عواقب یک طاعون

طاعون کرونا به خاطره‌ها پیوست. اما صحبت پیرامون آن به‌خصوص در محافل علمی همچنان ادامه دارد. به تازگی مقاله‌ای در تارنمای انجمن ملی تحقیقات اقتصادی آمریکا به چاپ رسیده که اثرات طاعون «کووید 19» را روی شکاف جنسیتی استفاده از اینترنت مورد ارزیابی قرار داده است. سه اقتصاددان به نام‌های آمالیا میلر از دانشگاه ویرجینیا، آلپ سونگو از دانشگاه پنسیلوانیا آمریکا و کاملینا رامداس از مدرسه اقتصاد لندن در مقاله مذکور که نوامبر 2023 منتشر شد اثر تعطیلی‌های دوران کرونا در هند را روی استفاده از اینترنت مردان و زنان مورد مطالعه قرار داده‌اند. این تعطیلی‌ها که ناشی از مقررات قرنطینه بود از 25 مارس 2020 آغاز شده و موجب کاهش فعالیت‌های اقتصادی، اخلال در اوقات فراغت، تعطیلی مدارس و خانه‌نشینی طیف وسیعی از نیروی کار شد.

ارزیابی‌های تجربی مقاله بر مبنای اطلاعاتی است که طی یک نظرسنجی برخط در دوران تعطیلی‌های کرونا جمع‌آوری شد. همچنین در تکمیل آمارهای مذکور، اطلاعات تاریخچه جست‌وجوگر اینترنت مشارکت‌کنندگان در نظرسنجی با رضایتشان استفاده شده است. با توجه به اینکه در زمان جمع‌آوری اطلاعات امکان نظرسنجی به صورت سنتی و حضوری وجود نداشت، این آمارها، نگاهی منحصربه‌فرد را از اثرگذاری تعطیلی‌های ناشی از کرونا روی زندگی مردم ارائه می‌کنند. به‌رغم هزینه‌ها و دشواری‌های مربوط به نظرسنجی از افراد و همچنین جلب رضایت آنها برای دسترسی به اطلاعات شخصی جست‌وجوی اینترنتی آنها، در مقاله اطلاعات بیش از هزار نفر که در بازه 22 فوریه تا 10 می 2020 از حدود 30 میلیون تارنمای اینترنتی بازدید کردند جمع‌آوری شد.

به‌طور خلاصه یافته‌های مقاله حاکی از آن است که در دوران کرونا و تعطیلی‌های ناشی از آن، جست‌وجوهای اینترنتی افزایشی قابل‌توجه یافت. این افزایش در مجموع فعالیت‌های اینترنتی ۶۶ دقیقه، در زمینه فعالیت‌های اقتصادی و محصولات اینترنتی ۷ /۲۳ دقیقه و در زمینه فراغت و سرگرمی ۹ /۳۳ دقیقه بود. این یافته‌ها در تایید ارزشمندتر شدن دسترسی به محصولات دیجیتال در دوران تعطیلی‌های کرونا و همچنین ظرفیت‌های ایجادشده برای جایگزینی فعالیت‌های برخط به جای حضوری هستند.

با این حال به‌رغم اینکه هر دو گروه مردان و زنان از این افزایش گذران در اینترنت بهره بردند، اما برای مردان این افزایش به‌طور قابل ‌توجهی بیشتر بود، هم در مجموع فعالیت‌ها (3 /25 درصد) و هم به تفکیک محصولات اینترنتی (6 /28 درصد) و فراغت (8 /27 درصد)، و همچنین جست‌وجوی اینترنتی در موبایل. این یافته زمانی تعجب‌برانگیز می‌شود که مردان و زنان حاضر در نمونه، پیش از اعلام محدودیت‌ها از سوی سازمان بهداشت جهانی و دولت هند، سطح و روند جست‌وجوی اینترنتی یکسانی داشتند. بنابراین می‌توان این آمارها را این‌گونه تفسیر کرد که کرونا و محدودیت‌های اقتصادی و اجتماعی که به دنبال آن اعمال شد، فصلی جدید در ایجاد نابرابری جنسیتی در استفاده از اینترنت گشود. طبق شواهد این اختلاف جنسیتی در استفاده از اینترنت به‌خصوص در میان والدین در خانواده‌ها مشهودتر است. این یافته بیانگر آن است که محدودیت‌ها می‌تواند توانایی زنان را برای بهره‌مندی برابر از اینترنت به چالش بکشد. جالب است که به‌رغم این محدودیت‌ها، در زمینه اثرگذاری تعطیلی‌های کرونایی روی سرمایه‌گذاری در سرمایه انسانی، تفاوت جنسیتی معناداری مشاهده نمی‌شود.

