بازگشت غول‌ها

بیش از 107 سال از روز صفر نفت ایران می‌گذرد. 5 خرداد 1287، اولین چاه نفت خاورمیانه در مسجد سلیمان حفر شد و اکتشاف اولین قطره‌های مایع سیاه و بدبویی که جهان را شیفته خود کرد، در منطقه به نام کشورمان ثبت شد. بیش از یک قرن بعد اما، به‌رغم داشتن منابع بسیار غنی نفت و گاز، ایران پیشتاز صادرات یا حتی تولید نیست.

بحران‌های سیاسی متعدد که گریبان ایران را در یک قرن گذشته گرفت، نفت را به حاشیه راند و اقتصاد را به اغما. نفت ایران مدت‌هاست که منتظر جهش است و همه امیدوارند این بار سیاست مشکل‌گشا باشد و لغو تحریم‌های جهانی ابزار آن را فراهم کند. امیدی که به نظر بیراه هم نیست. پس از کاهش شدید تولید و صادرات نفت خام در دوره تحریم، لغو تحریم‌ها به خودی خود پتانسیل ورود دوباره به بازارهای جهانی را ایجاد می‌کند و ابزاری است برای گردانندگان کشور جهت ترمیم اقتصاد. مسوولان وزارت نفت پیشتر بارها اعلام کرده‌اند که شرایط مخازن و نگهداری میادین تولیدی به گونه‌ای بوده که افزایش تولید روزانه 500 هزار بشکه‌ای نفت به سرعت محقق می‌شود و در بازه‌ای نه‌چندان طولانی می‌توان این افزایش را به یک میلیون بشکه در روز هم رساند. این یعنی با بازاریابی صحیح و بهره گرفتن مناسب از همه پتانسیل‌های موجود در بازارهای جهانی می‌توان به رونق یافتن دوباره اقتصاد نفت امیدوار بود. اقتصادی که نه‌تنها در خام‌فروشی، که در بخش توسعه صنایع پایین‌دستی و تولید محصولات پتروشیمی با ارزش افزوده بالاتر نیز فرصت‌های بسیاری در انتظارش است.

ضمناً با تلاش‌های صورت گرفته در زمینه بازنگری قراردادهای کلان حوزه بالادستی نفت و گاز، نگاه‌های زیادی به حضور سرمایه‌گذار خارجی در کشور دوخته شده. از حرف و حدیث‌های متعدد موجود بر سر نحوه نگارش این نسل جدید قراردادها و ابهامات آن که بگذریم، باید پذیرفت که در صورت به ثمر نشستن این تلاش‌ها و حضور شرکت‌های بزرگ توسعه‌دهنده میادین نفت و گاز در کشور، نه‌تنها امید به تولید بیشتر و استفاده بهینه از منابع موجود پررنگ‌تر می‌شود، که با ورود شرکت‌های دارای فناوری‌های نوین، زمینه انتقال این فناوری‌ها به کشور نیز فراهم می‌شد. علاوه بر آن می‌توان با بهره‌برداری صحیح از این توافق‌ها از میان خیل عظیم نیروی انسانی جویای کار، نیروهای متخصص بسیاری برای صنعت نفت و گاز تربیت کرد و از دانش و تجربه کسب‌شده تا مدت‌ها بهره برد. زمزمه حضور شرکت‌های مطرح جهان در صنعت پتروشیمی و صنایع پایین‌دستی نفت و گاز نیز امیدها را در این زمینه پررنگ‌تر کرده است.

اما باید به همه این نکات مثبت، نگرانی جدی صاحبان شرکت‌های کوچک و خدماتی این حوزه را هم افزود. شرکت‌هایی که در روزهای سخت نفت، با شرایط پرداخت اسفناک پروژه‌ها ساختند و تا حد امکان، مانع تعطیلی کارها شدند و البته کوچک ماندند و عمدتاً فرصت رشد بیشتر و بهبود استانداردهای کیفی را به سبب عدم وصول طلب‌هایشان از دست دادند و ناگهان قرار است با غول‌های خارجی به‌عنوان کارفرما یا رقیب روبه‌رو شوند. اگرچه شخص وزیر و سایر مسوولان رده بالای نفت همواره بر تداوم و حتی افزایش استفاده از توان داخلی در پروژه‌ها تاکید کرده‌اند، باید صبر کرد و نظاره‌گر نتیجه همه تلاش‌ها، مذاکره‌ها و وعده‌ها شد. آیا این بار نفت با یاری گرفتن از سیاست، چرخ اقتصاد را به حرکت وا‌می‌دارد؟ آیا بخشی از بدنه نوپای اقتصاد ایران در مسیر این حرکت خرد می‌شود؟ باید ماند و دید!