تاریخ انتشار:
جیمز بوکانان در ۹۳ سالگی درگذشت
خداحافظ جنتلمن جنوبی
نهمین روز از سال نو میلادی برای علم اقتصاد روز خوبی نبود. پس از این در تاریخ علم اقتصاد نهم ژانویه۲۰۱۳ را با مرگ نظریه‌پرداز انتخاب عمومی به خاطر خواهند آورد.
روزی که جیمز بوکانان اقتصاددان برجسته و برنده جایزه نوبل در 93 سالگی چشم از جهان فروبست. این اقتصاددان که به خاطر تئوری معروفش یعنی انتخاب عمومی شهرتی عالمگیر پیدا کرده بود در آثار خود به تحلیل رفتارهای غیراقتصادی و به ویژه سیاسی مردم و احزاب پرداخته و از همین روست که او را پیوند‌دهنده سیاست و اقتصاد می‌دانند. تجارت فردا نیز در تداوم گفت‌وگو با اقتصاددانان بزرگ خارجی و ایرانی از طریق دکتر جواد صالحی‌اصفهانی برای مصاحبه با ایشان درخواست داده بود. تاسف‌برانگیز اینکه این درخواست با موافقت بوکانان مواجه شده بود اما در آخرین ساعات چهارشنبه شب بیستم دی‌ماه از طریق ای‌میل دکتر صالحی‌اصفهانی متوجه شدیم جیمز بوکانان رخت از زندگی بر بسته است.
زندگینامه جیمز بوکانان
جیمز مک‌گیل بوکانان در روز سوم اکتبر سال 1919 میلادی در مزرعه‌ای در ایالت تنسی آمریکا چشم به جهان گشود و همیشه از پدرش به عنوان مردی همه فن‌حریف یاد می‌کرد. وی در کتاب خاطراتش می‌نویسد:کودکی من در دوره‌ای بود که نه الکتریسیته، نه رادیو و تلویزیون، نه سفر هوایی و نه سیستم فاضلاب وجود نداشت. در منطقه‌ای که زندگی می‌کردم آب از چاهی که خود حفر کرده بودیم استحصال می‌شد و فعالیت‌های بدنی برای امرار معاش یا به تعبیر صحیح‌تر زنده ماندن ضرورت داشت. او کودکی سختی در یکی از روستاهای دور‌افتاده آمریکا داشت و حتی برای یاد گرفتن خواندن و نوشتن هم نتوانست به مدرسه برود و مادرش آموزش‌های ابتدایی الفبا و ریاضیات را به او داد.
مادرش نقش زیادی در علاقه‌مند کردن وی به مطالعه داشت و در خاطراتش می‌نویسد که کتاب‌ها در سال‌های کودکی وی با‌اهمیت‌تر از اسباب‌بازی‌ها بودند. علاقه‌مندی وی به مطالعه سبب شد تا وارد مدرسه روستایی شود و موفقیت‌های پی در پی‌اش والدین جیمز را متقاعد کرد که باید از تحصیلات وی حمایت
کنند. به هر حال بوکانان جوان در سال 1940 میلادی از کالج معلمان ایالت تنسی فارغ‌التحصیل شد و هدفش تدریس در مدرسه در ازای دریافت 65 دلار به عنوان دستمزد ماهیانه بود. در آن زمان دو فرصت شغلی دیگر هم برای او وجود داشت که یکی از آنها کار در بانک نشویل در ازای دریافت دستمزد ماهیانه 75 دلار و یا تحصیل در دانشگاه تنسی در مقطع کارشناسی ارشد و دریافت 50 دلار در هر ماه بود. وی تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه تنسی را انتخاب کرد و یک سال بعد از آن فارغ‌التحصیل شد. با آغاز جنگ جهانی دوم بوکانان وارد ارتش آمریکا شد و در همین دوران بود که همسرش را ملاقات کرد. وی در پنجم اکتبر سال 1943 میلادی با آن بَک، یکی از اعضای نیروی هوایی اهایو آمریکا ازدواج کرد. بعد از اتمام جنگ، بوکانان دوباره وارد فعالیت‌های آکادمیک اقتصادی شد و به توصیه یکی از دوستانش دانشگاه شیکاگو را برای ادامه تحصیل برگزید. وی سال 1945 میلادی وارد این دانشگاه مطرح اقتصادی شد. او در کتاب خاطراتش می‌نویسد: تمامی افرادی که بعد از جنگ جهانی وارد دانشگاه شدند دیدگاه‌های سوسیالیستی داشتند ولی فرانک نایت استاد اقتصاد دانشگاه شیکاگو تاثیر زیادی در تغییر یا به
تعبیر بهتر اصلاح دیدگاه‌های من داشت. وی من را با دنیای واقعی آشنا کرد و اصولی را به من آموخت که تا آن زمان نادیده گرفته می‌شد.
