نفرین شیطان
ونزوئلا چگونه به زانو درآمد؟
ونزوئلا، به پایان یک دوره از تاریخ خود رسیده است. منابع نفتی ونزوئلا که بزرگ‌ترین منابع نفتی جهان هستند، این کشور و بازار انرژی جهان را شکل داده بودند. اما امروز بخش نفتی این کشور، تقریباً متوقف شده است. آیا امیدی به بازسازی آن هست؟
برای نخستین‌بار در یک قرن اخیر، هیچ فرآیندی برای اکتشاف نفت در ونزوئلا انجام نمی‌شود، هیچ شرکتی در حال سرمایه‌گذاری برای یافتن میادین نفتی جدید نیست و از چاه‌های قدیمی نیز هیچ برداشتی نمی‌شود.
چاه‌هایی که زمانی برای استخراج نفت از بزرگ‌ترین میادین نفتی جهان مورد استفاده قرار می‌گرفتند یا بسته شده‌اند یا رها شده‌اند و تنها گازهای سمی متصاعد از آنها بر بالای چاه نفتی می‌سوزند و شهرهای افسرده را که روزی مرکز کار و تولید ثروت ونزوئلا بودند با نور نارنجی‌رنگ خود روشن می‌کنند.
پالایشگاه‌هایی که زمانی نفت را برای صادرات آماده می‌کردند تبدیل به غول‌هایی بی‌خاصیت شده‌اند، نفت خام از آنها نشت می‌کند و سواحل زیبای دریای کارائیب را با نفت خام آلوده کرده‌اند و لایه‌ای از نفت را روی آب سواحل به جای گذاشته‌اند.
کمبودها موجب شده که بخش زیادی از جمعیت غرق در بحران انسانی شوند اگرچه گروهی از فرماندهان عالی‌رتبه ارتش که همچنان وفادار به مادورو هستند «منابع بقا» را در دست دارند یا حتی از طریق ابزارهای غیرقانونی به ثروتمند کردن خود ادامه می‌دهند. برای بسیاری از مردم شرایط به گونه‌ای است که روزبه‌روز و ساعت‌به‌ساعت شاهد فقیرتر شدن خود هستند. ونزوئلا صاحب بزرگ‌ترین ذخایر نفتی اثبات‌شده در جهان است. بر اساس آمار اوپک، تولید نفت این کشور در سال گذشته از عراق در دوران حمله آمریکا به آن کشور در سال ۲۰۰۳ هم کمتر شده است. ونزوئلا در دو سال گذشته یک‌دهم جمعیت خود را از دست داده زیرا مردمانش از طریق دریا و کوه‌ها به خارج از کشور می‌گریزند و اینها بزرگ‌ترین جمعیت آواره در آمریکای لاتین را تشکیل می‌دهند. ابرتورم در ونزوئلا امسال به ۱۰ میلیون درصد می‌رسد و این بیشترین دوره زمانی در افزایش قیمت‌ها از زمان بحران اقتصادی در جمهوری دموکراتیک کنگو در دهه ۹۰ به این‌سو است. «سرگئی لانو»، اقتصاددان در موسسه اینترنشنال فایننس، می‌گوید: «این یک فروپاشی تمام‌عیار است.» تخمین این موسسه نشان می‌دهد که در دوران مادورو ونزوئلا بدترین فروپاشی را تجربه می‌کند و چنین فروپاشی‌ای از سال ۱۹۷۵ به این‌سو در هیچ کشوری (کشورهایی که جنگ در آنها رخ نداده است) سابقه نداشته است.
کمبود سوخت در این کشور غوغا می‌کند و توانسته ونزوئلا را به سکون محض برساند. گاهی صف سوخت‌گیری در پمپ‌بنزین‌ها به کیلومترها می‌رسد و معلوم نیست که چه میزان سوخت در نهایت برای تحویل به خودروها وجود دارد.
صنعت نفت غول‌آسای ونزوئلا که زمانی این کشور و بازار انرژی جهان را شکل می‌داد تقریباً به سکون کامل رسیده و در طول سال‌های اخیر تولید نفت این کشور به دلیل تحریم‌های طولانی‌مدت آمریکا و مشکلات مدیریتی طولانی‌مدت به میزان چشم‌گیری کاهش پیدا کرده است. این فروپاشی، یک اقتصاد نابود و یک محیط زیست ویران را به جای گذاشته که از دید بسیاری از تحلیلگران، نشان از پایان دوره ونزوئلا به عنوان مرکز تولید انرژی جهان است.
