزشکی کشور بر اساس نظام رتبه‌بندی ESI در ماه نوامبر سال 2014 میلادی نیز اعلام شده است. در حال حاضر هفت دانشگاه علوم پزشکی کشور در بین یک درصد دانشگاه‌های برتر دنیا قرار دارند که به ترتیب عبارتند از: دانشگاه علوم پزشکی تهران، شهید بهشتی، شیراز، اصفهان، تبریز، مشهد و ایران که این فهرست بر اساس تعداد مقالات و ارجاعات یکسان است.
پایگاه رتبه‌بندی و ارزشیابی دانشگاه‌های جهان، Quacquarelli Symonds، در گزارش خود در سال 2011 بیش از دو هزار دانشگاه در سرتاسر جهان را بررسی و رتبه‌بندی کرده است. به گزارش خبرگزاری مهر، QS در این دور از رتبه‌بندی خود از شش شاخص کلی برای ارزیابی عملکرد و ساختار دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی در سرتاسر جهان استفاده کرده است که این شاخص‌ها عبارتند از: اعتبار آکادمیک، شهرت استادان، نسبت ارجاع به مقالات به هر یک از اعضای هیات علمی، استادان دانشجو، دانشجویان بین‌المللی و استادان بین‌المللی. همچنین در دسته‌بندی و رتبه‌بندی جالب توجه دیگری، رتبه‌بندی دانشگاه‌ها در قالب موضوع و در پنج زمینه مطالعاتی هنر و علوم انسانی، مهندسی و فناوری، علوم زیستی و پزشکی، علوم طبیعی، مدیریت و علوم اجتماعی انجام گرفته است. در عین حال در این رتبه‌بندی به هر دانشگاه یا موسسه ستاره‌هایی اختصاص یافته است که داشتن هر ستاره مقررات خاص خود را دارد. در بخش علوم زیستی و پزشکی دانشگاه‌های هاروارد، کمبریج، آکسفورد، استنفورد و جان هاپکینز رتبه‌های اول تا پنجم را به دست آورده‌اند. در بخش علوم انسانی و هنر دانشگاه‌های هاروارد، آکسفورد، کمبریج، کالیفرنیا برکلی و ییل رتبه‌های اول تا پنجم را به خود اختصاص داده‌اند. در بخش مهندسی و تکنولوژی دانشگاه‌های MIT، استنفورد، کالیفرنیا برکلی، کمبریج و موسسه تکنولوژی کالیفرنیا پنج جایگاه اول را از آن خود کرده‌اند. در بخش علوم طبیعی نیز دانشگاه‌های کمبریج، هاروارد، MIT، کالیفرنیا برکلی و دانشگاه آکسفورد رتبه‌های اول جهان را کسب کرده‌اند و در نهایت در بخش علوم اجتماعی و مدیریت دانشگاه‌های هاروارد، آکسفورد، استنفورد، کالیفرنیا برکلی و کمبریج اول تا پنجم دانشگاه‌های جهان شده‌اند. بر اساس این رتبه‌بندی دو دانشگاه ایران در بخش موضوعی حائز رتبه‌هایی در رده 200 شده‌اند. با وجود اینکه نام دانشگاه‌های ایران در میان 300 دانشگاه برتر جهان مشاهده نمی‌شود، اما در بخش رتبه‌بندی موضوعی، در بخش رشته‌های مهندسی و تکنولوژی دانشگاه تهران رتبه 235 و دانشگاه صنعتی شریف رتبه 264 را به دست آورده است. همچنین در بخش علوم طبیعی نیز دانشگاه تهران رتبه 294 جهان را کسب کرده است. در گزارش جهانی رتبه‌بندی موسسات توسط سایماگو (SIR) که در سال 2010 انجام شده 2833 دانشگاه و موسسه پژوهشی جهان مورد رتبه‌بندی قرار گرفته‌اند که در این رتبه‌بندی دانشگاه تهران در خاورمیانه حائز رتبه شش است. بر اساس گزارش مهر، در این رتبه‌بندی در منطقه خاورمیانه دانشگاه حاجت تپه در ترکیه رتبه نخست را کسب کرده است و رتبه جهانی این دانشگاه 354 و رتبه کشوری آن یک است و در حدود 88/36 درصد از اسناد دانشگاه حاجت تپه در معتبرترین و موثرترین مجلات علمی جهان منتشر شده است. دانشگاه استانبول در ترکیه جایگاه دوم در میان کشورهای خاورمیانه (و رتبه دوم کشوری) را به خود اختصاص داده است. این دانشگاه در طول سال‌های 2004 تا 2008 تعداد هفت هزار و 167 مدرک منتشر کرده است و حدود 70/15 درصد از مقالات دانشگاه استانبول با مشارکت سایر کشورهای جهان منتشر شده است. دانشگاه شریف و دانشگاه علوم پزشکی تهران در این گزارش به ترتیب جایگاه‌های هفت و 10 منطقه و رتبه‌های 546 و 691 جهانی را کسب کردند.
