اهداف توسعه هزاره

بانک جهانی در بخش اول گزارش اخیر خود با عنوان شاخص‌های توسعه جهان، شرحی در مورد میزان حصول به اهداف تعریف‌شده با عنوان «اهداف توسعه هزاره» ارائه کرده است. گزارش این سازمان درباره این اهداف هشت‌گانه به این شرح است.

1- ریشه‌کنی فقر مطلق
جهان، به هدف ریشه‌کنی فقر مطلق در سال 2015 نخواهد رسید. اما میزان افراد شامل این موضوع طی این سال‌ها به نصف کاهش پیدا کرده است (که همان هدف تعیین شده است). درصد افرادی که در کشورهای در حال توسعه (که در دهه 1990 و زمان تعریف این اهداف در زمره کشورهای با درآمد کم یا متوسط بوده‌اند) زیر خط فقر مطلق و با درآمد کمتر از 25/1 دلار در روز زندگی می‌کنند از 1/43 درصد در سال 1990 به 6/20 درصد در سال 2010 رسیده است. البته تا سال 2015 که هنوز به عنوان سال هدف مورد قبول است، اوضاع بهتر هم خواهد شد. انتظار می‌رود در سال‌های 2014 و 2015 میلادی، اقتصاد کشورهای در حال توسعه با نرخ متوسط 3/5 تا 5/5 درصد رشد کند و همچنین درآمد سالانه این افراد هر سال بیش از چهار درصد افزایش یابد. البته این رشد در مناطق مختلفی که کشورهای در حال توسعه قرار دارند، متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال کمترین میزان رشد برای کشورهای جنوب صحرای آفریقا پیش‌بینی می‌شود که همین الان هم فقیرترین ناحیه جهان است. اما در مجموع و با نرخ‌های ذکرشده، پیش‌بینی می‌شود تا سال 2015، تنها 16 درصد مردم این کشورها همچنان زیر خط فقر باشند. تا همین حالا هم حدود 40 درصد کشورهای در حال توسعه به این اولین هدف هزاره دست‌ یافته‌اند و تنها 17 درصد آنها کاملاً از دسترسی به هدف دور هستند. (به کشورهایی کاملاً دور از هدف گفته می‌شود که با روند فعلی، تا سال 2030 نیز نتوانند به هدف دست پیدا کنند.)

2- دسترسی جهانی به تحصیلات ابتدایی
این، اولین هدف تعیین‌شده برای توسعه هزاره است که از تعریف آن بیش از 20 سال می‌گذرد. همچنین دسترسی همگانی به تحصیلات ابتدایی اولین هدفی بود که جهان در آستانه دستیابی به آن قرار گرفت، هر چند که هیچ‌گاه واقعاً به آن دست نیافت. در سال 2009 در مجموع 90 درصد از کودکان در کشورهای در حال توسعه تحصیلات ابتدایی خود را به پایان رساندند. اما متاسفانه این روند از سال 2009 به بعد تقریباً متوقف شده است. از این نظر نیز کشورهای جنوب صحرای آفریقا با 70 درصد، بدترین وضعیت را دارند و درصد تکمیل تحصیلات ابتدایی در خاورمیانه و شمال صحرای آفریقا نیز از ابتدای سال 2009 تاکنون در سطح 90 درصد ثابت مانده است. در این مورد، 53 کشور به هدف هزاره دست‌ یافته یا در شرف دستیابی به آن هستند اما 38 کشور کاملاً دور از هدف هستند. در مورد این هدف نیز با دو چالش عمده روبه‌رو هستیم، اول کمک به کودکان برای ماندن در مدرسه و بازنماندن از تحصیل و دوم اینکه تحصیلات ابتدایی به هیچ وجه برای نیازهای آموزشی رو به رشد در جهان مدرن کافی نیست و تنها باید پله‌ای برای دستیابی به سطوح بالاتر تلقی شود.

3- ارتقای برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان
در این زمینه هم اگرچه پیشرفت، جالب توجه بوده است اما همچنان با هدف فاصله داریم. فرصت‌های تحصیلی بین پسرها و دخترها در مقاطع ابتدایی و متوسطه نسبت به دهه 1990 برابرتر شده است اما همچنان، اگر خانواده‌ای مجبور باشد کودکان خود را به دلیل مضیقه مالی از مدرسه رفتن محروم کند، قرعه ابتدا به نام دخترها خواهد افتاد. ورود و ماندن دخترها در مدارس همچنان بی‌ثبات‌تر است. در دهه 1990، تعداد دخترانی که تحصیلات ابتدایی خود را تمام می‌کردند 86 درصد پسران بود، این رقم در حال حاضر 97 درصد است. در مقطع متوسطه نیز این اعداد از 77 درصد در دهه 1990 به 96 درصد در حال حاضر رسیده است. همچنین اشتغال زنان (که در ازای کار خود دستمزد دریافت می‌کنند، کار خانگی یا در بخش‌های غیررسمی محسوب نشده است) در بخش‌های غیرکشاورزی به شدت گسترش یافته است. بیشترین درصد اشتغال در بخش‌های غیر‌کشاورزی در اروپا و آسیای مرکزی با 46 درصد از کل شاغلان و کمترین درصد در خاورمیانه شمال آفریقا با تنها 16 درصد از کل زنان شاغل است.