وی در ادامه نوشت: یکی دیگر از افراد تاثیر‌گذار در زندگی حرفه‌ای من، استاد تاریخ اقتصاد، ایرل جی. همیلتون بود که تاثیر زیادی در شغل من بعد از سال 1948 میلادی و طی سال‌های فعالیت به عنوان سر‌دبیر مجله اقتصاد سیاسی آمریکا داشت. در درجه اول او بود که من را مجبور به یادگیری زبان‌های مختلف و تقویت سطح فهم من از آنها می‌کرد و مدام کتاب‌هایی به زبان‌های فرانسه و آلمانی و ایتالیایی برای من می‌فرستاد و خلاصه آنها را از من می‌خواست. دوم اینکه به دقت و حوصله مقالاتم را می‌خواند و ایرادهای آنها را گوشزد می‌کرد و در برطرف کردن آن ایرادها کمک می‌کرد.
بوکانان تدریس در دانشگاه تنسی را از سال 1948 میلادی آغاز کرد. دو سال بعد یعنی در سال 1950 میلادی به دانشگاه فلوریدا منتقل شد و در سال 1954 میلادی به عنوان رئیس دپارتمان اقتصادی این دانشگاه انتخاب شد. در سال 1955 میلادی به رم سفر کرد و 11 ماه مطالعه روی نظریه‌های اقتصاد کلاسیک ایتالیایی را در مورد مالیه عمومی آغاز کرد و در همین دوران بود که با شماری از اقتصاددانان مطرح و اثر‌گذار ایتالیایی آشنا شد. بعد از بازگشت به آمریکا در سال 1956 میلادی به وی پیشنهاد ریاست دپارتمان اقتصادی دانشگاه ویرجینیا داده شد و استاد کامل اقتصاد در دانشگاه شیکاگو شد. او در ساخت مرکز مطالعات اقتصاد سیاسی توماس جفرسون کمک بزرگی کرد. وی در سال 1969 میلادی اولین رئیس مرکز مطالعات انتخاب عمومی در آمریکا شد ولی در فاصله سال‌های 1963 تا 1983 میلادی ریاست اتحادیه اقتصادی جنوب را نیز بر عهده داشت. علاوه بر اینها، ریاست انجمن اقتصادی آمریکا از سال 1971 میلادی بر عهده این اقتصاددان برجسته دنیا بود. بوکانان در سال 1986 میلادی برنده نوبل اقتصاد شد.