همان‌طور که در این گزارش‌ها قابل مشاهده است، وقتی پایگاه‌ها و رتبه‌بندی‌ها و حتی معیار رتبه‌بندی را تغییر می‌دهیم، رتبه‌ها از کم تا بسیار زیاد تغییر می‌کنند که این باعث ایجاد سوال‌هایی در مورد ماهیت، چگونگی و اصالت این آمار و ارقام می‌شود. چیزی که به نظر می‌رسد باید به آن دقت شود، بررسی پارامترهای مهم و موثر در این محاسبات و پیدا کردن نقاط ضعف و قوت کشور در هر کدام از آنهاست. اینکه تا چه حد این ارقام تصویرگر وضعیت واقعی جایگاه علمی ایران هستند، سوالی است که صاحب‌نظران باید به آن پاسخ دهند اما مساله‌ای که شاید توافق کلی در مورد آن وجود داشته باشد تلاش مستمر و پیوسته و توجه بیشتر به بهبود شاخص‌ها به‌خصوص شاخص‌های کیفی در این رتبه‌بندی‌هاست. امری که با توجه به تجارب برخی از کشورها و ظرفیت‌های موجود، دور از دسترس نیست.
فعالیت‌های پژوهشی در دانشگاه‌های مطرح
از آنجا که دانشگاه هاروارد بر اساس اکثر رتبه‌بندی‌ها، در جایگاه نخست قرار می‌گیرد، در این قسمت نگاهی کوتاه به برنامه‌های پژوهشی کنونی در این دانشگاه خواهیم داشت. یکی از انواع فعالیت‌های تحقیقاتی در هاروارد، فعالیت‌های تحت مدیریت دانشکده‌ها هستند که هر کدام از آنها با هدف خاصی شکل گرفته‌اند. علاوه بر اینها، پژوهش‌هایی هم حامی مالی خارج از دانشگاه دارند که پیش و پس از اهدای این هدایا و نیز در حین انجام پروژه توسط مدیر مربوطه بر چگونگی روند پیشرفت و هزینه‌ها نظارت صورت می‌گیرد. یکی از ابتکارات در دانشکده اقتصاد هاروارد، پروژه LEAP4 است. ماموریت این پروژه که کاربردهای اقتصادی و سیاسی دارد، تسهیل تحقیقات مربوط به سیاست‌های دولت، با هدف نهایی تزریق شواهد علمی به سیاستگذاری‌هاست. LEAP شامل سه جزء است:
1- سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های دانشجویی؛ معمولاً پروژه‌های آزمایشی این برنامه، شامل تحقیقات حوزه‌ای یا تجربی هستند که نمی‌توان آنها را به‌راحتی یا به سرعت از طریق NSF5 یا سازمان‌های دیگر تامین مالی کرد.
2- برنامه بازدیدکننده که شامل بازدید از LEAP توسط دو محقق برجسته در هر ترم می‌شود و همچنین دوره‌های کوتاه آموزش مباحث مربوط به تازه‌ترین تحقیقات در حال انجام توسط این پژوهشگران به‌منظور رساندن دانشجویان به مرزهای علم.
3- بخش سوم مجموعه‌ای از دفاتر و سالن‌ها در طبقه دوم برای ایجاد و تسهیل تعاملات میان استادان دانشکده و دانشجویان است که شامل دفاتر بازدیدکننده‌ها نیز می‌شود.
