بت یارانه سوخت

مرتضی مرادی: قیمت بنزین در تعدادی از کشورهای دنیا به‌طور قابل توجهی زیر قیمت بنزین در بازار جهانی است. این کشورها کدام‌اند و هر کدام از آنها چقدر به مصرف بنزین یارانه می‌دهند؟ برای انجام این محاسبه که کشورهایی که به بنزین یارانه می‌دهند چقدر در این راه هزینه می‌کنند، باید ابتدا دید اگر روزی به مصرف بنزین یارانه داده نشود، قیمت آن چقدر خواهد بود (اگر دولت هیچ دخالتی برای تنظیم قیمت بنزین نکند و قیمت بنزین مانند سایر کالاها در بازار تعیین شود، قیمت آن چقدر خواهد بود). وقتی این کار را برای ایالات‌متحده آمریکا انجام دهیم، می‌بینیم که اگر دولت ایالات‌متحده دخالتی در قیمت بنزین نداشته باشد، قیمت هر لیتر بنزین در این کشور چیزی حدود 5 /0 دلار خواهد بود. همچنین در کشورهای اروپایی نیز اگر دولت‌ها دخالتی روی قیمت بنزین نداشته باشند، قیمت هر لیتر بنزین برای آنها به‌طور میانگین حدود 5 /0 دلار خواهد بود. به زبان دیگر، در شرایط ایده‌آل که بازار بر قیمت‌ها حاکم باشد و هیچ مالیاتی گرفته نشود و هیچ یارانه‌ای هم داده نشود، قیمت بنزین در ایالات‌متحده و آمریکا حدود 5 /0 دلار به ازای هر لیتر خواهد بود. پس اگر قیمت بنزین در ایالات‌متحده به ازای هر لیتر زیر 5 /0 دلار باشد، یعنی به مصرف آن یارانه تعلق گرفته است. این یارانه‌ها می‌توانند شکل‌های مختلفی داشته باشند. برای مثال دولت ایالات‌متحده می‌تواند برای بنزین سقف قیمت تعیین کند یا می‌تواند به تولیدکنندگان بنزین در این کشور یارانه دهد (یا از مالیات‌های آنها بکاهد) و در نتیجه تولیدکنندگان بنزین نیز قیمت خرده‌فروشی خود را پایین آورند. یارانه دادن به مصرف بنزین به هر شکلی که انجام شود، ختم کلام این است که قیمت بنزین در ایالات‌متحده از قیمت بازار آن کمتر است (البته این تفاوت بسیار اندک است. لازم به ذکر است که متن بالا ترجمه گزارشی است که در سایت www.globalpetrolprices.com با عنوان یارانه‌های بنزین و در سال 2016 منتشر شد. در آن سال قیمت هر گالن بنزین در ایالات‌متحده آمریکا چیزی حدود 8 /1 دلار بود که می‌شود 47 /0 دلار به ازای هر لیتر. هر گالن معادل 8 /3 لیتر است. دقت داشته باشید، در حال حاضر قیمت هر لیتر بنزین در ایالات‌متحده حدود 7 /2 دلار به ازای هر گالن یا 71 سنت به ازای هر لیتر است).

در گزارش مذکور با استفاده از داده‌های مربوط به آگوست سال 2016 نشان داده شده است که در آن زمان، کدام کشورها بیشترین یارانه را به مصرف بنزین می‌دادند. در این گزارش با نمونه‌گیری از 160 کشور در سراسر جهان 15 کشوری که بیشترین یارانه را به مصرف بنزین در سال 2016 می‌دادند مشخص شدند. این کشورها عبارت بودند از ونزوئلا، کویت، عربستان سعودی، ترکمنستان، الجزایر، اکوادور، قطر، ایران، قزاقستان، بحرین، عمان، مالزی، امارات، نیجریه و جمهوری آذربایجان. به‌طوری که در سال 2016 ونزوئلا به ازای مصرف هر لیتر بنزین، 32 /0 دلار یارانه می‌داد و جمهوری آذربایجان 03 /0 دلار.

بیشترین یارانه‌ها به بنزین

همچنین گزارش مورد نظر نشان می‌دهد که هر کشور، به ازای هر نفر، چقدر به مصرف هر لیتر بنزین یارانه می‌داد. برای انجام این محاسبات، نویسندگان گزارش مذکور ابتدا یارانه‌ای را که به ازای مصرف هر لیتر بنزین داده می‌شد در مقدار بنزین مصرفی طی یک سال در هر کشور ضرب کردند (با استفاده از داده‌های اداره تحقیقات انرژی ایالات‌متحده). حاصل این ضرب کل یارانه‌ای را که طی یک سال به مصرف بنزین داده می‌شد به دست می‌داد (به عبارت دیگر حاصل این ضرب نشان می‌داد که در هر کشور، مصرف‌کنندگان به‌طور کلی به خاطر یارانه‌ای که دولتشان به مصرف بنزین می‌داد، چقدر منتفع شده بودند). سپس با تقسیم حاصل این ضرب بر جمعیت یک کشور، می‌توان به این نتیجه رسید که هر کشور در سال 2016 به‌طور سرانه، چقدر به مصرف بنزین یارانه می‌داد. در این لیست کویت اول بود. بعد از کویت کشورهای عربستان سعودی، ونزوئلا، قطر، ترکمنستان، عمان، بحرین، امارات، مالزی، ایران، اکوادور، الجزایر، قزاقستان، آذربایجان و نیجریه قرار داشتند. به‌طوری که دولت کویت در سال 2016 به ازای هر فرد (سرانه) 316 دلار در سال یارانه می‌داد. این عدد برای عربستان سعودی 261 دلار، برای ونزوئلا 94 دلار، برای ترکمنستان 76 دلار، برای عمان 71 دلار، برای بحرین 68 دلار، برای امارات 68 دلار، برای مالزی 46 دلار، برای ایران 35 دلار، برای اکوادور 31 دلار، برای الجزایر 30 دلار، برای قزاقستان 30 دلار، برای جمهوری آذربایجان پنج دلار و برای نیجریه سه دلار در سال 2016 بود.