گرچه شکاف جنسیتی شناسایی‌شده در زمینه استفاده از اینترنت ممکن است به معنی متضرر شدن زنان و کاهش رفاه آنان باشد، اما این نتیجه‌گیری با توجه به نامشخص بودن اثرات رفاهی فعالیت در اینترنت چندان معتبر نیست. در این باره این موضوع مورد آزمون قرار می‌گیرد که آیا تفاوت جنسیتی در جست‌وجوی برخط شغلی ارتباطی با موفقیت‌های اقتصادی دارد یا نه. طبق شواهد، اختلاف فاحشی پیرامون اثرگذاری تعطیلی‌ها روی جست‌وجوی برخط شغل وجود دارد: به همان اندازه که برای زنان دچار کاهش شد، برای مردان افزایش یافت، در نتیجه زنان کاهش نسبی 40درصدی را تجربه کردند. این تغییرات برای هر دو نمونه کلی و نمونه‌ای از جست‌وجوگران شغل مشاهده می‌شود. برای رسیدگی به اندازه کوچک نمونه جست‌وجوگران شغل، از مجموعه آماری دیگری نیز که از پایگاه آماری جست‌وجوی شغل هند جمع‌آوری شده و دربردارنده ده‌ها میلیون کاربر فعال است استفاده شده است. این آمارها نیز داستان مشابهی را از کاهش جست‌وجوی آنلاین شغل زنان طی تعطیلی‌های کرونا روایت می‌کنند. این یافته‌ها بیانگر افزایش موانع زنان در بازار نیروی کار است، به‌خصوص در کشوری مانند هند که مشارکت زنان در نیروی کار به‌طور معمول پایین است و زنان در یافتن شغل با چالش مواجه هستند.

این مقاله از چند جنبه به کمک مطالعات حوزه سیستم‌های اطلاعاتی آمده است. نخست، با برآورد اثرگذاری تعطیلی‌های کرونایی هند روی استفاده از اینترنت، این مقاله به یاری ادبیات مربوط به استفاده از فناوری اطلاعات آمده است. دوم، با ارزیابی شاخص‌های مربوط به جست‌وجوی اینترنتی کاربران، به ادبیات مربوط به اثرگذاری تعطیلی‌های ناشی از کرونا کمک شده است. و سوم با مدنظر قرار دادن تفاوت‌های جنسیتی در استفاده از اینترنت، ادبیات روبه‌رشدی نیز که در زمینه اثرگذاری پیشرفت‌های فناوری اطلاعات روی گروه‌های مختلف جمعیتی وجود دارد تکمیل شده است.