جیمز بوکانان به همراه گوردون تولاک، بنیانگذار نظریه انتخاب عمومی است. تحول بزرگ دیگری که بوکانان در دوره زندگی خود تجربه کرده، زمانی اتفاق افتاد که وی مشغول خواندن یک مقاله اقتصادی نوشته اقتصاددان سوئدی، نات ویکسل بود. این مقاله به زبان آلمانی در سال 1896 میلادی تالیف شده بود و موضوع اصلی آن نظام مالیات و هزینه‌های دولتی بود. ویکسل در این مقاله بیان کرده بود مالیات‌هایی که برای تامین بودجه لازم برای برنامه‌های خاص دولتی استفاده می‌شود باید از افرادی اخذ شود که استفاده‌کنندگان از آن برنامه‌ها یا پروژه‌های دولتی هستند. دیدگاه ویکسل در تقابل با دیدگاهی بود که در دهه 1940 میلادی بر جامعه حاکم بود. در آن زمان بیان می‌شد دلیلی ندارد که بین مبلغی که یک مالیات‌دهنده می‌پردازد با منافعی که دریافت می‌کند ارتباطی وجود داشته باشد. بوکانان این نظریه را پذیرفت و به دنبال آن مقاله را از زبان آلمانی به انگلیسی ترجمه کرد تا اقتصاددانان دیگر هم بتوانند در این زمینه مطالعه کنند. این نقطه آغاز تحولی بزرگ در دیدگاه‌های فکری و اقتصادی او بود که وی را به یک دنباله‌رو دیدگاه‌های ویکسل تبدیل کرد.
مهم‌ترین تاثیر بوکانان در علم اقتصاد، در نظریه‌هایی بود که سبب شد بین دو سطح انتخاب عمومی، یعنی سطح انتخاب اولیه که در آن اصول انتخاب می‌شود، و سطح دوم انتخاب، که می‌توان آن را سطح پس از انتخاب قانون نامید، تمایز صورت پذیرد. سطح اول انتخاب مانند وضع قوانینی برای بازی است و سطح دوم انتخاب مانند بازی کردن با توجه به اصول انتخاب‌شده در مرحله اول است.
تلاش‌ها و مطالعات بوکانان سبب شد تا طرفداران دیدگاه‌های فکری وی بیشتر به مرحله اول انتخاب یعنی وضع قوانین بازی توجه کنند نه اینکه مانند سیاستمداران تنها تمرکز خود را روی عملکرد بازیکنان اقتصادی در مرحله دوم متمرکز کنند. بوکانان هیچ گاه اصالت خود به عنوان یک روستایی را از دست نداد و سالیان سال به همراه همسرش چندین روز هفته را در مزرعه‌ای که در ویرجینیای آمریکا داشتند، سپری می‌کرد. او بخش زیادی از امور مربوط به باغداری و کشاورزی را شخصاً انجام می‌داد و از این کارها به عنوان مجالی برای رهایی فکری و تامل در زمینه کتاب‌ها و پژوهش‌های علمی خود یاد می‌کرد. جیمز بوکانان، در سال‌های اخیر مطالعات خود در زمینه اقتصاد سیاسی و مباحث مرتبط با آن را در مرکز مطالعات اقتصاد سیاسی بوکانان انجام می‌داد. وی در سمینارهای مختلف اقتصادی شرکت می‌کرد و نتایج مطالعاتش را با افراد جوان و دانشجویان علاقه‌مند به این حوزه در میان می‌گذاشت. دنیا هنوز هم به او نیاز داشت.
زندگینامه جیمز بوکانان
جیمز مک‌گیل بوکانان در روز سوم اکتبر سال 1919 میلادی در مزرعه‌ای در ایالت تنسی آمریکا چشم به جهان گشود و همیشه از پدرش به عنوان مردی همه فن‌حریف یاد می‌کرد. وی در کتاب خاطراتش می‌نویسد:کودکی من در دوره‌ای بود که نه الکتریسیته، نه رادیو و تلویزیون، نه سفر هوایی و نه سیستم فاضلاب وجود نداشت. در منطقه‌ای که زندگی می‌کردم آب از چاهی که خود حفر کرده بودیم استحصال می‌شد و فعالیت‌های بدنی برای امرار معاش یا به تعبیر صحیح‌تر زنده ماندن ضرورت داشت. او کودکی سختی در یکی از روستاهای دور‌افتاده آمریکا داشت و حتی برای یاد گرفتن خواندن و نوشتن هم نتوانست به مدرسه برود و مادرش آموزش‌های ابتدایی الفبا و ریاضیات را به او داد.