همچنین لازم به ذکر است که بدانید کدام کشورها در فهرست فوق نبودند (فهرست کشورهایی که بیشترین یارانه را به مصرف بنزین در سال 2016 می‌دادند). مکزیک و روسیه دو کشوری هستند که در فهرست بالا نبودند. مکزیک و روسیه از آن جهت در این بحث حائز اهمیت هستند که هر دویشان تولیدکنندگان بزرگ نفت هستند و هر دو یارانه‌های سنگینی را به مصرف سوخت‌های فسیلی اختصاص می‌دهند. با این حال شهروندان کشورهای مکزیک و روسیه قیمتی خیلی پایین‌تر از آنچه بازار برای بنزین تعیین می‌کند، نمی‌پردازند. در واقع، کشورهای بسیار زیادی هستند که وضعیتی مشابه با مکزیک و روسیه دارند. آرژانتین، اندونزی، ترینیداد و توباگو و ازبکستان از این دست کشورها هستند. این کشورها به مصرف سوخت‌های فسیلی یارانه می‌دهند (برای حمایت از صنایعشان) اما شهروندان این کشورها، یارانه‌ای برای مصرف بنزین دریافت نمی‌کنند. گفتیم که آنچه خواندید، ترجمه گزارشی بود که در سال 2016 منتشر شده بود. از آن زمان تاکنون قیمت بنزین در بسیاری از این کشورها تغییر کرده است و دولت بسیاری از این کشورها به اصلاحات قیمت بنزین روی آورده‌اند.

قیمت بنزین در ونزوئلا

در ونزوئلا قیمت دلاری بنزین در همان سطحی است که در سال 2015 قرار داشت. در حال حاضر قیمت بنزین در ونزوئلا به ازای هر لیتر، 001 /0 دلار است. قبل از سال 2016 قیمت هر لیتر بنزین در ونزوئلا تنها کمی بیشتر از صفر دلار بود. البته طی سال‌های 2016 و 2017 قیمت بنزین در این کشور افزایش یافت و به 6 /0 دلار به ازای هر لیتر رسید اما مجدداً با آغاز سال 2018 قیمت بنزین در این کشور کاهش یافت و به سطح قبلی خود بازگشت. قیمت بنزین در این کشور در سال 2016 حدود شش هزار درصد افزایش یافت (در حالی که تورم این کشور سه‌رقمی بود). نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهور ونزوئلا در سال 2016 در تلویزیون حاضر شد و در یک برنامه چهارساعته سعی داشت به مردم کشورش بقبولاند که قیمت بنزین برای آنها تقریباً «هیچ» است. با این حال مردم ونزوئلا که پیش از آن تقریباً هیچ چیزی برای بنزین پرداخت نمی‌کردند، اصلاً از حرف‌های مادورو خوششان نمی‌آمد. قیمت بنزین در این کشور برای 20 سال ثابت بود و مادورو می‌دانست که مردم از افزایش قیمت بنزین استقبال نمی‌کنند. برای همین به‌طور پیاپی اشاره می‌کرد که افزایش قیمت بنزین یک اقدام ضروری است و من مسوولیت آن را برعهده می‌گیرم. اگرچه قیمت دلاری بنزین در ونزوئلا طی دو سال گذشته ثابت بوده است، اما قیمت بنزین به پول داخلی این کشور (بولیوار) دائماً در حال افزایش بوده است. اما نه به خاطر اینکه دولتمردان این کشور به اصلاحات قیمتی و بیرون کشیدن پای خود از کفش اقتصاد روی آورده‌اند بلکه به این خاطر که ارزش پول این کشور دائماً در حال کاهش بوده است. از سال 2017 ونزوئلا درگیر ابرتورم است.

قیمت بنزین در کویت

قیمت بنزین در کویت در نیمه اول سال 2016 حدود 2 /0 دلار به ازای هر لیتر بود. در نیمه دوم سال 2016 قیمت بنزین در این کشور افزایش یافت و به 28 /0 دلار به ازای هر لیتر رسید. از آن زمان تاکنون قیمت بنزین در این کشور تغییر نکرده و همان 28 /0 دلار به ازای هر لیتر ثابت بوده است. از سال 1998 تا 2019 میانگین قیمت بنزین در این کشور 25 /0 دلار به ازای هر لیتر بوده است. البته اینکه قیمت دلاری بنزین در کویت طی سال‌های گذشته ثابت بوده است بدین معنا نیست که مردم این کشور با هیچ افزایشی در قیمت بنزین مواجه نشده‌اند. بلکه در سال 2016 قیمت بنزین به پول داخلی این کشور (دینار) 41 درصد افزایش یافت. بسیاری از تحلیلگران افزایش 41درصدی قیمت بنزین در کویت در سال 2016 را با کسری بودجه در این کشور در ارتباط می‌دانستند. برای مثال در گزارشی که گاردین در 2 آگوست 2016 منتشر کرد (برای اطلاع‌رسانی در مورد افزایش قیمت بنزین در کویت)، آمده بود که کسری بودجه این کشور در سال گذشته 18 میلیارد دلار بود. همچنین آورده بود که «پیش‌بینی می‌شود کویت در سال 2016 بیش از 29 میلیارد دلار کسری بودجه داشته باشد».

قیمت بنزین در عربستان

قیمت بنزین در عربستان سعودی در سال 2016 چیزی حدود 23 /0 دلار به ازای هر لیتر بود. این قیمت در سال 2016 نسبت به سال 2015 افزایش داشت. در این کشور قیمت هر لیتر بنزین در سال 2015 به‌طور میانگین 17 /0 دلار بود که در سال 2016 افزایش یافت. از سال 2016 تا تقریباً پایان سال 2017 قیمت هر لیتر بنزین در عربستان سعودی در همان سطح حدود 23 /0 دلار باقی ماند. اما در پایان سال 2017 ناگهان قیمت بنزین در این کشور افزایش قابل توجهی یافت و به 53 /0 دلار به ازای هر لیتر رسید. تا پایان سال 2018 و حتی اوایل سال 2019 این قیمت تغییر نکرد و در سال 2019 مجدداً قیمت هر لیتر بنزین در عربستان افزایش یافت اما این بار افزایش قیمت بسیار ناچیز  بود. به‌طوری که در حال حاضر قیمت هر لیتر بنزین در این کشور 55 /0 دلار است. خبری که CNBC در ژانویه سال 2018 منتشر کرده بود نشان می‌دهد که قیمت بنزین با اکتان 91 در عربستان سعودی در آن تاریخ از 75 /0 ریال به ازای هر لیتر به 37 /1 ریال به ازای هر لیتر رسید. این یعنی برحسب پول داخلی این کشور (ریال)، قیمت بنزین اکتان 91 به یکباره 82 درصد افزایش را تجربه کرد. همچنین قیمت بنزین با عدد اکتان 95 از 90 /0 ریال به ازای هر لیتر به 04 /2 ریال به ازای هر لیتر رسید. این یعنی برحسب پول داخلی این کشور (ریال)، قیمت بنزین اکتان 91 به یکباره 126 درصد افزایش را تجربه کرد.