به غیر از برنامه LEAP در این بخش، بودجه مربوط به برنامه خانواده وایس دیده می‌شود که به حوزه اقتصاد توسعه خصوصاً در کشورهای کمتر توسعه‌یافته اختصاص می‌یابد. همچنین مبانی رفتار بشر FHB6 یکی دیگر از برنامه‌های تحقیقاتی این دانشگاه با بودجه مشخص است که هدف آن کنترل و هدایت نگرش‌های متغیر و قابل تبدیل نسبت به مکانیسم‌های روانی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و بیولوژیکی است که رفتار انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهند و سپس تبدیل دانش حاصل به مداخلات مقرون‌به‌صرفه و مقیاس‌پذیر که باعث بهبود رفاه انسان در سراسر جهان می‌شود. بنابراین به نظر می‌رسد بودجه پژوهشی این دانشگاه، صرف بهبود و علمی‌تر کردن سیاست‌های دولت و برطرف کردن نقایص و کمبودهای سیستم موجود که متخصصان هر حوزه آنها را شناسایی کرده‌اند، می‌شود.
مجلات اقتصادی معتبر کدامند؟
گفته می‌شود حداقل 2822 مجله در حوزه اقتصاد، مدیریت، بازرگانی و مالی وجود دارند و سه رویکرد اصلی در رتبه‌بندی مجلات وجود دارد: رتبه‌بندی بر اساس داوری متخصصان، رتبه‌بندی بر اساس ضریب تاثیر و رتبه‌بندی ترکیبی. بر اساس اکثر رتبه‌بندی‌ها پنج مجله برتر اقتصادی عبارتند از:
1- The American Economic Review (AER)
2- Econometrica (EMA)
3- The Journal of Political Economy (JPE)
4- The Quarterly Journal of Economics (QJE)
5- The Review of Economic Studies (RES)
به نوشته دیوید کارت (2013) انتشار یا نابودی، قانون همیشگی و یک حقیقت در مورد برترین مجلات اقتصادی و دانشگاهی بوده است، اما انتشار مقاله در بهترین مجلات، امروزه حتی سخت‌تر و بسیار کندتر از پیش شده است که شواهدی در تایید این ادعا وجود دارد: تعداد مقالات منتشر‌شده در مجلات معتبر کاهش یافته است، در حالی که تعداد و طول عضویت‌ها افزایش یافته است. بنابراین به نظر می‌رسد باید بازنگری در این حوزه برای بازتاب واقعیت‌های جدید صورت گیرد. انتشار مقاله در مجلات معتبر، تاثیر زیادی بر مسیر پژوهش در اقتصاد و آینده شغلی پژوهشگران جوان و نیز بر پرداختی به اقتصاددانان دانشگاهی دارد. تا چه حد روند انتشار مقاله در این مجلات در طول چند دهه گذشته تغییر کرده است؟ تعداد کل مقالات منتشر‌شده در این مجلات، از حدود 400 عدد در هر سال در اواخر دهه 1970 به حدود 300 عدد در سال 2010 تا 2012 کاهش یافته است. ترکیب افزایش عضویت و کاهش انتشار مقالات، منجر به سقوط شدید در میزان پذیرش کل، از حدود 15 درصد در سال 1980 به شش درصد امروز شده است. در حال حاضر، QJE بیشترین سختگیری را در میان پنج مجله دارد با نرخ پذیرش حدود سه درصد و پس از آن JPE و RES، با نرخ پذیرش حدود پنج درصد قرار دارند. حداقل سختگیری مربوط به AER و Econometrica، با نرخ پذیرش حدود هشت درصد است. با گذشت زمان، و به ویژه در طول 15 سال گذشته، به طور فزاینده‌ای انتشار در پنج مجله معتبر دشوار شده است که نشان می‌دهد معیار استخدام و ارتقای شغلی بر اساس پنج نشریه برتر به میزان قابل توجهی سخت‌تر شده است (انتشار حداقل یک مقاله در این پنج مجله برای هیات علمی نیاز است). کدام مجلات بیشترین مسوولیت را در کاهش تعداد مقالات منتشر‌شده دارند؟ بزرگ‌ترین کاهش در مجله Econometrica اتفاق افتاده است که تعداد متوسط مقالات در هر سال را از حدود 100 عدد در دهه 1970 به 60 عدد امروزی کاهش داده است و مجله JPE که از انتشار 85 مقاله در هر سال در دهه 1970 در حال حاضر تنها به انتشار 30 مقاله در هر سال اکتفا می‌کند. QJE و RES نیز کاهش را به‌اندازه کمتری تجربه کرده‌اند. تنها در AER تعداد مقالات منتشر‌شده کنونی نسبت به اواخر دهه 1970 افزایش یافته و از حدود 100 عدد در سال به حدود 125 در سال رسیده است.