مادرش نقش زیادی در علاقه‌مند کردن وی به مطالعه داشت و در خاطراتش می‌نویسد که کتاب‌ها در سال‌های کودکی وی با‌اهمیت‌تر از اسباب‌بازی‌ها بودند. علاقه‌مندی وی به مطالعه سبب شد تا وارد مدرسه روستایی شود و موفقیت‌های پی در پی‌اش والدین جیمز را متقاعد کرد که باید از تحصیلات وی حمایت
کنند. به هر حال بوکانان جوان در سال 1940 میلادی از کالج معلمان ایالت تنسی فارغ‌التحصیل شد و هدفش تدریس در مدرسه در ازای دریافت 65 دلار به عنوان دستمزد ماهیانه بود. در آن زمان دو فرصت شغلی دیگر هم برای او وجود داشت که یکی از آنها کار در بانک نشویل در ازای دریافت دستمزد ماهیانه 75 دلار و یا تحصیل در دانشگاه تنسی در مقطع کارشناسی ارشد و دریافت 50 دلار در هر ماه بود. وی تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه تنسی را انتخاب کرد و یک سال بعد از آن فارغ‌التحصیل شد. با آغاز جنگ جهانی دوم بوکانان وارد ارتش آمریکا شد و در همین دوران بود که همسرش را ملاقات کرد. وی در پنجم اکتبر سال 1943 میلادی با آن بَک، یکی از اعضای نیروی هوایی اهایو آمریکا ازدواج کرد. بعد از اتمام جنگ، بوکانان دوباره وارد فعالیت‌های آکادمیک اقتصادی شد و به توصیه یکی از دوستانش دانشگاه شیکاگو را برای ادامه تحصیل برگزید. وی سال 1945 میلادی وارد این دانشگاه مطرح اقتصادی شد. او در کتاب خاطراتش می‌نویسد: تمامی افرادی که بعد از جنگ جهانی وارد دانشگاه شدند دیدگاه‌های سوسیالیستی داشتند ولی فرانک نایت استاد اقتصاد دانشگاه شیکاگو تاثیر زیادی در تغییر یا به
تعبیر بهتر اصلاح دیدگاه‌های من داشت. وی من را با دنیای واقعی آشنا کرد و اصولی را به من آموخت که تا آن زمان نادیده گرفته می‌شد.وی در ادامه نوشت: یکی دیگر از افراد تاثیر‌گذار در زندگی حرفه‌ای من، استاد تاریخ اقتصاد، ایرل جی. همیلتون بود که تاثیر زیادی در شغل من بعد از سال 1948 میلادی و طی سال‌های فعالیت به عنوان سر‌دبیر مجله اقتصاد سیاسی آمریکا داشت. در درجه اول او بود که من را مجبور به یادگیری زبان‌های مختلف و تقویت سطح فهم من از آنها می‌کرد و مدام کتاب‌هایی به زبان‌های فرانسه و آلمانی و ایتالیایی برای من می‌فرستاد و خلاصه آنها را از من می‌خواست. دوم اینکه به دقت و حوصله مقالاتم را می‌خواند و ایرادهای آنها را گوشزد می‌کرد و در برطرف کردن آن ایرادها کمک می‌کرد.
بوکانان تدریس در دانشگاه تنسی را از سال 1948 میلادی آغاز کرد. دو سال بعد یعنی در سال 1950 میلادی به دانشگاه فلوریدا منتقل شد و در سال 1954 میلادی به عنوان رئیس دپارتمان اقتصادی این دانشگاه انتخاب شد. در سال 1955 میلادی به رم سفر کرد و 11 ماه مطالعه روی نظریه‌های اقتصاد کلاسیک ایتالیایی را در مورد مالیه عمومی آغاز کرد و در همین دوران بود که با شماری از اقتصاددانان مطرح و اثر‌گذار ایتالیایی آشنا شد. بعد از بازگشت به آمریکا در سال 1956 میلادی به وی پیشنهاد ریاست دپارتمان اقتصادی دانشگاه ویرجینیا داده شد و استاد کامل اقتصاد در دانشگاه شیکاگو شد. او در ساخت مرکز مطالعات اقتصاد سیاسی توماس جفرسون کمک بزرگی کرد. وی در سال 1969 میلادی اولین رئیس مرکز مطالعات انتخاب عمومی در آمریکا شد ولی در فاصله سال‌های 1963 تا 1983 میلادی ریاست اتحادیه اقتصادی جنوب را نیز بر عهده داشت. علاوه بر اینها، ریاست انجمن اقتصادی آمریکا از سال 1971 میلادی بر عهده این اقتصاددان برجسته دنیا بود. بوکانان در سال 1986 میلادی برنده نوبل اقتصاد شد.