اخبار مربوط به افزایش قیمت بنزین در عربستان سعودی در سال 2018 با خبرهای مربوط به کسری بودجه و خبرهایی در مورد برنامه‌های ثبات مالی بن‌سلمان همراه بود. پادشاهی عربستان در آن زمان تصمیم گرفته بود تا حدی که می‌تواند یارانه‌هایی را که به مصرف سوخت‌های فسیلی می‌داد حذف کند و مانع از افزایش کسری بودجه شود. بن‌سلمان در 20 دسامبر 2018 اعلام کرد برنامه دارد تا سال 2023، کسری بودجه را از بین ببرد (تا قبل از این تاریخ برنامه داشت تا سال 2020 کسری بودجه را از بین ببرد که آن را به خاطر کاهش رشد اقتصادی به تعویق انداخت). بن‌سلمان در سال 2018 اعلام کرد برنامه‌های اصلاحی وسیعی که از سال 2016 در پیش گرفته است، قرار است سطح کیفیت خدمات را بهبود ببخشد و توسعه پایدار را برای کشورش به ارمغان بیاورد.

قیمت بنزین در ترکمنستان و الجزایر

قیمت بنزین با عدد اکتان 95 در ترکمنستان در حال حاضر 42 /0 دلار به ازای هر لیتر است. قیمت بنزین در این کشور در سال 1998 برابر با 09 /0 دلار به ازای هر لیتر بود. در سال 2000 این قیمت به 02 /0 دلار کاهش یافت. تا سال 2006 قیمت بنزین به ازای هر لیتر در ترکمنستان 02 /0 دلار باقی ماند اما پس از آن با افزایش قابل توجهی روبه‌رو شد؛ یک افزایش هزاردرصدی. پس از آن قیمت بنزین در ترکمنستان به 22 /0 دلار به ازای هر لیتر رسید. تا سال 2014 قیمت بنزین در این کشور در همین سطح باقی ماند اما پس از آن مجدداً یک افزایش 31درصدی را تجربه کرد و به 29 /0 دلار به ازای هر لیتر رسید. البته برحسب پول داخلی، درصد افزایش قیمت بنزین بیشتر بود. خبری از «دیلی صباح» در ژانویه 2015 منتشر شد که نشان می‌داد قیمت بنزین در ترکمنستان برحسب پول داخلی این کشور 60 درصد افزایش یافته است.

این خبر ترکمنستان را به عنوان یک کشور قابل توجه در تولید نفت معرفی می‌کرد که قیمت بنزین در آن به شدت پایین بوده است. در اولین روز سال 2015 قیمت هر لیتر بنزین در ترکمنستان از 62 /0 منات به یک منات رسید. قیمت بنزین با عدد اکتان 95 در الجزایر در حال حاضر 35 /0 دلار به ازای هر لیتر است. قیمت بنزین در این کشور در سال 1992 معادل 2 /0 دلار به ازای هر لیتر بود. قیمت بنزین در این کشور در سال 1995 در بیشترین سطح تاریخی خود قرار داشت (4 /0 دلار به ازای هر لیتر). بین سال‌های 1998 تا 2016 میلادی نیز قیمت آن به‌طور میانگین حدود 3 /0 دلار بود.

قیمت بنزین در اکوادور

قیمت هر لیتر بنزین با عدد اکتان 95 در اکوادور در حال حاضر 48 /0 دلار است. در اکتبر سال 2019 مردم اکوادور در اعتراض به افزایش قیمت بنزین به خیابان‌ها ریختند. اعتراضات به افزایش قیمت بنزین در اکوادور به خوبی نشان می‌دهد که چرا حذف یارانه سوخت کار بسیار مشکلی است. آشفتگی‌های به‌وجودآمده در اکوادور یکی از تازه‌ترین و جذاب‌ترین مثال‌ها در این مورد است که «چرا مردم در برابر حذف یارانه‌های سوخت به شدت مقاومت می‌کنند». اگرچه در عالم نظر (نظریه‌های اقتصادی و کتاب‌های استاندارد درسی علم اقتصاد) حمایت بسیار زیادی از حذف یارانه‌های سوخت می‌شود اما در عمل داستان فرق می‌کند. رئیس‌جمهور لنین مورنو، در اکتبر سال 2019 مقر عملیات‌های دولت را از پایتخت اکوادور به یک شهر ساحلی برد. این اقدام چند روز بعد از این بود که اعلام کرده بود قصد دارد یارانه‌های سوخت را که سالانه بیشتر از 4 /1 میلیارد هزینه روی دست دولت می‌گذارد حذف کند. این خبر برای مردم اکوادور، به معنای افزایش بسیار زیاد در قیمت بنزین و گازوئیل بود. افزایش در قیمتی که با خود اعتراضات خشونت‌آمیزی را به دنبال داشت.

بعضی از خبرها حاکی از دستگیری حدود 470 نفر از مردم اکوادور در جریان این اعتراضات در اوایل اکتبر 2019 بودند. به‌طوری که بعد از اینکه دولت اعلام کرد قصد دارد به تاریخ 40ساله یارانه به مصرف سوخت‌های فسیلی پایان دهد، اعتراضات خشونت‌بار سراسر این کشور را فرا گرفت. پائولو رومو، وزیر کشور اکوادور در جریان اعتراضات گفته بود که 477 نفر در جریان اعتراضات به اقدامات ریاضتی دستگیر شده‌اند. پائولو رومو گفته بود که معترضان تعداد زیادی آمبولانس را آتش زده‌اند و همین اقدامات خشونت‌آمیز منجر به دستگیری تعدادی از معترضان شده است. رئیس‌جمهور اکوادور با وجود چند روز اعتراضات پیاپی از تصمیم خود برنگشت و گفت یارانه‌های مصرف سوخت‌های فسیلی باید پایان یابد و نه‌تنها از تصمیمش بر نخواهد گشت، بلکه نمی‌تواند بی‌نظمی را هم تحمل کند. همچنین مورنو به خاطر اعتراضات، سفر خود به آلمان را که برای 8 تا 10 اکتبر ترتیب داده شده بود، لغو کرد.

