تاریخ انتشار:
بازخوانی سفرهای مردان اقتصادی کابینه روحانی به قم
وزرا در محضر علما
حسن روحانی از زمانی که رسماً سکان مدیریت قوه مجریه را در دست گرفته است، هنوز برای دیدار با مراجع به قم سفر نکرده است. آخرین دیدار رئیس‌جمهور با مراجع به تیرماه سال ۹۲ برمی‌گردد که در آن زمان اگرچه او به عنوان رئیس‌جمهور یازدهم انتخاب شده بود، اما هنوز سوگند ریاست‌جمهوری یاد نکرده و در خیابان پاستور مستقر نشده بود.
حسن روحانی از زمانی که رسماً سکان مدیریت قوه مجریه را در دست گرفته است، هنوز برای دیدار با مراجع به قم سفر نکرده است. آخرین دیدار رئیس‌جمهور با مراجع به تیرماه سال 92 برمی‌گردد که در آن زمان اگرچه او به عنوان رئیس‌جمهور یازدهم انتخاب شده بود، اما هنوز سوگند ریاست‌جمهوری یاد نکرده و در خیابان پاستور مستقر نشده بود. با این حال، اعضای کابینه او سفرهای متعددی به قم داشته‌اند و دیدارهایشان با مراجع، عموماً گرم و صمیمی هم بوده است (البته به جز مورد وزیر علوم که استقبال مناسبی از او نشد و کسانی چون آیت‌الله مکارم‌شیرازی از ملاقات با رضا فرجی‌دانا سر باز زدند و علناً هم این موضوع را اعلام کردند).
دست کم اعضای تیم اقتصادی کابینه در بیشتر موارد با استقبال گرم مراجع روبه‌رو شدند. از میان هفت عضو تیم اقتصادی که در 9 ماه گذشته به قم سفر کرده‌اند، سه نفر که از مهم‌ترین تصمیم‌سازان حوزه اقتصاد هم بودند، در همان روزهای نخست تشکیل کابینه یازدهم به دیدار مراجع تقلید رفتند. اول از همه، محمدباقر نوبخت که علاوه بر معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست‌جمهوری، سخنگوی دولت هم هست. او در روزهای نخست آبان‌ماه 92 به قم رفت و با آیات عظام وحید‌خراسانی، مکارم‌شیرازی، صافی‌گلپایگانی و موسوی‌اردبیلی به طور خصوصی دیدار کرد. از جزییات این دیدارها خبری منتشر نشد، اما ایرنا (خبرگزاری دولت) نوشت «مراجع در این دیدارها از اهتمام شخص ریاست محترم جمهوری، وزرا و مقامات دولت در ارتباط و مطلع کردن مراجع تقلید، حوزه علمیه قم و روحانیون از وضعیت کشور، تصمیمات و برنامه‌های دولت تقدیر و تشکر کردند». نشانه‌ای بر علاقه‌مندی مراجع به قرار گرفتن در جریان تصمیمات و برنامه‌های اقتصادی دولت.
حسن روحانی هم که با روحیات روحانیون بلندپایه آشنایی داشت، تصمیم گرفت به این علاقه‌مندی پاسخ مثبت بدهد و تا پایان همان ماه دو وزیر دیگر خود در حوزه اقتصاد را به دیدار مراجع فرستاد.
در بیستم آبان‌ماه، علی طیب‌نیا، وزیر اقتصاد راهی قم شد و در دیدارهایی طولانی با مراجع وضعیت اقتصادی کشور در آغاز فعالیت دولت یازدهم و برنامه‌های این دولت را برای آنان تشریح کرد. او همچنین شنونده انتقادات بعضاً تند و تیز مراجع از وضعیت کشور در پایان دوران مدیریت محمود احمدی‌نژاد شد. انتقاداتی که از سوی برخی مراجع، همچون آیت‌الله وحید‌خراسانی کم‌سابقه می‌نمود.
وقتی وزیر امور اقتصادی و دارایی به دیدار او رفت و با ارائه توضیحاتی در زمینه اوضاع اقتصادی کشور به برشمردن برخی از تصمیمات در راستای بهبود وضعیت معیشتی مردم و مقابله با تورم پرداخت، آیت‌الله وحید‌خراسانی از «اهمیت سپردن امور به اهل آن» سخن گفت و اضافه کرد: «کسانی که پروایی از دشوارتر شدن اوضاع اقتصادی و معاش مردم ندارند و با اقدامات خود زمینه تشدید تحریم‌های جهانی بر مردم را فراهم می‌آورند، شاید از آن روست که از این شرایط سود می‌برند.»