پی‌نوشت‌‌ها:
1- Research Papers in Economics.
2- Impact Factor.
3- Essential Science Indicators
4-Lab for Economic Applications and Policy.
5-National Science Foundation (NSF).
6-Foundations of Human Behavior.
منبع:
ideas.repec.org
در سایر فهرست‌هایی که برای رتبه‌بندی دانشگاه‌ها در این پایگاه تولید شده‌اند، نام موسسات و دانشگاه‌های معتبری همچون گروه اقتصادی دانشگاه شیکاگو، کلمبیا، استنفورد، نیویورک، ییل و موسسه‌ای نظیر سیستم فدرال‌رزرو در میان 15 موسسه برتر دیده می‌شود. مدرسه اقتصادی تولوز که به‌دلیل حضور ژان تیرول، برنده نوبل اقتصاد امسال، اهمیت دوچندانی پیدا کرده است، رتبه 25 را در این فهرست کسب کرده است. همان‌طور که دیده می‌شود اکثر این موسسات برتر متعلق به کشور آمریکا هستند و این فهرست با فهرست برترین دانشگاه‌های ایالات متحده فرق چندانی ندارد.
برترین کشورها و ایالات
بیش از 200 کشور در فهرست برترین کشورها دیده می‌شوند که برای رتبه‌بندی آنها نیز از معیار میانگین کلی امتیازات محاسبه‌شده بر اساس پارامترها و روش‌های گوناگون و گرفتن میانگین هارمونیک از آنها، همانند قبل، استفاده شده است و گزارش آن در جدول 2 آمده است.
اگر ایالات مختلف آمریکا را در این رتبه‌بندی تنها یک بار منظور کنیم، در جایگاه‌های بعدی این فهرست به نام‌هایی همچون هلند، اسپانیا، استرالیا، سوئیس، سوئد و بلژیک می‌رسیم. برترین کشور آسیایی از این منظر ژاپن است با رتبه 21؛ چین با رتبه 32، ترکیه، سنگاپور، هند، کره جنوبی به ترتیب با رتبه‌های 47، 48، 49 و 51 جایگاه‌های دوم تا ششم آسیا را به خود اختصاص داده‌اند. ایران نیز در رتبه‌ای پایین‌تر از کشورهایی همچون هنگ‌کنگ، تایوان، مالزی، پاکستان و امارات متحده عربی، در جایگاه 126 دنیا و بالاتر از کشورهایی همچون کامرون، صربستان، بحرین و عراق قرار دارد. البته از آنجا که قرار گرفتن در این فهرست‌ها نیازمند ثبت‌نام نویسنده یا دانشگاه در این سیستم است، می‌توان گفت عدم رواج این کار در ایران و آشنا نبودن برخی پژوهشگران ایرانی با این سیستم علت جایگاه کنونی است. البته برخی صاحب‌نظران نیز به دلایلی نظیر کمبود انگیزه نزد محققان ایرانی و سایر مسائل اشاره می‌کنند که پرداختن به آنها خارج از حوصله این بحث است.
فهرست جالب دیگری که وجود دارد، فهرست برترین زنان اقتصاددان است که در آن نام‌هایی همچون کارمن راینهارت از مدرسه دولتی کندی و دانشگاه هاروارد، استر دوفلو از MIT، اسلی دمایرگاک کانت از گروه تحقیقات اقتصادی بانک جهانی، جنت کوری از موسسه مطالعات کار (IZA)، ماریان برتراند از مدرسه بوت دانشگاه شیکاگو، برانوین هیوز‌هال از اداره ملی تحقیقات اقتصادی (NBER)، کلودیا گلدن از دانشگاه هاروارد، اولیویا میچل از اداره ملی تحقیقات اقتصادی (NBER)، آلن مک‌گرتن از گروه اقتصاد دانشگاه مینه‌سوتا و سرنا انگ از گروه اقتصاد دانشکده هنر و علوم دانشگاه کلمبیا دیده می‌شوند.
نگاهی کوتاه به وضعیت ایران
تنها نام 59 نویسنده و 21 موسسه ایرانی در این پایگاه ثبت شده است که در این رتبه‌بندی‌ها منظور می‌شوند. 25 درصد از برترین موسسات ایرانی تا اکتبر 2014 به گزارش این پایگاه، در جدول 3 آمده است.
