کمبود نقدینگی دامنگیر حقوقی‌ها

در بازار سرمایه بازار‌گردان‌هایی وجود دارند که به میزان فعالیت در بازار و گردش سهام شرکت‌ها طی یک قرارداد انتفاعی به عملیات بازارگردانی هر شرکتی به‌طور خاص می‌پردازند. این روش در تمام دنیا معمول است. این شرکت‌ها از نظر مالی قدرتمندی بالایی دارند و حمایت‌های لازم را از سهام شرکت مربوطه انجام می‌دهند.

در کشور ما با توجه به اینکه شرکت‌های بزرگ که نقش حقوقی‌های بازار را ایفا می‌کنند عمدتاً وابسته به دولت هستند یا بهتر بگوییم شبه‌دولتی‌اند، نه‌تنها توانایی مالی لازم در جهت بازار‌گردانی بازار را ندارند حتی دانش تخصصی مدیریت سهام را هم ندارند.

از طرفی 80 درصد سهام شرکت‌های بزرگ اصل44 به بخش‌های شبه‌دولتی واگذار شده است و حدود 20 درصد و شاید کمتر از آن در بازار وجود دارد. همین عامل باعث شده است سهام این شرکت‌ها در هیجان مثبت یا هیجان منفی در بورس درگیر باشند. این نهادها که در نقش حقوقی‌های بازار هستند نمی‌توانند به بازار‌گردانی بپردازند.

کمبود نقدینگی بلای جان بازار

همان‌طور که تاکید کردم عموماً این شرکت‌ها از توانایی مالی بالایی برخوردار نیستند. عمدتاً خریدارانی به‌عنوان نهادهای شبه‌دولتی سهام شرکت‌های بزرگ را خریده‌اند که خریداران دست به نقد نبوده‌اند و به شکل قسطی سهام این شرکت‌ها را خریداری کرده‌اند.

نکته قابل توجه این است که در زمینه بازارگردانی مدیریت بازار سهام هیچ برنامه‌ای نه در دوران اوج و نه در دوران افت و رکود بازار ندارد.

در شرایط فعلی تشدید رکود اقتصادی و اثرگذاری آن در بازار سهام باعث شده است حقوقی‌ها هم با کسری منابع بیشتری نسبت به قبل مواجه شوند. در حال حاضر اثرات این کمبود نقدینگی بر بازار بسیار زیاد است که بخش قابل توجه ریزش شاخص بورس را دامن زده است.

علل افول حقوقی‌ها

در این راستا حتی کمبود نقدینگی در حقوقی‌ها در تقسیم سود شرکت‌ها نمایان است و باعث شده است تقسیم سود حداکثری داشته باشند. همین عامل باعث شده است شیره جان این شرکت‌ها گرفته شود و آنها منابع مالی کافی برای فعالیت آینده خود را نداشته باشند.

همان‌طور که اشاره کردم اگر از روز اولی که سهم‌ها به حقوقی‌ها واگذار می‌شد صلاحیت آنها از نظر فنی و مالی سنجیده می‌شد شاید امروز به‌رغم اثرات رکود اقتصادی شاهد این وضعیت بحرانی در بازار سرمایه نبودیم.

در شرایط فعلی هم با توجه به اینکه به پایان سال نزدیک می‌شویم عمدتاً حقوقی‌های بازار با کمبود نقدینگی مواجه می‌شوند. چراکه عمده حقوقی‌های بزرگ بازار صندوق‌های تامین اجتماعی و بازنشستگی هستند که در شب عید پول لازم هستند و حتی عادت کرده‌اند نقدینگی مورد نظر را از بازار جمع‌آوری کنند.

در حال حاضر بازار سرمایه با وضعیت پیچیده‌ای مواجه است که حتی حقوقی‌ها که همواره حامی بازار در شرایط سخت بودند کار چندانی از دست‌شان برنمی‌‌آید

راهکار چیست؟

اگر به دنبال پاسخ این پرسش هستیم که چرا حقوقی‌های بازار سرمایه در یک سال گذشته تنها نظاره‌گر بازار بودند و دست روی دست گذاشتند باید سرچشمه به وجود آمدن این مساله را پیدا کنیم. وقتی از ابتدا راه را بیراهه رفته‌ایم و این شرکت‌های بزرگ کشور را به دست خریدارانی سپرده‌ایم که نه دانش فنی لازم و نه تخصص کافی داشتند در نتیجه بحران نقدینگی رخ می‌دهد و کل بازار از این مساله ضربه می‌خورد. اما در این شرایط چه باید کرد؟ به هر حال باید قبول کنیم بازار سرمایه معلول شرایط اقتصادی است. اگر دولت بتواند وعده‌هایی را که در زمینه خروج از رکود اقتصادی داده است با سیاست‌های اقتصادی که تدوین می‌کند محقق کند قطعاً اثر خود را با تزریق نقدینگی بر بنگاه‌های اقتصادی نشان می‌دهد.