این مرجع تقلید، کار وزارت اقتصاد را در زمره سخت‌ترین امور برشمرد و به نمونه‌هایی از دشواری‌های معیشتی مردم اشاره کرد: «بسیاری از بیماران امکان تامین هزینه چند‌میلیونی داروهای خود را نمی‌یابند، بسیاری از پدران امکان تامین جهیزیه دختران خود را ندارند و بسیاری از پدران از اینکه پسران‌شان امکان اشتغال ندارند در عذابند؛ بنابراین دولت باید با توسل به ائمه‌اطهار و به ویژه حضرت علی بن موسی‌الرضا و حضرت صاحب‌الامر علیه السلام، با بهره‌گیری از نظر متخصصان به گره‌گشایی از معضلات اقتصادی کشور بپردازد.»
آیت‌الله موسوی‌اردبیلی هم در دیدار خود با طیب‌نیا گفت: «بعید می‌دانم کسی ذره‌ای حب وطن داشته باشد و متوجه خطرات و توطئه‌های کنونی که از همه جهات کشور را تهدید می‌کند، نباشد.»
در دیدار آیت‌الله شبیری‌زنجانی هم وزیر اقتصاد، «تشدید وابستگی اقتصادی ایران از طریق واردات فزاینده کالاها به کشور و ایجاد نقدینگی بی‌سابقه» را از جمله مهم‌ترین عناصری دانست که دولت یازدهم در نخستین ماه‌ها درصدد آسیب‌شناسی و چاره‌جویی آن برآمد. آیت‌الله شبیری‌زنجانی اما به اهمیت ایجاد روح امید در جامعه پس از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری اشاره و تاکید کرد: «اگر مشکلات امروز کشور فراوان است، اما اجر و پاداش خدمت در چنین شرایطی نیز به همان اندازه بالاتر و به دست آوردن رضای الهی پربهاتر و ارزنده‌تر است.»
در همین حال، برخی مراجع در دیدار با طیب‌نیا وارد جزییات بیشتری از مسائل اقتصادی شدند و توصیه‌هایی را نیز به او ارائه کردند. از جمله آیت‌الله جوادی‌آملی تاکید کرد که «با نگاه کمیته امدادی نمی‌شود کشور را اداره کرد». وی ناکارآمدی رویکرد قبلی در اجرای هدفمندی یارانه‌ها را که در نتیجه آن، معضلات بسیاری به بار آمد ناشی از آن دانست که «این درآمد به جای آنکه در خدمت تولید و رونق اقتصادی قرار گیرد، از مسیر اصلی خود دور شد».
این مرجع تقلید همچنین با اشاره به اهمیت پیاده‌سازی عالمانه اقتصاد اسلامی بر این نکته تصریح کرد که «تاکید قرآن کریم آن است که مال خود را دست سفها ندهید و منظور از سفیه کسی است که سفاهت اقتصادی دارد».
موضوع هدفمندی یارانه‌ها در دیدار علی طیب‌نیا با آیت‌الله سبحانی هم مورد بحث قرار گرفت. آیت‌الله سبحانی «پرداخت یارانه به بخشی از جامعه که صاحبان درآمدهای بالا هستند و یارانه نقدی تاثیری در زندگی‌شان ندارد» را «اقدامی بی‌فایده و زیانبار» توصیف کرد و گفت: «یارانه صرفاً باید به طبقات کارگر و کارمند و اقشار آسیب‌پذیر جامعه تعلق پذیرد.»
حدود 10 روز پس از دیدار طیب‌نیا با مراجع تقلید، وزیر کار و امور اجتماعی راهی قم شد تا شنونده دغدغه‌های روحانیون بلندپایه کشور درباره مسائل مربوط به اشتغال و بیکاری باشد.
از جمله آیت‌الله مکارم‌شیرازی در دیدار با وزیر کار اظهار کرد: «برای حل مشکل بیکاری جوانان تحصیل‌کرده و ازدواج و تشکیل خانواده آنان هر کاری انجام شود، شایسته است.»
همچنین در دیدار ربیعی با آیت‌الله علوی‌گرگانی، این مرجع تقلید خواستار استفاده از ظرفیت‌های داخلی برای ایجاد اشتغال در کشور شد. وی البته با اشاره به تحریم‌های بین‌المللی گفت: «در شرایط فعلی محدودیت‌هایی برای کشور وجود دارد که باید به فکر رفع این قبیل محدودیت‌ها باشیم.»
آیت‌الله نوری‌همدانی نیز در دیدار با ربیعی تاکید کرد: «دولت باید با تکیه بر آموزه‌های دینی که رهبری هم بر آنها تاکید دارند به حل مشکلاتی همچون بیکاری و تورم بپردازد.»