یکی از سخنگویان دولت گفته بود: «اقداماتی که مردم به خاطر حذف یارانه سوخت‌های فسیلی انجام می‌دهند با اعتراض به‌طور کامل فرق می‌کند. اعتراض متفاوت از اقدامات مجرمانه و آنارشی است که در حال حاضر شاهد آن هستیم.» این سخنگوی دولتی همچنین اعلام کرد که دولت قصد دارد از نیروی پلیس و ارتش برای متوقف کردن آشوب استفاده کند. همان‌طور که پیش از این گفتیم، اعتراضات در اکتبر 2019 در اکوادور به خاطر تصمیم دولت مبنی بر حذف یارانه مصرف سوخت‌های فسیلی که بخشی از بسته اصلاحی دولت بود آغاز شد. این بسته شامل اصلاحات مالیاتی، کاهش بسته‌های حمایتی نیروی کار و پایان دادن به یک سنت 40ساله (یارانه به مصرف سوخت‌های فسیلی) بود. مورنو در تلویزیون اعلام کرده بود که قیمت بنزین از 85 /1 دلار به ازای هر گالن به 30 /2 دلار به ازای هر گالن خواهد رسید و قیمت گازوئیل نیز از 03 /1 دلار به 27 /2 دلار به ازای هر گالن می‌رسد. مورنو در این برنامه تلویزیونی گفت: «حذف یارانه به مصرف سوخت‌های فسیلی برای تحریک اقتصاد و متوقف کردن قاچاق ضروری است.» در آن زمان برآورد شد که اصلاحات مالی به‌طور کلی می‌تواند در سال، دو میلیارد دلار از هزینه‌های دولت اکوادور را کاهش دهد. اما اعتراضات در این کشور آنقدر بالا گرفت که بعد از کشته شدن هفت نفر، سرانجام مورنو عقب‌نشینی کرد و یارانه مصرف سوخت‌های فسیلی نهایتاً از بین نرفت و قیمت بنزین هم به همان 85 /1 دلار به ازای هر گالن یا 48 /0 دلار به ازای هر لیتر بازگشت.

قیمت بنزین در قطر، قزاقستان و بحرین

قیمت هر لیتر بنزین در قطر در حال حاضر معادل 47 /0 دلار است. طی چند سال گذشته قیمت بنزین در این کشور تغییرات چندانی نداشته است. در سال 2017 قیمت هر لیتر بنزین در این کشور به‌طور میانگین حدود 43 /0 دلار بود. این عدد در سال 2018 به حدود 53 /0 دلار رسید. اما در سال 2019 مجدداً کاهش یافت. قیمت هر لیتر بنزین در قزاقستان در حال حاضر 44 /0 دلار است. این عدد در سال 2017 نیز به‌طور میانگین در همین حول و حوش بود. اگرچه قیمت هر لیتر بنزین در این کشور در سال 2018 به‌طور میانگین حدود 53 /0 دلار بود، اما مجدداً رو به کاهش گذاشت. البته نوسانات قیمت بنزین در این کشور طی چند سال گذشته چندان قابل توجه نیست.

قیمت هر لیتر بنزین با عدد اکتان 95 در بحرین در حال حاضر 53 /0 دلار است. قیمت هر لیتر بنزین در این کشور در سال 1996 حدود 22 /0 دلار بود. تا سال 2015 این قیمت تغییر نکرد و حتی در انتهای سال 2015 اندکی کاهش یافت. اما در سال 2016 قیمت هر لیتر بنزین در این کشور افزایش یافت و به 33 /0 دلار رسید. تا پایان سال 2017 قیمت بنزین در بحرین در همین سطح باقی ماند اما در سال 2018 مجدداً افزایش یافت و به 37 /0 دلار به ازای هر لیتر رسید. تا پایان اکتبر 2019 قیمت هر لیتر بنزین در بحرین در همین سطح بود. مانند بسیاری از کشورهای دیگر کسری بودجه در بحرین دولت این کشور را اغوا کرد که قیمت سوخت را افزایش دهد. در ژانویه 2018 دولت بحرین قیمت بنزین را افزایش داد تا آن را به سطح بین‌المللی آن نزدیک‌تر کند. مقرر شد که قیمت هر لیتر بنزین با عدد اکتان 91 از 125 /0 دینار به 140 /0 دینار (37 /0 دلار) برسد. همچنین مقرر شد که قیمت هر لیتر بنزین با عدد اکتان 95 از 160 /0 دینار به 200 /0 دینار برسد. با وجود این قیمت هر بنزین در این کشور یکی از ارزان‌ترین‌های دنیاست.

قیمت بنزین در عمان و مالزی

قیمت هر لیتر بنزین با عدد اکتان 95 در عمان در حال حاضر 56 /0 دلار است. قیمت هر لیتر بنزین در این کشور تا قبل از سال 2016 بسیار پایین‌تر از سطحی بود که امروزه در آن قرار دارد. تا قبل از سال 2016 قیمت هر لیتر بنزین در عمان 32 /0 دلار بود. اما در سال 2016 افزایش یافت و به‌طور میانگین در آن سال قیمت هر لیتر بنزین در عمان 4 /0 دلار بود. در سال 2017 مجدداً قیمت افزایش یافت و به‌طور میانگین طی سال 2017، قیمت هر لیتر بنزین در عمان 47 /0 دلار بود. در سال 2018 باز هم قیمت بنزین افزایش یافت و به‌طور میانگین طی سال 2018 به 55 /0 دلار به ازای هر لیتر رسید. قیمت بنزین در عمان در اکثر ماه‌های سال 2019 کمتر از سال 2018 بود و به‌طور میانگین 54 /0 دلار به ازای هر لیتر تخمین زده می‌شود. قیمت بنزین در این کشور (هم معمولی و هم سوپر) با آغاز سال 2016 شروع به افزایش کرد و تا ژانویه 2018 میلادی حدود 80 درصد افزایش یافت.