از طرف دیگر دولت باید توجه ویژه به بازار سهام داشته باشد تا سهامداران حقیقی از این بازار گریزان نشوند. سال گذشته شرایطی رخ داد که نقدینگی بسیاری وارد بازار سهام شد اما به‌تدریج عدم تحقق وعده‌ها و ابهامات سیاست‌های اقتصادی باعث شد تا سهامداران حقیقی نسبت به بازار سهام بی‌اعتماد شوند. این بی‌اعتمادی ضربه دیگری به این بازار زد و در نتیجه حقیقی‌ها با رفتارهای هیجانی خود باعث شدند شاخص بورس به یکباره از اوج به سمت سقوط حرکت کند.

اما در شرایط فعلی همچنان امیدواری‌ها وجود دارد. اگر توافق در مذاکرات هسته‌ای حاصل شود و نشانه‌های بهبود در اقتصاد ایران پدیدار شود به‌طور طبیعی بازهم مردم برای سرمایه‌گذاری به سمت بورس جذب می‌شوند چراکه به قدری قیمت‌ها در بازار سهام کاهش یافته‌اند که بهترین فرصت برای سرمایه‌گذاری را به وجود آورده است. در این شرایط با توجه به کمبود نقدینگی حقوقی‌ها از آنها انتظار نمی‌رود که بتوانند حمایت چندانی از بازار انجام دهند، مهم این است که به هر شکلی از این شرایط گذار خارج شویم و برای آینده برنامه‌ریزی کنیم.

وقتی دوباره نقدینگی به بازار بازگردد در این بین مدیریت بازار سهام، مدیران سازمان بورس، شرکت بورس و کلیه فعالان بازار سهام از حقوقی‌ها گرفته تا سهامداران حقیقی باید با هم همفکری کنند تا دیگر وضعیت بازار سهام مانند سال گذشته تکرار نشود تا به یکباره شاخص ناشی از عوامل روانی با رشد هیجانی مواجه شود و تحت تاثیر مسائل روانی روند ریزشی شدید را در پیش گیرد.

بهترین راهکار در حال حاضر این است که صندوق بازارگردانی سهام به شکلی راه‌اندازی شود که اثر انتفاعی بر بازار داشته باشد. اینکه مدیریت بازار سهام یعنی سازمان بورس صندوق بازار‌گردانی در جهت حمایت از بازار راه‌اندازی کند راهکاری منطقی نیست. توجه کنید سازمان بورس این صندوق را هم راه‌اندازی کرد اما هیچ‌گاه بازار از آن استقبال نکرد و همیشه مدیریت این صندوق با شائبه همراه بوده است.

الگوبرداری مناسب داشته باشیم

باید از مدل‌های موفق در دنیا در زمینه راه‌اندازی صندوق‌های بازار‌گردانی الگوبرداری کنیم. این مساله بسیار مهم است که سرمایه‌گذار نسبت به نقد‌شوندگی سهام خود اطمینان داشته باشد. در حال حاضر جای این رکن در بازار سرمایه‌مان خالی است بنابراین لازم است تمام نهادها نسبت به این مساله همفکری داشته باشند تا به راه‌حلی برسیم. می‌بایست صندوقی برای ایجاد ثبات در بازارگردانی در این بازار شکل گیرد که به خوبی بتواند در مواقع ضروری و ریزش‌های سنگین و صعودهای هیجانی حمایت‌های لازم را به عمل آورد. در حال حاضر سازمان بورس تلاش دارد از طریق صندوق ثبات بازار سرمایه از این بازار حمایت کند اما هیچ‌گاه نتوانسته با موفقیت عمل کند چراکه همیشه نسبت به این‌گونه حمایت‌ها انتقاد شده است.

مساله دیگر در حال حاضر سیاست‌های انقباضی دولت در بخش پولی است. این سیاست‌های به رکود بازار بیشتر دامن زده است. این انتظار از دولت وجود دارد که از این سیاست‌ها فاصله بگیرد تا بیش از این به بنگاه‌های اقتصادی از ناحیه نقدینگی فشار وارد نشود. به هر شکل اقتصاد ما در شرایط گذار قرار دارد و به هر طریقی از این روند رکودی خارج خواهیم شد. بنابراین از حقوقی‌های بازار در این دوره گذار انتظار داریم فعلاً به‌عنوان حامی سهام‌شان حضور جدی در بازار داشته باشند تا اعتماد به بازار سهام برگردد و با ورود منابع جدید زمینه برای حل ریشه‌ای مشکلات بازار سهام فراهم شود.