ریسا گرایس-تارگو تحلیلگر گروه اوراسیا که مرکز مشاوره ریسک سیاسی است معتقد است که دوران ونزوئلا به عنوان یک کشور نفتی به پایان رسیده است. پیلار ناوارو، اقتصاددان مقیم کاراکاس، بیان می‌دارد که «کشوری که یک دهه پیش بزرگ‌ترین تولیدکننده در آمریکای لاتین بود و تنها از فروش نفت سالانه بیش از 90 میلیارد دلار درآمد داشت، انتظار می‌رود که امسال حدود 3 /2 میلیارد دلار درآمد داشته باشد که از مجموع پولی که پناهنده‌های ونزوئلایی برای کمک مالی به خانواده‌های خود به ونزوئلا بازمی‌گردانند، کمتر است.»
تولید در کمترین میزان خود در حدود یک قرن اخیر است و تحریم‌ها نیز باعث شده‌اند بیشتر شرکت‌های نفتی از خرید نفت ونزوئلا سر باز زنند و در میادین نفتی این کشور نیز هیچ‌گونه سرمایه‌گذاری‌ای انجام نگیرد. کار به جایی رسیده است که احتمالاً همین میزان تولید و فروش فعلی نفت نیز به زودی به کلی از بین می‌رود و دیگر ونزوئلا نفتی برای صادرات نخواهد داشت و شرکت‌هایی نیز وجود نخواهند داشت که مشتری نفت این کشور باشند.
دیوید ووت، رئیس کمپانی مشاوره نفتی IPD آمریکای لاتین، معتقد است که بدون حفاری، بدون اکتشاف، بدون شرکت‌های خدمات‌دهنده و بدون پول احتمال خیلی کمی وجود دارد که این کشور حتی بتواند سطح فعلی تولید خود را نیز نگه دارد و اگر وضعیت سیاسی کشور اصلاح نشود به احتمال بسیار زیاد به زودی تولید نفت ونزوئلا به صفر خواهد رسید.
کاهش تولید و فروش نفت کار را به جایی رسانده که یک دهه پیش اصلاً نمی‌شد آن را تصور کرد؛ کشوری که با آمریکا بر سر تاثیرگذاری منطقه‌ای رقابت داشت اینک به یک کشور ورشکسته تبدیل شده است. منبع نفتی به نظر ثروتی بی‌پایان می‌رسید که در طول سال‌ها فرهنگ ونزوئلا را شکل داده بود، بودجه عمومی این کشور همه از نفت تامین می‌شد، بورسیه‌های تحصیلی سخاوتمندانه‌ای داده می‌شد و هزینه سفرهای اشرافی مردم این کشور برای خرید به میامی را تامین می‌کرد.
تشدید کمبود بنزین در ونزوئلا باعث شده اعتراضات در نقاط مختلف ونزوئلا گسترش پیدا کنند. در کاراکاس، پایتخت، محموله‌های بنزین و سوخت که هرازچندگاهی از ایران می‌رسند باعث می‌شوند زندگی برای چند هفته به وضعیت عادی بازگردد، هرچند که هزینه این سوخت نیز به وسیله باقی‌مانده ذخایر طلای این کشور پرداخت می‌شود. اما در نقاط دیگر این کشور، وضعیت متفاوت است. مردم در شهرهای کوچک راه‌ها را می‌بندند و با پلیس درگیر می‌شوند تا بتوانند نیازهای خود را تامین کنند و دولت را مجبور کنند سوخت مورد نیاز آنها را در اختیارشان قرار دهد.
در شهرهای نفتی ونزوئلا، نفت خام که زمانی باعث ایجاد شغل و فعالیت‌های اقتصادی مستمر بود تبدیل به بلایی خانمان‌سوز شده و زندگی روزمره مردم را سمی کرده است. در کابیماس شهری در ساحل دریاچه ماراکاییبو که زمانی مرکز تولید نفت ونزوئلا بود، نفت خام از چاه‌های زیر آب و لوله‌هایی که زمانی نفت را به پالایشگاه‌ها منتقل می‌کردند نشت می‌کند و کار را به جایی رسانده که خرچنگ‌های این منطقه که زمانی غذای کارگران نفتی بودند، همه آغشته به نفت سیاه هستند. کارگران بیکار‌شده نیز هنوز مجبورند این خرچنگ‌ها را با دست‌هایی که با نفت خام نشتی سیاه شده جمع‌آوری کنند تا از آنها به عنوان غذا استفاده کنند.
هنگامی که باران می‌بارد، نفتی که وارد سیستم‌های فاضلاب و تونل‌های زیرزمینی شده است از سوراخ‌ها و حفره‌ها بالا می‌آید و با آب باران در خیابان‌ها جاری می‌شود، وارد منازل می‌شود و شهر را بوی نامطبوع و زننده گاز و نفت خام دربر می‌گیرد. نابود شدن کابیماس نشانه‌ای از سقوط سریع شهری است که یک دهه پیش یکی از ثروتمندترین شهرها در ونزوئلا بود.