این مرجع تقلید رفع گرانی، فراوانی نعمت و رفع بیکاری را از مهم‌ترین تاکیدات اسلامی دانست و تصریح کرد: «گرانی‌ها معیشت مردم را با مشکل مواجه کرده و برای حل این معضل باید برنامه داشت.» او از تورم‌زا بودن افزایش نقدینگی سخن گفت و خطاب به وزیر کار افزود: «نقدینگی زیاد در بازار، تورم را در پی دارد، بنابراین نیازمند مدیریت نقدینگی برای کنترل تورم هستیم.»
آیت‌الله سبحانی اما در دیدارش با ربیعی، به موضوع قانون کار اشاره کرد و گفت: «قانون نباید طوری باشد که از حقوق کارگر زده شود یا حقوق کارفرما رعایت نشود؛ رابطه باید رابطه‌ای اولیایی باشد. اگر بتوانیم قانون کار را به نحوی تنظیم کنیم که دو گروه کارفرما و کارگر مانند اعضای یک خانواده باشند و حقوق زیردست و بالادست رعایت شود، بسیار خوب است.»
این مرجع تقلید با اشاره به اینکه کارگر باید از بیمه و بازنشستگی خود اطمینان کامل داشته باشد، گفت: «باید طبق موازین شرعی کارگر و کارفرما به هم نزدیک شوند و در این صورت کار وزارت تعاون، کار و رفاه هموارتر شده و شکایات کارگر و کارفرما از یکدیگر کمتر می‌شود.»
در همین حال، آیت‌الله موسوی‌اردبیلی در دیدارش با وزیر کار، ترجیح داد خشنودی خود از عملکرد دولت را نشان دهد و خطاب به وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی گفت: «عملکرد دولت طلیعه خوبی دارد. خوشبختانه این روزها اخبار خوبی از دولت شنیده می‌شود و از اینکه شرایط کشور به سمت خوبی پیش می‌رود، خوشحال هستیم.»
فرمانده تیم اقتصادی در قم
بعد از پایان آبان‌ماه، حدود سه ماه طول کشید تا این بار فرمانده تیم اقتصادی دولت به دیدار مراجع برود. سه ماهی که طی آن، مذاکرات هسته‌ای به خوبی پیش رفته بود، شیب تورم کند شده بود و خوش‌بینی به عملکرد دولت بیش از گذشته پدید آمده بود. به همین دلیل وقتی اسحاق جهانگیری به همراه عباس آخوندی به دیدار مراجع رفت، بیش از هر چیز با خشنودی و رضایت آنان از عملکرد اقتصادی دولت روبه‌رو شد. با این حال، در این دیدارها هم مراجع تقلید برخی از دغدغه‌های خود درباره مسائل اقتصادی را با معاون اول رئیس‌جمهور و وزیر راه و شهرسازی در میان گذاشتند.
از جمله آیت‌الله نوری‌همدانی اصلاح سیستم بانکی و مقابله با تورم را از وظایف مهم دولت دانست و گفت: «همه مردم به خوبی می‌دانند که دولت در فکر رفاه و بهبود شرایط اقتصادی آنان است و از این رو با دولت همراهی می‌کنند و امیدوارم در آینده گام‌های مهمی در جهت رفع مشکلات برداریم.» او درباره هدفمندی یارانه‌ها نیز تصریح کرد: «بنده این موضوع را درک می‌کنم که امروز دولت در این زمینه با شرایط دشواری مواجه است؛ چرا که تشخیص نیازمندان از کسانی که نیازی به دریافت یارانه ندارند، بسیار دشوار است.»
آیت‌الله صافی‌گلپایگانی هم در دیدار با معاون اول رئیس‌جمهور در زمینه اختصاص یارانه‌ها به افراد ضعیف جامعه گفت: «یارانه‌ها باید به کسانی که نیازمندند اختصاص یابد و ضرورتی ندارد در شرایطی که دولت برای رفع مشکلات حاجتمند است، به کسانی که محتاج نیستند یارانه اختصاص یابد.» او البته اظهار امیدواری کرد که «کسانی که محتاج به دریافت یارانه‌ها نیستند، خودشان از دریافت یارانه منصرف شوند».
در دیگر دیدار معاون اول در قم، آیت‌الله مکارم‌شیرازی تلاش کرد ضمن اعلام نارضایتی از عملکرد دولت محمود احمدی‌نژاد، خطوط مورد نظر خود برای ایجاد تغییر در سیاست‌های اقتصادی را برای دولت حسن روحانی روشن کند. او خطاب به جهانگیری گفت: «حتی برخی نقاط قوت دولت گذشته همچون طرح هدفمندی و طرح مسکن مهر نیز با مشکلاتی همراه است و از دولت گذشته، کاری وجود ندارد که همراه با مشکل نباشد و دولت جدید باید تدریجاً این مسائل را حل و فصل کنند.»
