چرا رنو به ایران آمد؟

چندی پیش خبرگزاری رویترز اعلام کرد شرکت خودروسازی رنو فرانسه به دنبال پیدا کردن شریک مالی برای از سرگیری تولید خودرو در ایران است. همکاری با فرانسه را 10 سال پیش هم تجربه کرده‌ایم و این موضوع برای صنعت خودرو همکاری غریبی نیست. اما چرا یک بار دیگر رنو قصد دارد به ایران بیاید به‌ خودی‌ خود یک مساله است و الزاماتی هم که باید برای موفقیت قرارداد پیش‌بینی شود موضوعی دیگر. رضا دانش‌فهیم مدیری است که چند سال پیش در قرارداد تندر 90 نقش بسزایی داشته است. رئیس‌ اسبق هیات مدیره شرکت رنو پارس در گفت‌و‌گویی که با تجارت فردا انجام داده، از لحظه تدوین قرارداد تا اجرایی شدن آن روایت می‌‌کند و بارها در این مصاحبه از انعقاد چنین قرارداد نابی در صنعت خودرو اعلام رضایت می‌کند.



رنو جزو یکی از آخرین شرکت‌هایی بود که پس از تحریم‌های سال 92 از ایران خارج شد. عده‌ای معتقدند خاصیت قرارداد ال‌90 باعث شد تا این شرکت به خاطر سرمایه‌گذاری‌هایی که در ایران انجام داده بود، پایش بند شود و نتواند از خیر دارایی‌های خود بگذرد. به نظر شما پس از حدود 10 سال که از امضای قرارداد ال 90 می‌گذرد، آیا این قرارداد توانسته است اثرات مثبت خود را بر صنعت خودرو ایران اثبات کند؟
قرارداد ایکس90(قرارداد پلت‌فورم مشترک) در آبان ماه سال 1382 (27 اکتبر 2003) به امضای ایران و شرکت رنو فرانسه رسید که بر اساس آن قرار بود رنو با همکاری سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و خودروسازان ایرانی وارد سرمایه‌گذاری مشترک شود و اولین محصول این پروژه را که خودرو ال 90 است به تولید برساند. البته قصد ندارم در این مصاحبه وارد جزییات شوم اما می‌خواهم بگویم نکته مهم این قرارداد سرمایه‌گذاری مشترک بود که آن روزها مورد توجه منتقدان قرار نمی‌گرفت و تا می‌توانستند می‌خواستند چوب لای چرخ این قرارداد بگذارند و آن را متضاد با منافع ملی نشان دهند. شاید باید تاریخ را یک‌بار دیگر ورق بزنیم تا ببینیم کدام تفکر اجازه نداد یکی از معدود سرمایه‌گذاری‌های خارجی در این کشور به سرمنزل مقصود برسد. باید سال‌ها می‌گذشت تا منتقدانی که بی‌رحمانه به این قرارداد تاختند به تصور نادرست خود پی ببرند. خوشبختانه در تحریم‌های چند سال گذشته، اثر این قرارداد خود را نشان داد و همگی دیدند که آخرین شرکتی که مجبور شد از ایران برود رنو بود. این شرکت تا آخرین لحظات به خاطر سرمایه‌گذاری‌ای که در ایران انجام داده بود مقاومت کرد و در ایران ماند تا اینکه مجبور شد موقتاً از کشورمان خارج شود.