امروز، ده‌ها هزار کارمند شرکت ورشکست‌شده نفتی با وضعیت زندگی بسیار نامناسبی روبه‌رو هستند و قطعات فلزی کارخانه‌های نفتی را جدا می‌کنند و آنها را می‌فروشند تا بتوانند برای نیازهای اولیه زندگی خود پولی به دست آورند. الکساندر رودریگز ماهیگیر اهل کابیماس که موتور قایق‌هایش به دلیل نشت نفتی از بین رفته است، می‌گوید: «ما زمانی که شرکت نفت ونزوئلا در سواحل کابیماس کار می‌کرد شاهانه زندگی می‌کردیم، اما الان نفرین شده‌ایم.»
کلوپ اجتماعی شرکت ملی نفت ونزوئلا که مردم محلی شب‌ها برای خوردن نوشیدنی، تنیس بازی کردن و تماشای فیلم در آن جمع می‌شدند، اکنون به خرابه تبدیل شده و مثل بقیه شهر در سیاهی نفت با بوی ناخوشایند آن غرق شده است.
فرانچسکو باریوس که یک نانواست، می‌گوید: «کار نیست، سوخت نیست اما نفت همه جای شهر را گرفته است.» پایان نقش هسته‌ای نفت در اقتصاد ونزوئلا بازگشتی شدید در بازتعریف این کشور به عنوان کشوری نفتی است.
پس از کشف میدان‌های نفتی گسترده در نزدیکی دریاچه ماراکاییبو در سال 1914، کارگران نفتی از ایالات متحده به این کشور سرازیر شدند. این کارگران به این کشور کمک کردند و شهرهای ونزوئلا در این مسیر آباد شدند، عشق به بیسبال را به این کشور آوردند، نوشیدن را در این کشور باب کردند، ماشین‌های بزرگ و پرمصرف را مد کردند و کاری کردند که ونزوئلا برای همیشه با کشورهای مجاورش در آمریکای لاتین متفاوت شود.
به عنوان یک نیروی پیشران در کشورهای بنیانگدار اوپک، ونزوئلا به کشورهای خاورمیانه کمک کرد تا کنترل درآمد نفتی خود را به دست آورد و باعث شکل‌گیری بازار انرژی در دهه‌های آتی شد. حتی در آن دوران طلایی وزیر نفت ونزوئلا پرس آلفونسو به مشکل ورود سریع درآمدهای نفتی به اقتصاد ونزوئلا اشاره کرد و گفت درآمد گسترده نفتی می‌تواند باعث افزایش شدید بدهی بین‌المللی و از بین رفتن صنایع سنتی این کشور شود. معروف است که پرس آلفونسو درباره درآمدهای نفتی گفته بود که این درآمد بازمانده شیطان است و در نهایت کشور را با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو خواهد ساخت.
در سال‌های آینده، حتی با وجود درآمدهای گسترده نفتی، ونزوئلا دوره‌های بازگشتی میان بدهی‌های کلان و بحران‌های اقتصادی را شاهد بود. این درآمد هیچ تاثیری در کاهش نابرابری و محو فساد نداشت و کار به جایی رسید که فردی تندرو مثل هوگو چاوس در دهه 1990 با شعارهایی از جنس برابری و استفاده از درآمد نفتی برای بهبود وضعیت فقرا توانست رأی اکثریت مردم ونزوئلا را به دست آورد.
کوتاه‌زمانی پس از پیروزی در انتخابات، هوگو چاوس شرکت نفت ونزوئلا را ملی کرد. او بیش از 20 هزار نفر متخصص نفتی را اخراج کرد، دارایی‌های شرکت‌های خارجی را که در ونزوئلا فعالیت می‌کردند ملی کرد و کاری کرد که متحدان ونزوئلا درآمد نفتی این کشور را غارت کنند.
صنعت نفتی ضعیف ونزوئلا پاییز پارسال زمانی که ایالات متحده شاگرد و جانشین هوگو چاوس، رئیس‌جمهور نیکلاس مادورو را به تقلب در انتخابات متهم کرد و تحریم‌های بسیار شدیدی را علیه ونزوئلا وضع کرد، با سقوطی شدید روبه‌رو شد. مدت زمان کوتاهی بعد از این تحریم‌ها، شرکای نفتی ونزوئلا، بانک‌ها و مشتریان نفت این کشور قراردادهای خود را فسخ کردند و باعث سقوط شدید وضعیت این کشور شدند، سقوطی که حتی از سقوط وضعیت عراق در زمان جنگ خلیج‌فارس نیز شدیدتر بود.
تحریم‌ها باعث شدند که آخرین شرکت‌های نفتی آمریکا نیز دست از استخراج نفت بردارند و تا ماه دسامبر نیز به دلیل اتمام معافیت‌های تحریمی ترامپ، انتظار می‌رود که این کشور را ترک کنند. همان‌طور که فعالان نفتی ونزوئلا می‌گویند، دوستان چینی و روس مادورو نیز کاری برای پر کردن خلأ خروج شرکت‌های آمریکایی انجام ندادند و آنها نیز تولید و تجارت نفتی خود را به شدت کاهش دادند.