قیمت هر لیتر بنزین در مالزی در حال حاضر 50 /0 دلار است. در مالزی قیمت بنزین نوسانات جالبی داشته است. در سال 1995 قیمت هر لیتر بنزین در مالزی به‌طور میانگین، 4 /0 دلار بود. این قیمت تا سال 2000 رو به کاهش بود و در سال 2000 به 28 /0 دلار رسید. سپس در سال‌های اولیه قرن جدید رو به افزایش گذاشت به‌طوری که قیمت هر لیتر بنزین در مالزی به‌طور میانگین طی سال 2010 حدود 55 /0 دلار بود. قیمت بنزین در این کشور باز هم افزایش یافت و از 65 /0 دلار به ازای هر لیتر نیز گذر کرد اما سپس کاهش یافت و در سال 2016 به‌طور میانگین حدود 43 /0 دلار بود. قیمت بنزین در مالزی از انتهای سال 2016 روند صعودی به خود گرفت و در ابتدای سال 2018 به 58 /0 دلار به ازای هر لیتر رسید. اما مجدداً کاهش یافت و در حال حاضر 5 /0 دلار به ازای هر لیتر است.

قیمت بنزین در امارات، نیجریه و جمهوری آذربایجان

قیمت هر لیتر بنزین در امارات متحده عربی در حال حاضر یعنی در نوامبر 2019 معادل 56 /0 دلار است. قیمت بنزین در امارات طی چند سال گذشته دائماً در حال نوسان بوده است. به‌طوری که قیمت هر لیتر بنزین در این کشور تا قبل از سال 2015 حدود 47 /0 دلار بود. این عدد از سال 2015 افزایش یافت و به 58 /0 دلار رسید اما سپس کاهش یافت و در اوایل سال 2016 به 37 /0 دلار رسید. سپس رو به افزایش گذاشت و با طی یک روند صعودی تا اواسط سال 2018 به 68 /0 دلار رسید. اما مجدداً کاهش یافت. در فوریه سال 2019 قیمت هر لیتر بنزین در امارات 50 /0 دلار بود. در آوریل 2019 قیمت هر لیتر بنزین در این کشور به 57 /0 دلار رسید و در حال حاضر نیز 56 /0 دلار است.

قیمت هر لیتر بنزین با اکتان 95 در نیجریه 40 /0 دلار است. قیمت بنزین در این کشور در سال 1995 حدود 15 /0 دلار به ازای هر لیتر بود. این قیمت رو به افزایش گذاشت و در سال 2000 به 2 /0 دلار به ازای هر لیتر رسید. در سال 2005 قیمت هر لیتر بنزین در این کشور به 4 /0 دلار رسید. در سال‌های پایانی دهه اول قرن بیست و یکم، قیمت بنزین در نیجریه به 6 /0 دلار به ازای هر لیتر نزدیک شد اما سپس رو به کاهش گذاشت به‌طوری که در سال 2010، قیمت هر لیتر بنزین حدود 5 /0 دلار بود. سپس طی سال‌های بعدی مجدداً افزایش یافت و از 6 /0 دلار هم گذر کرد. اما باز هم روند کاهشی را در پیش گرفت و در سال 2015 به حدود 45 /0 دلار به ازای هر لیتر رسید. در اواسط سال 2016 قیمت بنزین در نیجریه ناگهان به شدت افزایش یافت و به 73 /0 دلار به ازای هر لیتر رسید اما نتوانست در این قیمت بماند و سپس کاهش یافت و به 46 /0 دلار رسید. از آن زمان تاکنون قیمت بنزین در نیجریه تغییرات چندانی نداشته است.

قیمت هر لیتر بنزین با عدد اکتان 95 در جمهوری آذربایجان در حال حاضر 47 /0 دلار است. قیمت بنزین در این کشور نوسانات جالبی داشته است. در سال‌های ابتدایی دهه اول قرن بیست و یکم قیمت هر لیتر بنزین در این کشور به‌طور میانگین 4 /0 دلار بود. سپس از سال 2004 رو به افزایش گذاشت و در سال 2008 به 6 /0 دلار رسید. این روند صعودی ادامه‌دار بود به‌طوری که در سال 2010 قیمت هر لیتر بنزین در آذربایجان حدود 75 /0 دلار شد. این قیمت تا اواخر سال 2013 در همین سطح بود و سپس باز هم افزایش یافت و در ابتدای سال 2014 به بیش از یک دلار رسید. در اواخر سال 2014 قیمت هر لیتر بنزین در آذربایجان بیش از 2 /1 دلار بود. اما ناگهان سقوط کرد و زیر 7 /0 دلار قرار گرفت. از سال 2015 به بعد قیمت بنزین یک روند کاهشی را در آذربایجان در پیش گرفت به‌طوری که در سال 2017 قیمت هر لیتر بنزین در این کشور 4 /0 دلار بود. این عدد در سال 2018 مقداری افزایش یافت و اکنون نیز 47 /0 دلار است.

اعتراض به اصلاحات اقتصادی

همواره در جریان اصلاحات اقتصادی تمامی دولت‌های جهان، ذی‌نفعانی وجود داشته‌اند که منافعشان در خطر افتاده و زمانی که عده زیادی از این ذی‌نفعان کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند، دست به اعتراضات خیابانی و خشونت زده‌اند. اگرچه پاسخ دولت‌های کشورهای مختلف به این اعتراضات متفاوت بوده و بعضی از طریق سرکوب و بعضی با آرامش به این اعتراضات پاسخ داده‌اند، اما در جریان این اعتراضات همواره تلفاتی وجود داشته است.