در این رتبه‌بندی تنها نویسندگانی قرار دارند که علاوه بر ثبت‌نام‌شان در این سیستم و ادعای وابستگی به این منطقه، نام‌شان در فهرست EDIRC نیز ثبت و موجود بوده باشد. در میان نویسندگان برتر ایرانی در این رتبه‌بندی، نام پژوهشگران و استادانی همچون حسن خداویسی، جواد عابدینی، اسماعیل ابونوری، حسین میرشجاعیان‌حسینی، احمد جعفری‌صمیمی، شاپور محمدی، فیروز فلاحی، سعید مشیری، هومن مالک و اسماعیل نادری دیده می‌شود.
اخبار متفاوت از وضعیت ایران
به گزارش خبرگزاری مهر، سال گذشته سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) اعلام کرد ایران رتبه اول در منطقه و رتبه 16 جهان در تولید علم را کسب کرده است و روسیه و سوئیس پس از ایران قرار گرفتند. او با ارائه آخرین آمار و اطلاعات از تولید علم در ایران اظهار داشت پژوهشگران ایرانی 58/1 درصد از کل تولید علم دنیا را به خود اختصاص داده‌اند. به طور کلی در جهان، سه نظام استنادی ISC در ایران، Scopus در هلند و ISI در ایالات متحده آمریکا دانشگاه‌های جهان را رصد می‌کنند و اخیراً بعضی کشورها مانند هندوستان و مالزی نیز کوشیده‌اند نظام‌های استنادی خود را تاسیس کنند اما هنوز اخبار مستندی از مطالعات و یافته‌های این نظام‌های استنادی منتشر نشده است. جعفر مهراد، ضمن بررسی وضعیت تولید علم کشور در رشته‌های مهندسی، فیزیک، ریاضی، علوم پلیمر، شیمی آلی و هسته‌ای و شیمی معدنی ادعا کرد ایران در حال حاضر هم‌تراز با بسیاری از کشورهای پیشرفته و تعدادی از کشورهای در حال توسعه مانند کره جنوبی، اسپانیا، هندوستان و برزیل در تولید علم فعالیت می‌کند. او در ادامه افزود: مرجع سنجش تولید علم جهان، نشریات معتبر و بین‌المللی wos و scopus هستند که هر دو به عنوان نظام بین‌المللی سنجش و اندازه‌گیری علم ایفای نقش می‌کنند.
همچنین خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، به تازگی اعلام کرد ایران در تولید مقالات مهندسی پزشکی رتبه 16 دنیا را کسب کرده است. رئیس دانشکده مهندسی پزشکی دانشگاه صنعتی امیرکبیر اظهار کرد ایران به لحاظ تولید مقالات ISI در حوزه مهندسی پزشکی در دنیا رتبه شانزدهم را به خود اختصاص داده است که جایگاه خوبی به شمار می‌آید. دانشکده مهندسی پزشکی دانشگاه امیرکبیر که امسال بیستمین سال فعالیت خود را آغاز کرده است و تنها دانشکده مستقل مهندسی پزشکی در میان دانشگاه‌های دولتی کشور محسوب می‌شود، بین 35 تا 40 درصد تولید مقالات مهندسی پزشکی ایران را در اختیار دارد. به گزارش پایگاه خبری تحلیلی صراط در آبان امسال، مدیر گروه علم‌سنجی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، آخرین رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی برتر دنیا مربوط به ماه نوامبر سال 2014 میلادی را بر اساس نظام رتبه‌بندی ESI3 اعلام کرد که مبنای این رتبه‌بندی گردآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات یک درصد مقالات دارای بیشترین استنادات در پایگاه اطلاعاتی Web of Sciences ISI در فاصله حدوداً 10 سال اخیر بوده است. در این رتبه‌بندی، فهرست یک درصد دانشمند برتر در علوم پزشکی کشور بر اساس نظام رتبه‌بندی ESI در ماه نوامبر سال 2014 میلادی نیز اعلام شده است. در حال حاضر هفت دانشگاه علوم پزشکی کشور در بین یک درصد دانشگاه‌های برتر دنیا قرار دارند که به ترتیب عبارتند از: دانشگاه علوم پزشکی تهران، شهید بهشتی، شیراز، اصفهان، تبریز، مشهد و ایران که این فهرست بر اساس تعداد مقالات و ارجاعات یکسان است.