جیمز بوکانان به همراه گوردون تولاک، بنیانگذار نظریه انتخاب عمومی است. تحول بزرگ دیگری که بوکانان در دوره زندگی خود تجربه کرده، زمانی اتفاق افتاد که وی مشغول خواندن یک مقاله اقتصادی نوشته اقتصاددان سوئدی، نات ویکسل بود. این مقاله به زبان آلمانی در سال 1896 میلادی تالیف شده بود و موضوع اصلی آن نظام مالیات و هزینه‌های دولتی بود. ویکسل در این مقاله بیان کرده بود مالیات‌هایی که برای تامین بودجه لازم برای برنامه‌های خاص دولتی استفاده می‌شود باید از افرادی اخذ شود که استفاده‌کنندگان از آن برنامه‌ها یا پروژه‌های دولتی هستند. دیدگاه ویکسل در تقابل با دیدگاهی بود که در دهه 1940 میلادی بر جامعه حاکم بود. در آن زمان بیان می‌شد دلیلی ندارد که بین مبلغی که یک مالیات‌دهنده می‌پردازد با منافعی که دریافت می‌کند ارتباطی وجود داشته باشد. بوکانان این نظریه را پذیرفت و به دنبال آن مقاله را از زبان آلمانی به انگلیسی ترجمه کرد تا اقتصاددانان دیگر هم بتوانند در این زمینه مطالعه کنند. این نقطه آغاز تحولی بزرگ در دیدگاه‌های فکری و اقتصادی او بود که وی را به یک دنباله‌رو دیدگاه‌های ویکسل تبدیل کرد.
مهم‌ترین تاثیر بوکانان در علم اقتصاد، در نظریه‌هایی بود که سبب شد بین دو سطح انتخاب عمومی، یعنی سطح انتخاب اولیه که در آن اصول انتخاب می‌شود، و سطح دوم انتخاب، که می‌توان آن را سطح پس از انتخاب قانون نامید، تمایز صورت پذیرد. سطح اول انتخاب مانند وضع قوانینی برای بازی است و سطح دوم انتخاب مانند بازی کردن با توجه به اصول انتخاب‌شده در مرحله اول است.
تلاش‌ها و مطالعات بوکانان سبب شد تا طرفداران دیدگاه‌های فکری وی بیشتر به مرحله اول انتخاب یعنی وضع قوانین بازی توجه کنند نه اینکه مانند سیاستمداران تنها تمرکز خود را روی عملکرد بازیکنان اقتصادی در مرحله دوم متمرکز کنند. بوکانان هیچ گاه اصالت خود به عنوان یک روستایی را از دست نداد و سالیان سال به همراه همسرش چندین روز هفته را در مزرعه‌ای که در ویرجینیای آمریکا داشتند، سپری می‌کرد. او بخش زیادی از امور مربوط به باغداری و کشاورزی را شخصاً انجام می‌داد و از این کارها به عنوان مجالی برای رهایی فکری و تامل در زمینه کتاب‌ها و پژوهش‌های علمی خود یاد می‌کرد. جیمز بوکانان، در سال‌های اخیر مطالعات خود در زمینه اقتصاد سیاسی و مباحث مرتبط با آن را در مرکز مطالعات اقتصاد سیاسی بوکانان انجام می‌داد. وی در سمینارهای مختلف اقتصادی شرکت می‌کرد و نتایج مطالعاتش را با افراد جوان و دانشجویان علاقه‌مند به این حوزه در میان می‌گذاشت. دنیا هنوز هم به او نیاز داشت.
دیدگاه تان را بنویسید