مکزیک

با افزایش قیمت حامل‌های سوخت در تاریخ اول ژانویه سال 2017، بسیاری از معترضان به مدت سه روز، به افزایش قیمت اعتراض کردند. وزارت دارایی این کشور اعلام کرد که قیمت گاز در سراسر کشور بین 14 تا 20 درصد افزایش خواهد یافت. طبق اظهارات مقامات دولت افزایش قیمت، بخشی از طرح آزادسازی قیمت در بخش انرژی بود. بلافاصله پس از اعلام افزایش قیمت سوخت، رهبران حزب مخالف، این اقدام را مورد انتقاد قرار دادند و دولت را مسبب تورم و بی‌ثباتی اقتصادی دانستند. آنها مردم را به اعتراضات خیابانی علیه «دولت دروغگو و خیانتکار» دعوت کردند. جایگاه‌های سوخت در بخش‌های مختلف کشور مورد ازدحام رانندگانی قرار گرفت که دنبال ذخیره سوخت بودند. در واقع قصد آنها امتناع از پرداخت قیمت‌های بالاتر حداقل برای چند روز اول سال جدید بود. در روزهای آغازین ژانویه، خشم عمومی نسبت به افزایش قیمت بنزین و کالاهای اولیه تشدید شد. به‌طوری که در 28 ایالت از 32 ایالت مکزیک، گروه‌های اجتماعی و کارگری، اعضای احزاب سیاسی مخالف و شهروندان در سراسر کشور به اعتراضات پیوستند. آنها با در دست داشتن پلاکاردهای مختلف مانند «کشور نفت و مردم بدون پول» بزرگراه‌های منتهی به مکزیکوسیتی را مسدود کردند. دولت در توجیه افزایش قیمت‌ها می‌گفت «ادامه پرداخت یارانه‌ها نیازمند افزایش مالیات و کاهش برنامه‌های اجتماعی است؛ این اقدام هزینه مصنوعی سوخت را از بین برده و در نتیجه می‌توانیم این هزینه را برای امنیت اجتماعی، کاهش فقر و ایجاد زیرساخت‌هایی که کشور ما به آن نیاز دارد، صرفه‌جویی کنیم.» انریکه پنا نیتو رئیس‌جمهور مکزیک با وجود نارضایتی و خشم مردم اذعان کرد: «اجرای طرح اصلاحات قیمت سوخت، حذف یارانه‌ها و شناور کردن قیمت‌های بنزین بر اساس قیمت‌های بین‌المللی ادامه خواهد داشت. پایین نگه داشتن مصنوعی قیمت‌های بنزین به معنی برداشتن پول از جیب مردم فقیر و دادن آن به ثروتمندان است.»

یمن

در سال 2014 یمن بیش از یک سال در تلاش بود که وام 560 میلیون‌دلاری را از صندوق بین‌المللی پول دریافت کند. اما صندوق بین‌المللی پول، اعطای این وام را منوط به توقف پرداخت یارانه‌های دولتی کرده بود. دولت یمن اعلام کرد افزایش قیمت سوخت در 30 ژانویه به عنوان بخشی از اصلاحات یارانه‌هاست. در گذشته تلاش برای لغو یارانه‌ها، بارها و بارها باعث تظاهرات در کشور شده بود. در روز 4 آگوست هزاران نفر در خیابان‌های صنعا به افزایش قیمت اعتراض کردند. جنبش الحوثی رهبری این تظاهرات را برعهده گرفت و از مردم خواست که با تصمیم دولت مقابله کنند. با توجه به اینکه رهبری اعتراضات با گروه الحوثی بود با استقبال اکثریت مردم مواجه شد. اما وجه تمایز این اعتراضات آن بود که رهبر جنبش الحوثی مردم را به یک اعتراض مسالمت‌آمیز و خارج از هرگونه جنگ قبایلی و اختلافات مذهبی فراخواند. از این‌رو ده‌ها هزار نفر از مردم یمن، در ورودی‌های شهر صنعا پایتخت یمن، شروع به برپا کردن چادرها و برگزاری تحصن کردند و هر لحظه به تعداد آنها افزوده می‌شد.

تظاهرات، دولت وقت را در یک موقعیت دشوار قرار داده بود و معترضان خواستار تشکیل دولت جدید بودند. در پاسخ، عبد ربه منصور هادی، مجلس را مجدداً تحت فشار قرار داد. با توجه به وضعیت رو به وخامت اقتصادی، دولت انتخاب دیگری نداشت. در سال 2014 اقتصاد یمن بنا به دلایلی از جمله تحولات در حوزه تجاری و منابع درآمدی، افزایش قیمت مواد غذایی و کاهش درآمد خانوارها با رکود سنگین مواجه بود. دولت یمن در سال 2013 حدود سه میلیارد دلار -نزدیک به یک‌سوم درآمد دولت- را به یارانه‌های انرژی اختصاص داده بود که این امر افزایش قیمت سوخت را در پی داشت. این در حالی است که تلاش مشابه دولت در سال 2005 جهت افزایش قیمت سوخت منجر به اعتراضات خشونت‌باری شد. در جریان اعتراضات آن سال، 20 نفر کشته و بیش از 300 نفر زخمی شدند و با توجه به این خشونت‌ها طرح افزایش قیمت سوخت متعاقباً لغو شد. با این حال اجرای اصلاحات ضروری به نظر می‌رسید، زیرا علاوه بر فشار صندوق جهانی پول، حملات مکرر به خطوط انتقال نفت، به‌شدت به درآمدهای صادراتی یمن آسیب رسانده بود.

فرانسه

اعتراضات علیه افزایش قیمت بنزین که به جنبش جلیقه‌زردها معروف شد در جهان صدا کرد. امانوئل مکرون در جریان اصلاحات اقتصادی خود نهایتاً به قیمت سوخت رسید و تصمیم گرفت برای کاهش هزینه‌های دولت و دستیابی به ثبات مالی، یارانه به مصرف بنزین را در فرانسه از بین ببرد. معترضان جلیقه‌زرد، نوامبر گذشته در واکنش به افزایش بهای سوخت دست به اعتراض زدند که بعداً تبدیل به تظاهرات ضددولتی شد. این اعتراضات ۱۱ کشته و بیش از ۴۲۴۵ زخمی بر جای گذاشت و بیش از ۱۲ هزار تن هم بازداشت شدند. بعد از آنکه کلیسای نوتردام پاریس در ماه آوریل دچار حریق شد، پلیس اعتراضات در اطراف این کلیسای معروف را منع کرد.