پایگاه رتبه‌بندی و ارزشیابی دانشگاه‌های جهان، Quacquarelli Symonds، در گزارش خود در سال 2011 بیش از دو هزار دانشگاه در سرتاسر جهان را بررسی و رتبه‌بندی کرده است. به گزارش خبرگزاری مهر، QS در این دور از رتبه‌بندی خود از شش شاخص کلی برای ارزیابی عملکرد و ساختار دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی در سرتاسر جهان استفاده کرده است که این شاخص‌ها عبارتند از: اعتبار آکادمیک، شهرت استادان، نسبت ارجاع به مقالات به هر یک از اعضای هیات علمی، استادان دانشجو، دانشجویان بین‌المللی و استادان بین‌المللی. همچنین در دسته‌بندی و رتبه‌بندی جالب توجه دیگری، رتبه‌بندی دانشگاه‌ها در قالب موضوع و در پنج زمینه مطالعاتی هنر و علوم انسانی، مهندسی و فناوری، علوم زیستی و پزشکی، علوم طبیعی، مدیریت و علوم اجتماعی انجام گرفته است. در عین حال در این رتبه‌بندی به هر دانشگاه یا موسسه ستاره‌هایی اختصاص یافته است که داشتن هر ستاره مقررات خاص خود را دارد. در بخش علوم زیستی و پزشکی دانشگاه‌های هاروارد، کمبریج، آکسفورد، استنفورد و جان هاپکینز رتبه‌های اول تا پنجم را به دست آورده‌اند. در بخش علوم انسانی و هنر دانشگاه‌های هاروارد، آکسفورد، کمبریج، کالیفرنیا برکلی و ییل رتبه‌های اول تا پنجم را به خود اختصاص داده‌اند. در بخش مهندسی و تکنولوژی دانشگاه‌های MIT، استنفورد، کالیفرنیا برکلی، کمبریج و موسسه تکنولوژی کالیفرنیا پنج جایگاه اول را از آن خود کرده‌اند. در بخش علوم طبیعی نیز دانشگاه‌های کمبریج، هاروارد، MIT، کالیفرنیا برکلی و دانشگاه آکسفورد رتبه‌های اول جهان را کسب کرده‌اند و در نهایت در بخش علوم اجتماعی و مدیریت دانشگاه‌های هاروارد، آکسفورد، استنفورد، کالیفرنیا برکلی و کمبریج اول تا پنجم دانشگاه‌های جهان شده‌اند. بر اساس این رتبه‌بندی دو دانشگاه ایران در بخش موضوعی حائز رتبه‌هایی در رده 200 شده‌اند. با وجود اینکه نام دانشگاه‌های ایران در میان 300 دانشگاه برتر جهان مشاهده نمی‌شود، اما در بخش رتبه‌بندی موضوعی، در بخش رشته‌های مهندسی و تکنولوژی دانشگاه تهران رتبه 235 و دانشگاه صنعتی شریف رتبه 264 را به دست آورده است. همچنین در بخش علوم طبیعی نیز دانشگاه تهران رتبه 294 جهان را کسب کرده است. در گزارش جهانی رتبه‌بندی موسسات توسط سایماگو (SIR) که در سال 2010 انجام شده 2833 دانشگاه و موسسه پژوهشی جهان مورد رتبه‌بندی قرار گرفته‌اند که در این رتبه‌بندی دانشگاه تهران در خاورمیانه حائز رتبه شش است. بر اساس گزارش مهر، در این رتبه‌بندی در منطقه خاورمیانه دانشگاه حاجت تپه در ترکیه رتبه نخست را کسب کرده است و رتبه جهانی این دانشگاه 354 و رتبه کشوری آن یک است و در حدود 88/36 درصد از اسناد دانشگاه حاجت تپه در معتبرترین و موثرترین مجلات علمی جهان منتشر شده است. دانشگاه استانبول در ترکیه جایگاه دوم در میان کشورهای خاورمیانه (و رتبه دوم کشوری) را به خود اختصاص داده است. این دانشگاه در طول سال‌های 2004 تا 2008 تعداد هفت هزار و 167 مدرک منتشر کرده است و حدود 70/15 درصد از مقالات دانشگاه استانبول با مشارکت سایر کشورهای جهان منتشر شده است. دانشگاه شریف و دانشگاه علوم پزشکی تهران در این گزارش به ترتیب جایگاه‌های هفت و 10 منطقه و رتبه‌های 546 و 691 جهانی را کسب کردند.