اپوزیسیون ونزوئلا که سال گذشته آقای مادورو را به چالش کشیدند ادعا می‌کند که می‌تواند صنعت نفتی ونزوئلا را بازسازی کند، تحریم‌های آمریکا را به اتمام برساند و پیشنهادهای جذابی برای سرمایه‌گذاری در صنایع نفتی ارائه کند. ایالات متحده ادعا می‌کند که مادورو برای کاهش اثر تحریم نفتی به سمت استخراج طلا و تجارت مواد مخدر روی آورده است تا در نهایت بتواند در قدرت باقی بماند.
کاهش درآمدها و فعالیت‌های نفتی ونزوئلا باعث کوچک شدن شدید اقتصاد ونزوئلا شده است تا جایی که امروزه اقتصاد ونزوئلا به اندازه اقتصاد کشور بحران‌زده جمهوری دموکراتیک کنگوست که از زمان استقلال تاکنون همیشه درگیر جنگ‌های داخلی بوده است. اما مادورو با تغییر صادرات و تولید ونزوئلا از نفت به طلا توانسته وفاداری نیروهای نظامی را به خود حفظ کند. خانم گرایس تارگو، تحلیلگر اقتصادی ونزوئلا، معتقد است که هزینه بلندپروازی‌های مادورو را مردم ونزوئلا پرداخت می‌کنند.
از سال 2015 تاکنون بیش از پنج میلیون نفر از مردم ونزوئلا، یعنی یک نفر از هر شش نفر، این کشور را ترک و بزرگ‌ترین بحران پناهندگان در جهان را ایجاد کرده است. بر اساس پژوهشی که سه دانشگاه برتر ونزوئلا انجام داده‌اند، این کشور هم‌اینک فقیرترین کشور آمریکای لاتین است که امسال از هائیتی نیز فقیرتر شده است.
در کنار پالایشگاه‌های بزرگ ساحلی ونزوئلا، مردم به دنبال چوب برای برافروختن آتش‌اند و با پای پیاده به آب می‌زنند تا کمی ماهی برای غذای روزانه خود پیدا کنند. قایق‌های آنان مدت‌هاست که به خاطر نبود سوخت کار نمی‌کند و آشپزخانه‌های آنان مدت‌هاست که به دلیل نبود گاز با هیزم کار می‌کنند. خوزه خیرون که راهنمای جهانگردی در شهر ساحلی توکاکاس بوده می‌گوید: «اگر ما هنوز به نهایت بدبختی نرسیده باشیم، فقط چند سانتی‌متر با آن فاصله داریم.»
شرکت ملی نفت ونزوئلا تولید نفت را با فدا کردن محیط زیست این کشور ادامه داده است. ساحل زیبای این کشور در کنار دریای کارائیب که زمانی غرور ملی ونزوئلایی‌ها به دلیل ساحل زیبا، ماسه‌های سفید و آب درخشانش بود به دلیل نشت‌های متعددی که در سال‌های اخیر در تجهیزات نفتی ونزوئلا اتفاق افتاده از بین رفته است. کمبود سوخت و پاندمی کرونا باعث شده که دیگر هیچ توریستی به سواحل توکاکاس نیاید. امروز جمعیت ماهی‌ها نیز که تنها غذای مردم این منطقه بوده به دلیل نشت‌های متعدد نفتی رو به کاهش گذاشته است. لوئیس بارگاس که زمانی راهنمای توریست‌ها در توکاکاس بود، می‌گوید: «این نشت‌های نفتی آخرین چیزهایی است که بدبختی را برای مردم به ارمغان آورده است.»
نشت‌های نفتی گسترده‌ای که ونزوئلا را دربر گرفته است، کابیماس در غرب این کشور را نیز آلوده کرده و باعث شده مردم این شهر که زمانی یکی از ثروتمندترین شهرهای ونزوئلا بود، مجبور باشند از میان آلودگی‌های نفتی به ماهیگیری بپردازند و ماهی خود را از میان لوله‌های نفتی رهاشده و آلودگی‌های نفتی شدید پیدا کنند. ماه گذشته سه نفر به دلیل ماهیگیری در میان تاسیسات نفتی و انفجاری که در تاسیسات رهاشده این شهر اتفاق افتاده بود، کشته شدند. برای نسل‌ها، ساکنان کابیماس خود را قهرمانان مغرور صنعت نفت ونزوئلا می‌دانستند، اما امروز نفت را نفرین شیطانی ونزوئلا می‌دانند.
منبع: نیویورک‌تایمز