البته اصلاحات اقتصادی مکرون از چند سال قبل شروع شده بود و همیشه اعتراضات فراوانی را با خود به همراه داشته است. در دهمین روز از ماه اکتبر سال 2017، کارمندان دولتی فرانسه که حدود 20 درصد از کل نیروی کار این کشور را تشکیل می‌دهند، در اعتراض به برنامه اصلاحات اقتصادی امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور این کشور، وارد خیابان‌ها شدند. به‌طوری که برای اولین بار بعد از 10 سال، تمام اتحادیه‌های کارگری فرانسه که در بخش دولتی فعال هستند، همگی تصمیم گرفتند این اعتراضات خیابانی را شکل دهند. اگرچه در ماه سپتامبر نیز اعتراضاتی به اصلاحات اقتصادی مکرون شده بود، اما هیچ‌کدام به اندازه اعتراضات ماه اکتبر شدید نبوده و کشور را وارد وضعیت امنیتی نکرده بود. در جریان این اعتراضات، حدود 30 درصد از پروازها لغو شد و طبق داده‌های وزارت آموزش و پرورش فرانسه، 17 درصد از معلمان فرانسه سر کلاس‌های درس حاضر نشدند و به خیابان‌ها ریختند. اتحادیه‌های کارگری فرانسه نیز اذعان داشتند که حدود 400 هزار نفر از کارگران در 70 تجمع اعتراضی در سراسر فرانسه، حضور داشتند.

از بین رفتن 120 هزار شغل دولتی تا سال 2022 طبق برنامه اصلاحات اقتصادی مکرون، افزایش مالیات کارمندان بخش دولتی (و نه نیروی کار فعال در بخش خصوصی) و همچنین تغییر ترکیب ساعت کاری و سخت‌تر شدن شرایط کار از این کانال، بخشی از اصلاحاتی بود که اتحادیه‌های کارگری و مردم فرانسه با آن مخالف بودند و در اعتراض به آنها وارد خیابان‌ها شدند. طبق گفته رئیس اتحادیه کارگری UNSA در پاریس، برآورد می‌شد که در جریان اصلاحات مکرون و در صورت اجرای کامل آن، کارمندان دولتی حدود چهار تا پنج درصد از قدرت خرید خود را از دست دهند. از طرفی دولت فرانسه اعلام کرده بود که مکرون از برنامه اصلاحات اقتصادی خود عقب نخواهد کشید و با هدف کاهش بدهی دولتی و رساندن آن به زیر سه درصد از تولید ناخالص داخلی که مورد تقاضای اتحادیه اروپا بوده است، طرح پس‌اندازی خود را اجرایی خواهد کرد. حدود 20 درصد از نیروی کار فرانسه در بخش دولتی مشغول به کار هستند که این عدد از میانگین اتحادیه اروپا که در سطح 15 درصد قرار دارد، بیشتر است. مکرون اعلام کرده بود که بعد از اجرایی شدن اصلاحات اقتصادی، قدرت خرید مردم کشور فرانسه افزایش خواهد داشت.

شورش یا اعتراض

اعتراض خیابانی به وضعیت بد اقتصادی بهتر است یا اعتراض خیابانی به اصلاحات ساختاری اقتصادی؟ مارتین لوتر کینگ اذعان می‌دارد که «هیچ چیز خطرناک‌تر از ساختن جامعه‌ای نیست که در آن، بخش بزرگی از مردم وجود داشته باشند که احساس کنند هیچ سهمی در آن جامعه ندارند؛ کسانی که احساس کنند چیزی برای از دست دادن ندارند. مردمی که در جامعه‌شان سهمی دارند، از آن محافظت می‌کنند. اما زمانی که سهمی در آن نداشته باشند، به‌طور ناخودآگاه می‌خواهند که آن جامعه را نابود کنند.» بنابراین اگر این سخن مارتین لوتر کینگ را که با منطق نیز جور درمی‌آید بپذیریم، خواهیم توانست به سوالی که در ابتدای امر مطرح شد، پاسخ دهیم. بدین صورت که اگر از سیاستمداران بپرسید میان شورش گرسنگان و اعتراض ذی‌نفعان کدام یک را ترجیح می‌دهند، اگر منطقی باشند، دومی را انتخاب خواهند کرد. بگذارید کمی مساله را بازتر کنیم. برای ساده‌سازی فهم موضوع، دو سناریو را در نظر خواهیم گرفت که در اولی تعدادی از مردم در اعتراض به اصلاحات اقتصادی دولت کشور فرضی A وارد خیابان‌ها شده‌اند و در دومی تعدادی از مردم در اعتراض به وضعیت نامساعد اقتصادی همچون تورم بالا و نرخ‌های بیکاری شدید که منجر به سخت شدن گذران زندگی و پایین آمدن قدرت خرید آنها شده است، به خیابان‌ها ریخته و اعتراضاتی شورش‌وار را ترتیب داده‌اند.

سناریوی اول، اعتراض

در سناریوی اول، مردم تا پیش از تصمیم دولت برای اجرایی کردن اصلاحات اقتصادی مد نظر خود (همچون افزایش قیمت بنزین، کاهش حقوق کارمندان و بازنشستگان دولتی، کاهش بودجه سلامت، واگذاری بخش‌هایی از اقتصاد به بخش خصوصی و در نتیجه کاهش اشتغال در بخش دولتی و مواردی از این دست) یا از وضعیت موجود رضایت داشته‌اند یا نارضایتی‌شان به حدی نبوده است که آنها را مجاب کند از طریق اعتراضات خیابانی مطالبات خود را مطرح کنند و مخالفتشان را با آنچه دولت اصلاحات اقتصادی نامیده است نشان دهند. در واقع تا پیش از برنامه دولت کشور فرضی A برای اصلاحات اقتصادی، طبق گفته مارتین لوتر کینگ، مردم این کشور در جامعه سهم داشته‌اند و این احساس که به‌طور کامل مورد بی‌توجهی قرار گرفته‌اند به آنها دست نداده است. همچنین در اعتراضات مردم به اصلاحات اقتصادی، همه مردم حضور ندارند (اگرچه در اعتراض به وضعیت نامساعد اقتصادی نیز همه مردم حضور ندارند، اما جنس این عدم حضور در دو سناریوی مورد نظر متفاوت است که در ادامه توضیح داده خواهد شد) و تنها ذی‌نفعان این اصلاحات اقتصادی هستند که دست به اعتراض می‌زنند.