4- کاهش مرگ‌ومیر اطفال
در سال 1990، از هر هزار نوزاد زنده متولد شده، 99 نفر قبل از رسیدن به پنج‌سالگی می‌مردند، این عدد در سال 2012 به 53 کودک رسیده است. البته همچنان، نرخ در جنوب صحرای آفریقا و جنوب آسیا به نسبت سایر مناطق توسعه‌یافته به طرز معناداری بالاتر است. پیشرفت اگرچه خوب بوده اما بازهم از اهداف تعیین‌شده فاصله دارد و مهم‌تر از همه اینکه اغلب این مرگ‌ها به دلیل بیماری‌های قابل ‌پیشگیری و درمان اتفاق افتاده است. بیش از 70 درصد مرگ‌های زیر پنج سال، در سال اول زندگی نوزاد و حدود 60 درصد آن در ماه اول اتفاق می‌افتد.

5- گسترش مراقبت‌های دوران بارداری
در سال 2010، حدود 287 هزار مادر باردار در سراسر جهان فوت کرده‌اند. سهم کشورهای توسعه‌یافته در این میان 2400 فوت بوده است. از مجموع 287 هزار مرگ‌ومیر نیمی از آن در جنوب صحرای آفریقا و حدود 25 درصد آن در جنوب آسیا اتفاق افتاده است. البته جنوب آسیا به‌رغم اینکه هنوز نرخ مرگ‌ومیر بالایی را تجربه می‌کند، رکورددار کاهش درصد مرگ‌ومیر مادران باردار نیز هست. از سال 1990 تاکنون نرخ مرگ‌ومیر مادران باردار در این منطقه 65 درصد کاهش یافته است. در سایر مناطق توسعه‌یافته (جز جنوب صحرای آفریقا) نیز نرخ مرگ‌ومیر حدود 60 درصد کاهش یافته که البته قابل توجه اما کمتر از 75 درصد کاهشی است که به عنوان هدف هزاره تا سال 2015 تعیین شده است.

6- مبارزه با ایدز، مالاریا و سایر بیماری‌ها
اگرچه بیماری‌های واگیردار مانند ایدز و مالاریا و سل، همچنان در کشورهای در حال توسعه و خصوصاً کشورهای جنوب صحرای آفریقا قربانی می‌گیرد اما به جرات می‌توان گفت تعداد مرگ‌ومیر بر اثر این بیماری‌ها در حال کاهش است به‌رغم اینکه هر سال افراد جدیدی به بیماری مبتلا می‌شوند. این دسته از بیماری‌ها به راحتی می‌توانند در طول مدت زمانی کوتاه، دسترنج سال‌ها تلاش در جهت توسعه را نابود کنند همچنان که در جنوب صحرای آفریقا، همه‌گیری ایدز به طور معناداری از امید به زندگی ساکنان این مناطق کاسته است.

7- تضمین پایداری محیط زیست
این هدف، شاید دور از دسترس‌ترین در بین اهداف هزاره باشد. عدم دستیابی کشورها بر سر محدودسازی انتشار گازهای گلخانه‌ای، میلیاردها نفر در سراسر جهان را در معرض تغییرات نامطلوب آب و هوایی قرار داده است. کشورهای در حال توسعه بیشتر در معرض این خطرات هستند. طبق برنامه هزاره باید میزان افرادی که در جهان دسترسی به آب آشامیدنی سالم و مطمئن ندارند از سال 1990 تا 2015 به نصف کاهش یابد، در بهترین حالت این کاهش 41 درصد خواهد بود. همچنین 27 درصد از کشورهای در حال توسعه از دستیابی به این هدف بسیار فاصله دارند. این وضعیت در مورد سایر شاخص‌های تعریف‌شده در این بخش نیز کمابیش برقرار است.

8- مشارکت جهانی در توسعه
بعد از بحران مالی سال 2008 که منجر به برقراری سیاست‌های ریاضت اقتصادی در بسیاری از کشورهای توسعه یافته شد و همچنین اوضاع نابسامان اقتصادی را در این کشورها حاکم کرد، کمک‌ها به برنامه‌های توسعه در سطح جهان کاهش یافت. در حال حاضر درصد مشارکت در این زمینه به طرز معناداری کمتر از هدف‌های تعیین‌شده است .