همان‌طور که در این گزارش‌ها قابل مشاهده است، وقتی پایگاه‌ها و رتبه‌بندی‌ها و حتی معیار رتبه‌بندی را تغییر می‌دهیم، رتبه‌ها از کم تا بسیار زیاد تغییر می‌کنند که این باعث ایجاد سوال‌هایی در مورد ماهیت، چگونگی و اصالت این آمار و ارقام می‌شود. چیزی که به نظر می‌رسد باید به آن دقت شود، بررسی پارامترهای مهم و موثر در این محاسبات و پیدا کردن نقاط ضعف و قوت کشور در هر کدام از آنهاست. اینکه تا چه حد این ارقام تصویرگر وضعیت واقعی جایگاه علمی ایران هستند، سوالی است که صاحب‌نظران باید به آن پاسخ دهند اما مساله‌ای که شاید توافق کلی در مورد آن وجود داشته باشد تلاش مستمر و پیوسته و توجه بیشتر به بهبود شاخص‌ها به‌خصوص شاخص‌های کیفی در این رتبه‌بندی‌هاست. امری که با توجه به تجارب برخی از کشورها و ظرفیت‌های موجود، دور از دسترس نیست.
فعالیت‌های پژوهشی در دانشگاه‌های مطرح
از آنجا که دانشگاه هاروارد بر اساس اکثر رتبه‌بندی‌ها، در جایگاه نخست قرار می‌گیرد، در این قسمت نگاهی کوتاه به برنامه‌های پژوهشی کنونی در این دانشگاه خواهیم داشت. یکی از انواع فعالیت‌های تحقیقاتی در هاروارد، فعالیت‌های تحت مدیریت دانشکده‌ها هستند که هر کدام از آنها با هدف خاصی شکل گرفته‌اند. علاوه بر اینها، پژوهش‌هایی هم حامی مالی خارج از دانشگاه دارند که پیش و پس از اهدای این هدایا و نیز در حین انجام پروژه توسط مدیر مربوطه بر چگونگی روند پیشرفت و هزینه‌ها نظارت صورت می‌گیرد. یکی از ابتکارات در دانشکده اقتصاد هاروارد، پروژه LEAP4 است. ماموریت این پروژه که کاربردهای اقتصادی و سیاسی دارد، تسهیل تحقیقات مربوط به سیاست‌های دولت، با هدف نهایی تزریق شواهد علمی به سیاستگذاری‌هاست. LEAP شامل سه جزء است:
1- سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های دانشجویی؛ معمولاً پروژه‌های آزمایشی این برنامه، شامل تحقیقات حوزه‌ای یا تجربی هستند که نمی‌توان آنها را به‌راحتی یا به سرعت از طریق NSF5 یا سازمان‌های دیگر تامین مالی کرد.
2- برنامه بازدیدکننده که شامل بازدید از LEAP توسط دو محقق برجسته در هر ترم می‌شود و همچنین دوره‌های کوتاه آموزش مباحث مربوط به تازه‌ترین تحقیقات در حال انجام توسط این پژوهشگران به‌منظور رساندن دانشجویان به مرزهای علم.
3- بخش سوم مجموعه‌ای از دفاتر و سالن‌ها در طبقه دوم برای ایجاد و تسهیل تعاملات میان استادان دانشکده و دانشجویان است که شامل دفاتر بازدیدکننده‌ها نیز می‌شود.
به غیر از برنامه LEAP در این بخش، بودجه مربوط به برنامه خانواده وایس دیده می‌شود که به حوزه اقتصاد توسعه خصوصاً در کشورهای کمتر توسعه‌یافته اختصاص می‌یابد. همچنین مبانی رفتار بشر FHB6 یکی دیگر از برنامه‌های تحقیقاتی این دانشگاه با بودجه مشخص است که هدف آن کنترل و هدایت نگرش‌های متغیر و قابل تبدیل نسبت به مکانیسم‌های روانی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و بیولوژیکی است که رفتار انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهند و سپس تبدیل دانش حاصل به مداخلات مقرون‌به‌صرفه و مقیاس‌پذیر که باعث بهبود رفاه انسان در سراسر جهان می‌شود. بنابراین به نظر می‌رسد بودجه پژوهشی این دانشگاه، صرف بهبود و علمی‌تر کردن سیاست‌های دولت و برطرف کردن نقایص و کمبودهای سیستم موجود که متخصصان هر حوزه آنها را شناسایی کرده‌اند، می‌شود.