آمارها

در جمع‌آوری آمارهای مقاله، از دو سکوی آماری-تحلیلی پی‌وای اینسایتس (PY Insights) و دایناتا (Dynata) استفاده شده است. محور تجزیه و تحلیل‌های مقاله، نظرسنجی برخطی است که اواسط ماه می تا اوایل ژوئن 2020 از کاربران هندی سکوی دایناتا انجام شد. در تکمیل این نظرسنجی از تاریخچه جست‌وجوی اینترنتی مشارکت‌کنندگان که از طریق نرم‌افزار سکوی پی‌وای اینسایتس با رضایت خودشان گردآوری شد استفاده شده است. پس از استانداردهای کنترلی، از حدود هزار و 94 نفر در سنین بین 22 تا 54 سال از 28 ایالت هند اطلاعات جمع‌آوری شد. در بخش جست‌وجوی اینترنتی نیز در مجموع بیش از 5 /31 میلیون بازدید از 134 هزار و 123 تارنمای منحصربه‌فرد به ثبت رسید. این آمارها بر مبنای فعالیت روزانه هر یک از کاربران با استفاده از دسته‌بندی فعالیت‌ها، یکپارچه شده‌اند. در نهایت این مجموعه آماری دربردارنده 81 هزار و 462 جست‌وجوی اینترنتی بر مبنای فرد-روز است، که 52 هزار و 509 مورد از این مشاهدات از 701 مرد، و 28 هزار و 953‌تای آن از 393 زن آمده است. همچنین در بخش دوم جمع‌آوری اطلاعات، از جست‌وجوهای اینترنتی تلفن همراه کاربران در تاریخ سپتامبر و دسامبر 2022 استفاده شده است. در زمینه آمارهای جست‌وجوی شغل نیز از یکی از بزرگ‌ترین سکوهای فعال هند در این زمینه که پذیرای ده‌ها میلیون رزومه است بهره گرفته شده است.

به‌طور خلاصه، 64 درصد از مشارکت‌کنندگان را مردان و مابقی را زنان تشکیل می‌دهند. این تفاوت بیانگر شکافی است که در دسترسی به اینترنت میان زنان و مردان در هند وجود دارد، چرا که روش جمع‌آوری اطلاعات مقاله متکی به رایانه‌های متصل به اینترنت است. این نیازمندی همچنین در سطح بالای تحصیلات مشارکت‌کنندگان بازتاب یافته است، جایی که بیش از 90 درصد از آنها تحصیلات دانشگاهی دارند. در مورد اشتغال نیز 65 درصد از زنان شاغل تمام‌وقت هستند. گرچه این نرخ نسبت به 77 درصد مردان کمتر است اما در مقایسه با میانگین 23درصدی زنان هندی بسیار بالاتر است. به‌رغم این تفاوت‌ها اما پیش از همه‌گیری کرونا، مردان و زنان به‌طور میانگین روزانه زمان مشابهی را صرف جست‌وجو در اینترنت می‌کردند: 4 ساعت و 11 دقیقه زنان و 4 ساعت و 25 دقیقه مردان. حدود نیمی از این زمان صرف فعالیت‌های فراغت و سرگرمی می‌شد که عمده آن را تماشای ویدئوهای یوتیوب تشکیل می‌داد.

با شیوع بیماری کرونا و اجرای تعطیلی‌های محدودکننده اما روندی متفاوت آغاز شد. هدف اصلی اینکه در مقاله سعی شده است اثرگذاری تعطیلی‌های کرونایی هند روی جست‌وجوی اینترنتی کاربران مورد ارزیابی قرار گیرد این است که فهم شود چگونه فعالیت‌های برخط به شوک‌های خارجی واکنش نشان می‌دهند، شوک‌هایی که به‌خصوص انجام فعالیت‌های آفلاین و حضوری را محدود می‌کنند. پیچیدگی‌هایی میان دو جهان آنلاین (برخط) و آفلاین وجود دارد. با وجود این، انتظار این است که تعطیلی‌ها باعث افزایش تقاضا برای فعالیت‌های برخط (به‌طور کلی و برای جست‌وجوی اینترنتی به‌طور خاص‌تر) شود. بر این اساس، تاریخچه جست‌وجوی اینترنتی مشارکت‌کنندگان، در راستای آزمون این پیش‌بینی کیفی و اندازه‌گیری مقدار آن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