بنابراین می‌توان گفت که در سناریوی اول، معترضانی که وارد خیابان‌ها شده‌اند قصد نابودی دولت را ندارند و اعتراضات آنها شورش‌وار نیست. در واقع آنها نمی‌خواهند از طریق گسترش دادن جریان اعتراضات انقلابی را شکل دهند که نظام سیاسی و اجتماعی را دگرگون سازد، بلکه تنها مخالف برنامه اصلاحی دولت هستند و می‌خواهند این عدم رضایت را نشان دهند. در تقابل معترضان برای مقابله با طرح‌های اصلاحات اقتصادی و دولت برای بر سر حرف خود ماندن، قدرت چانه‌زنی دو گروه تعیین می‌کند که نتیجه چه باشد. بدین صورت که اگر تعداد معترضان و قدرت رسانه‌ای آنها آنقدر بالا باشد که دولت را به وحشت رای نیاوردن در دوره بعدی انتخابات و همچنین اعتصابات گسترده عمومی اندازد، دولت‌ها همه یا مقداری از برنامه‌های اصلاحات اقتصادی خود را کنار خواهند گذاشت و اگر این‌گونه نباشد، دولت‌ها یا به معترضان بی‌توجهی خواهند کرد یا با دادن امتیازاتی به آنها، برنامه خود را پیش خواهند برد.

بنابراین در سناریوی اول، معترضانی که وارد خیابان‌ها شده‌اند از آنجا که هنوز احساس می‌کنند در جامعه سهم دارند و به عبارتی ذی‌نفع به شمار می‌روند، تیشه بر ریشه آن جامعه نخواهند زد و اغلب نیز به‌طور سازمان‌یافته مطالبات خود را از طریق اعتراضات خیابانی نشان خواهند داد. تجربه کشورهای مختلف از اعتراضات به اصلاحات اقتصادی همچون فرانسه و هند نشان می‌دهد که اتحادیه‌های کارگری لیدر این اعتراضات هستند و با توجه به اینکه اتحادیه‌های کارگری دارای قدرت زیادی هستند، نمی‌توان گفت که هدفشان از اعتراض به اصلاحات اقتصادی، نابودی سیستم سیاسی موجود است.

سناریوی دوم، شورش

حال به سناریوی دوم می‌پردازیم. کشور فرضی A را در نظر بگیرید که نرخ بیکاری بالا، تورم، فساد اداری، فقر و نابرابری شدید و به‌طور کلی وضعیت اسفناک اقتصادی و سیاسی، مردم آن را به جایی رسانده که احساس می‌کنند سهمی در جامعه ندارند و کنار گذاشته شده‌اند. در چنین شرایطی اگر شرایط معیشتی آنان از یک حدی گذر کند که دیگر رغبت و توان زندگی در شرایط موجود را نداشته باشند و به زبان عامیانه چیزی برای از دست دادن برایشان نمانده باشد، دست به اعتراضات خیابانی از جنس شورش خواهند زد. بدین ترتیب که منطبق بر منطق هزینه و فایده، هزینه آنها از تحمل شرایط موجود به حدی خواهد رسید که حتی اگر امید کمی به تغییر وضعیت از طریق اعتراضات داشته باشند، وارد خیابان‌ها خواهند شد. البته تحت این شرایط، از آنجا که از جامعه کنار گذاشته شده‌اند و به عبارت دیگر ذی‌نفع به شمار نمی‌روند، همچون سناریوی اول اعتراضات آنها به یک برنامه یا طرح خاص نخواهد بود و معترضان در سناریوی دوم، با هدف نابودی سیستم سیاسی و اقتصادی موجود و براندازی دولت (در سطح افراطی و در حادترین شرایط) شورش خواهند کرد.

همچنین باید توجه داشت که در سناریوی دوم، اعتراضات سازمان‌یافته نیست و اگرچه همه مردم در این اعتراضات حضور نخواهند داشت (زیرا افرادی وجود دارند که چیزی برای از دست دادن داشته باشند و از شرایط موجود ناراضی نباشند)، اما حضور آنها از یک جنس نبوده و مطالباتشان در یک جهت نخواهد بود. تحت این شرایط دولتی که علیه آن شورش شده است، نخواهد توانست از طریق تغییر، لغو یا اجرای یک طرح خاص یا دادن امتیازهای ویژه به ذی‌نفعانی مشخص (همچون اتحادیه‌های کارگری در سناریوی اول) آتش اعتراضات را خاموش کند و برای بقا راهی جز سرکوب و سلب آزادی نخواهد داشت که این سرکوب و سلب آزادی، اگرچه ممکن است در کوتاه‌مدت دولت را زنده نگه دارد، اما در بلندمدت آتش اعتراضات را شعله‌ورتر خواهد کرد؛ زیرا بیش از پیش هزینه روی دست مردم نهاده است و به زبان عامیانه، بهانه بیشتری را دست مردم خواهد داد.

منابع:

1-https: / /www.globalpetrolprices.com /articles /61

2- https: / /ycharts.com /indicators /us_gas_price

3- https: / /tradingeconomics.com

4- https: / /www.pri.org /stories /2016-02-19 /venezuelas-6000-percent-gas-price-hike-has-global-origin

5- https: / /www.theguardian.com /world /2016 /aug /02 /kuwait-announces-petrol-price-hike-of-83-to-55-cents-a-litre

6- https: / /www.cnbc.com /2018 /01 /01 /saudi-arabia-hikes-gasoline-prices.html

7- https: / /knoema.com /atlas /Turkmenistan /Gasoline-price

8- https: / /www.theglobaleconomy.com /Algeria /gasoline_prices

9- https: / /www.dailysabah.com /asia /2015 /01 /01 /turkmenistan-rises-gasoline-prices-by-60

10- https: / /www.axios.com /ecuador-fossil-fuel-subsidies-president-lenin-moreno-9f55dc94-8e2c-4615-839d-a2f0de5f9892.html

11- https: / /www.dw.com /en /more-than-470-arrested-in-ecuador-over-fuel-prices /a-50730622

12- https: / /gulfbusiness.com /bahrain-raises-fuel-prices

13- https: / /www.isna.ir /news /98081911221