روابط دولت-مرجعیت در سال 93
با آغاز سال 93، نخستین ارتباط دولت با مراجع تقلید، در قالب تماس تلفنی روحانی برای تبریک سال نو صورت گرفت. او در نخستین روزهای فروردین با آیات عظام وحید‌خراسانی، مکارم‌شیرازی، صافی‌گلپایگانی، جوادی‌آملی، موسوی‌اردبیلی، شبیری‌زنجانی، نوری‌همدانی و سبحانی تماس گرفت و سال نو را به آنان تبریک گفت. این تماس تلفنی از آن جهت مهم بود که روحانی هنوز در دوره ریاست‌جمهوری‌اش به دیدار مراجع نرفته بود. چند روز بعد، در سیزدهمین روز تعطیلات نوروز، محمد نهاوندیان، رئیس دفتر رئیس‌جمهور به قم رفت تا علاوه بر دیدار با مراجع، زمینه سفر روحانی به قم را فراهم کند. جزییات گفت و شنودهای رئیس دفتر رئیس‌جمهور با علما به رسانه‌ها درز نکرد، اما پس از این دیدارها، گمانه‌زنی درباره قریب‌الوقوع بودن سفر روحانی به قم بالا گرفت. حتی تاریخ احتمالی این سفر هم در رسانه‌ها اعلام شد، ولی در نهایت این سفر انجام نشد و روحانی در اواخر فروردین (زمانی که قرار بود به قم برود) راهی سیستان و بلوچستان شد.
تحلیل‌ها درباره علت لغو این سفر متفاوت بود. اما مهم‌ترین شایعه‌ای که در رسانه‌های منتقد دولت نقل می‌شد، «نارضایتی مراجع از مواضع و اقدامات فرهنگی دولت در ماه‌های اخیر» بود که به نوشته این رسانه‌ها «موجب ناراحتی و نگرانی مراجع تقلید و علمای قم را فراهم کرده و این نگرانی‌ها موجب انتقاداتی به شخص رئیس‌جمهور شده است». برخی دیگر از این رسانه‌ها هم «تعویق سفر حسن روحانی به قم» را به علت «عدم دستیابی به برخی اهداف اولیه از جمله هماهنگی با دفاتر مراجع تقلید» تحلیل کردند.
با این حال، حتی تعویق سفر رئیس‌جمهور به قم، مانع ادامه دیدارهای اعضای کابینه با مراجع نشد. در اواسط اردیبهشت‌ماه، وقتی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به دیدار بزرگان قم رفت، باز هم با استقبال آنان روبه‌رو شد. با آیات عظام وحید‌خراسانی، صافی‌گلپایگانی، جوادی‌آملی، مکارم‌شیرازی و موسوی‌اردبیلی دیدار کرد. در جریان دیدار محمود واعظی با آیت‌الله وحید‌خراسانی، این مرجع تقلید باز هم به شدت از دولت قبل انتقاد کرد و با بیان اینکه «وارث مملکت ویرانه هستیم»، از مردم خواست «شرایط را تحمل کنند تا خرابی‌های هشت سال گذشته جبران شود».
انتقاد از دولت قبل، در دیدار واعظی با آیت‌الله موسوی‌اردبیلی هم نمود داشت. او با بیان اینکه «مردم در دولت سابق گرانی بسیاری دیدند و منتظرند گرانی‌ها برچیده شود، اما این مشکلات با نصیحت و موعظه حل نمی‌شود»، به عملکرد دولت سابق انتقاد کرد و گفت: «در آن هشت سال هر کاری که می‌خواستند کردند.»
وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در دیدارهایش با مراجع تقلید به صراحت گفت که «رئیس‌جمهور مشتاق است با مراجع عظام تقلید دیداری داشته باشد و به زودی به قم سفر خواهد کرد».
با این خبر، واعظی -به عنوان یکی از نزدیک‌ترین یاران حسن روحانی که سالیان درازی در کنار او بوده است- نشان داد رابطه دولت با مراجع آن گونه که از سوی برخی رسانه‌های منتقد تبلیغ می‌شود، شکرآب نشده است. ضمن اینکه با توجه به تداوم انتقادات مراجع از دولت قبلی، به نظر می‌رسد یا آنها از دولت روحانی نسبتاً راضی هستند، یا اینکه دست کم به این دولت امیدوارترند. اما در هر صورت باید منتظر نخستین دیدار رسمی رئیس‌جمهور روحانی از قم و ملاقات او با مراجع بود تا مشخص شود روند حرکتی دولت او، به ویژه در حوزه اقتصاد، تا چه اندازه مورد تایید و رضایت آنهاست. رضایتی که رئیس‌جمهور جدید، خیلی بیشتر از سلف خود به ارزش و اهمیت آن آگاه است.
دیدگاه تان را بنویسید