برآوردهای بعدی مربوط به این است که چطور همه‌گیری کرونا روی جست‌وجوی اینترنتی حوزه‌های مختلف اثر گذاشت. در بخش نظری مشخص نیست که کدام فعالیت بیش از سایرین تحت‌ تاثیر قرار می‌گیرد. البته در رابطه با یک بخش شاید قدری واضح‌تر باشد: خرید برخط که به خاطر دشواری در تحویل مرسوله، کاهش آن در زمان تعطیلی‌ها انتظار می‌رود. از طرفی گرچه انتظار این است که جست‌وجوهای مربوط به فراغت و سرگرمی افزایش یابد، اما اینکه کدام محتوا جذاب‌تر بوده مشخص نیست. اثرگذاری تعطیلی‌های کرونایی روی فعالیت‌های کارآمدتر مبهم‌تر است چرا که وابسته به این است که آیا مردم می‌توانند کار خود را در خانه انجام دهند یا نه. به این خاطر که نیمی از مشارکت‌کنندگان اعلام کردند در زمان تعطیلی‌های کرونا، کار خود را به خانه منتقل کردند، شاهد افزایش فعالیت‌های اقتصادی در زمان تعطیلی‌های کرونایی هستیم.

تمایل اصلی مقاله، مطالعه این موضوع است که تعطیلی‌های کرونایی چه تفاوتی در جست‌وجوی اینترنتی مردان و زنان ایجاد کرد. با توجه به اینکه نیاز به محصولات خانگی در دوران محدودیت‌های همه‌گیری افزایش می‌یابد، در کنار این واقعیت که بیشتر مسوولیت‌های خانه نظیر بچه‌داری بر دوش زنان است، انتظار می‌رود در دوران تعطیلی‌های کرونایی زنان با محدودیت‌های بیشتری نسبت به مردان در رابطه با فعالیت‌های برخط مواجه شده باشند. در نتیجه واضح است که مردان نسبت به زنان زمان‌های بیشتری را صرف جست‌وجو در اینترنت کرده باشند، زنانی که حتی ممکن است زمان برخط بودنشان کاهش هم یافته باشد.

یکی دیگر از موضوعات مورد بررسی این است که در بحبوحه اثرگذاری تعطیلی‌ها روی زمان جست‌وجوی اینترنتی، تعاملات میان زنان و مردان، درون خانواده و اشتغال چگونه دستخوش تغییر شد. ابتدا انتظار می‌رود زنانی که فرزند دارند بیش از همه (نسبت به زنان بدون فرزند یا مردان) در ایام تعطیلی‌ها، مسوولیت‌های خانگی برایشان افزایش یافته باشد. بنابراین احتمالاً تفاوت جنسیتی در استفاده از اینترنت در میان والدین بیشتر است. سپس، وضعیت اشتغال نیز در واکنش افراد به تعطیلی‌ها تعیین‌کننده است. در این‌باره انتظار می‌رود زنان شاغل نسبت به غیرشاغلان زمان بیشتری را صرف جست‌وجوی اینترنتی در حوزه محصولات کنند (چرا که برای حفظ شغل خود نیاز به کار برخط دارند).

کلام پایانی

در سراسر جهان، به دنبال محدودیت‌هایی که در بحبوحه طاعون کرونا برای فعالیت‌های حضوری ایجاد شد، اینترنت به ابزاری بیش از پیش حیاتی برای فراغت، فعالیت اقتصادی و سرمایه‌گذاری در سرمایه انسانی تبدیل شد. بر این اساس در مرور علمی-اقتصادی این هفته، مقاله‌ای از نظر گذشت که سعی داشت اثرگذاری تعطیلی‌های ناشی از طاعون کرونا را روی فعالیت‌های اینترنتی مورد ارزیابی قرار دهد. در این مقاله از مجموعه آماری جدیدی که برآمده از یک نظرسنجی برخط و همچنین تاریخچه جست‌وجوی اینترنتی مشارکت‌کنندگان بود استفاده شده است. مطالعه موردی آن هم درباره محدودیت‌ها و تعطیلی‌هایی است که در پی کرونا در هند به اجرا درآمد.