مجلات اقتصادی معتبر کدامند؟
گفته می‌شود حداقل 2822 مجله در حوزه اقتصاد، مدیریت، بازرگانی و مالی وجود دارند و سه رویکرد اصلی در رتبه‌بندی مجلات وجود دارد: رتبه‌بندی بر اساس داوری متخصصان، رتبه‌بندی بر اساس ضریب تاثیر و رتبه‌بندی ترکیبی. بر اساس اکثر رتبه‌بندی‌ها پنج مجله برتر اقتصادی عبارتند از:
1- The American Economic Review (AER)
2- Econometrica (EMA)
3- The Journal of Political Economy (JPE)
4- The Quarterly Journal of Economics (QJE)
5- The Review of Economic Studies (RES)
به نوشته دیوید کارت (2013) انتشار یا نابودی، قانون همیشگی و یک حقیقت در مورد برترین مجلات اقتصادی و دانشگاهی بوده است، اما انتشار مقاله در بهترین مجلات، امروزه حتی سخت‌تر و بسیار کندتر از پیش شده است که شواهدی در تایید این ادعا وجود دارد: تعداد مقالات منتشر‌شده در مجلات معتبر کاهش یافته است، در حالی که تعداد و طول عضویت‌ها افزایش یافته است. بنابراین به نظر می‌رسد باید بازنگری در این حوزه برای بازتاب واقعیت‌های جدید صورت گیرد. انتشار مقاله در مجلات معتبر، تاثیر زیادی بر مسیر پژوهش در اقتصاد و آینده شغلی پژوهشگران جوان و نیز بر پرداختی به اقتصاددانان دانشگاهی دارد. تا چه حد روند انتشار مقاله در این مجلات در طول چند دهه گذشته تغییر کرده است؟ تعداد کل مقالات منتشر‌شده در این مجلات، از حدود 400 عدد در هر سال در اواخر دهه 1970 به حدود 300 عدد در سال 2010 تا 2012 کاهش یافته است. ترکیب افزایش عضویت و کاهش انتشار مقالات، منجر به سقوط شدید در میزان پذیرش کل، از حدود 15 درصد در سال 1980 به شش درصد امروز شده است. در حال حاضر، QJE بیشترین سختگیری را در میان پنج مجله دارد با نرخ پذیرش حدود سه درصد و پس از آن JPE و RES، با نرخ پذیرش حدود پنج درصد قرار دارند. حداقل سختگیری مربوط به AER و Econometrica، با نرخ پذیرش حدود هشت درصد است. با گذشت زمان، و به ویژه در طول 15 سال گذشته، به طور فزاینده‌ای انتشار در پنج مجله معتبر دشوار شده است که نشان می‌دهد معیار استخدام و ارتقای شغلی بر اساس پنج نشریه برتر به میزان قابل توجهی سخت‌تر شده است (انتشار حداقل یک مقاله در این پنج مجله برای هیات علمی نیاز است). کدام مجلات بیشترین مسوولیت را در کاهش تعداد مقالات منتشر‌شده دارند؟ بزرگ‌ترین کاهش در مجله Econometrica اتفاق افتاده است که تعداد متوسط مقالات در هر سال را از حدود 100 عدد در دهه 1970 به 60 عدد امروزی کاهش داده است و مجله JPE که از انتشار 85 مقاله در هر سال در دهه 1970 در حال حاضر تنها به انتشار 30 مقاله در هر سال اکتفا می‌کند. QJE و RES نیز کاهش را به‌اندازه کمتری تجربه کرده‌اند. تنها در AER تعداد مقالات منتشر‌شده کنونی نسبت به اواخر دهه 1970 افزایش یافته و از حدود 100 عدد در سال به حدود 125 در سال رسیده است.
پی‌نوشت‌‌ها:
1- Research Papers in Economics.
2- Impact Factor.
3- Essential Science Indicators
4-Lab for Economic Applications and Policy.
5-National Science Foundation (NSF).
6-Foundations of Human Behavior.
منبع:
ideas.repec.org
دیدگاه تان را بنویسید