این مطالعه روایتی جدید از ارزشمندی اطلاعات ارائه می‌کند، اطلاعاتی که از تجزیه و تحلیل ردپای فعالیت‌های دیجیتالی (اینترنتی) مردم قابل استخراج است، آن هم در شرایطی که حفاظت‌های شدیدی از حریم خصوصی افراد وجود دارد. اطلاعاتی که از تاریخچه جست‌وجوی اینترنتی مشارکت‌کنندگان (البته با رضایت خودشان) جمع‌آوری شد، شرایطی را مهیا کرد تا بتوان تغییرات در فعالیت‌های برخط افراد را در دوران تعطیلی‌های کرونایی مورد ارزیابی قرار داد.

طبق یافته‌های مقاله، افزایش قابل ‌توجه در جست‌وجوهای اینترنتی هر دو گروه مردان و زنان می‌تواند بیانگر اهمیت دسترسی به فناوری‌های دیجیتال در زمان بحران‌ها و مخاطرات فیزیکی باشد. ارزشمندتر شدن دسترسی به فناوری‌های دیجیتال طی تعطیلی‌های کرونا موید سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی بیشتر در راستای گسترش هر چه بیشتر این دسترسی‌ها و کاهش تفاوت‌های میان گروه‌های مختلف جمعیتی است. البته منافعی را که در رابطه با افزایش دسترسی به اینترنت برای گروه مورد بررسی مقاله که اغلب تحصیل‌کرده و دارای یارانه هستند شناسایی شد، نمی‌توان به سایر مردمی که این امکانات را ندارند تعمیم داد. ارزیابی نمونه مورد بررسی مقاله حکایت از افزایش فعالیت‌های اینترنتی مردان طی تعطیلی‌های کرونایی دارد. این یافته به معنی تشدید شکاف رفاهی ناشی از دسترسی نابرابر به فناوری‌های دیجیتال است. دسترسی به تجهیزات و ارتباطات اینترنتی برای اطمینان از بهره‌مندی کامل، کافی نیست، به‌خصوص زمانی که عوامل دیگری دخیل هستند. این یافته‌ها کاربردهایی برای سیاستگذارانی دارد که دغدغه‌مند چگونگی انتشار فناوری اطلاعات و توزیع نامتوازن آن هستند.

با بهره‌مندی از هر دو منبع اطلاعاتی نظرسنجی برخط و تاریخچه جست‌وجوی اینترنتی مشارکت‌کنندگان در مقاله سعی شد اثرگذاری تعطیلی‌های کرونایی به تفکیک دو گروه جنسیتی مردان و زنان مورد ارزیابی قرار گیرد. در این‌باره برآوردها حاکی از آن است که جست‌وجوی اینترنتی زنان به‌خصوص برای خانه‌دارانی که دارای فرزند هستند طی تعطیلی‌های کرونا کاهش یافت. طبق شواهد این کاهش ممکن است ناشی از این باشد که تعطیلی‌ها مسوولیت خانه‌داری و مراقبت از فرزندان را برای زنان بیشتر کرد. با این حال در نظرسنجی که پیرامون زمان مراقبت از کودکان انجام شد چنین ادعایی مشاهده نشد، جایی که طبق گزارش‌هایی که از خود مشارکت‌کنندگان دریافت شد، زمان مراقبت از کودکان برای مردان بیشتر از زنان افزایش یافت. البته الگوهای گزارش‌های شخصی مشارکت‌کنندگان متفاوت از گزارش‌های همسران آنها یا منابع اطلاعاتی دیگر است به این معنی که یافته‌های مذکور ممکن است چندان قابل اعتماد نباشد. با پیشرفت روزافزون یادگیری ماشین و روش‌های دیجیتال رصد اطلاعات، انتظار می‌رود از این پس اعتبارسنجی بهتری از آمارهای جمع‌آوری‌شده از نظرسنجی‌ها صورت گیرد. همچنین علاوه بر شواهدی در زمینه اثرات متفاوت تعطیلی‌های کرونایی هند روی مردان و زنان، یافته‌های مقاله کاربردهایی نیز برای کارکنان و سازمان‌هایی دارد که به دنبال جذب و نگهداری نیروی کار زن هستند.