بیش از 10 سال است که از انعقاد این قرارداد می‌گذرد. به نظر شما نهالی که در اوایل دهه 80 کاشتید در شرایط کنونی چه ثمری داشته و این قرارداد چه خدماتی به اقتصاد ایران کرده است؟
هنوز که هنوز است حسرت می‌خورم که چرا مفاد این قرارداد به خوبی اجرا نشد. قرارداد ایکس 90 قرارداد بدی نبود. اگر الزامات قرارداد ایکس 90 به خوبی اجرا می‌شد، جلوی این قرارداد سنگ‌اندازی نمی‌کردند و خودروسازان در عملکرد مشکلی نداشتند، امروز می‌توانستیم محصولات جدیدی را به تولید برسانیم و شاهد این باشیم که در جاده‌های کشور خودروهای داخلی با استاندارد و کیفیت بالا در حال تردد است. هدف ما این بود که خودرویی به روز را جایگزین پیکان کنیم. بنا را بر این گذاشته بودیم که پس از رومانی دومین کشوری باشیم که این خودرو را به تولید می‌رساند و بتوانیم صادرکننده آن شویم. ال 90 مجهز به موتور 1600 سی‌سی، دارای 16 سوپاپ 110 اسب بخار قدرت است. آن روزها ال 90 را با خودرو فیات که قرار بود توسط یک شرکت ایرانی به تولید برسد مقایسه می‌کردند.
تولید این خودرو سال 2005 در رومانی آغاز شده و قرار بود سال 2006 در ایران به تولید برسد که این اتفاق نیفتاد. لازم است این مطلب را اضافه کنم که بررسی‌ها و مذاکرات این قرارداد ابتدا با حضور یک تیم 22نفره از متخصصان کارکشته و باتجربه صنعت خودرو و متشکل از کارشناسان فنی، مالی، بازرگانی و حقوقدانان بین‌المللی و متخصص در فن مذاکره سازماندهی شده و پس از چندین دور مذاکرات طولانی به نتیجه نهایی رسید و امضا شد. متاسفانه بعد از انتخابات مجلس هفتم، انتقادها و بهانه‌گیری‌های بی‌دلیل و غیرکارشناسانه از این قرارداد شروع شد و با روی کار آمدن دولت نهم توسط وزیر وقت صنایع و معادن، دستور متوقف کردن اجرای قرارداد، صادر شد و با فشارهای سیاسی و سلب اختیار از مدیران شرکت صاحب سهم ایرانی رنو پارس به دستور وزیر با شرکت رنو مستقیماً مذاکره کردند که نتیجه آن به تاخیر افتادن شروع عملیات اجرایی طرح و ایجاد تغییراتی نه چندان مثبت در سرفصل صادرات قرارداد شد. که نتیجه آن به تعویق افتادن پروژه و بالا رفتن قیمت تمام‌شده طرح و معطل ماندن سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده بود که باعث بالا رفتن قیمت تمام‌شده تولید شد و تولید آن که قرار بود در سال 2006 به بازار عرضه شود با بیش از یک سال تاخیر در سال 2007 با کمترین تیراژ در شرکت‌های ایران‌خودرو و پارس‌خودرو آغاز شد. البته نمی‌توان منکر شد که هر قرارداد هر چقدر خوب نوشته شود وقتی اجرای خوبی نداشته باشد نتیجه مطلوبی حاصل نمی‌شود. باز هم می‌گویم و تاکید دارم که قرارداد با شرکت رنو قرارداد نمونه‌ای در صنعت خودرو ایران بوده و هست که تا آن زمان چنین قراردادی در صنعت خودرو منعقد نشده بود و بعد از آن نیز تاکنون اتفاق نیفتاده است، اگر چه نمی‌توان منکر شد که در این قرارداد یا هر قرارداد دیگری امکان برخی ضعف‌ها می‌تواند وجود داشته باشد ولی مهم این است که در قرارداد منافع طرفین به خوبی حفظ شود و به قول معروف قرارداد بایستی برنده باشد تا قابل تداوم شود. بر اساس توافق‌های انجام‌شده در متن این قرارداد، مراحل اجرایی آن بایستی در دو فاز انجام می‌شد. در فاز اول قرار بود 150 هزار دستگاه در ایران‌خودرو و 150 هزار دستگاه خودرو ال 90 در سایپا (پارس‌خودرو) تولید شود و در فاز دوم نیز‌ طبق قرارداد بایستی کارخانه خودروسازی دیگری (سومی) با مشارکت رنو فرانسه، توسط شرکت رنو‌پارس تاسیس می‌شد که ظرفیت نهایی آن 200 هزار دستگاه خودرو در سال باشد. همان‌گونه که اطلاع دارید 49 درصد از سهام شرکت رنو پارس متعلق به شرکت توسعه صنایع خودرو (ایدکو) و 51 درصد بقیه سهام آن متعلق به رنو فرانسه است. که در آن زمان سهامداران شرکت ایدکو سازمان گسترش و ایران‌خودرو و سایپا بودند. متاسفم که بگویم به دلیل سیاسی شدن پروژه و مدیریت نامناسب سهامداران ایرانی شرکت رنو پارس نه‌تنها اهداف قرارداد به خوبی اجرا نشد، بلکه به‌رغم اینکه ریاست هیات مدیره شرکت رنو پارس با طرف ایرانی بوده، تعهدات شرکت رنو پیگیری و باز خواست نشد.

ظاهراً دلواپسانی هم در آن روزها بودند که فریاد وامصیبتا برای صنعت خودرو سر می‌دادند و می‌گفتند بازار خودرو ایران به حراج گذاشته شد.‌ آنها از دل این مخالفت‌ها دنبال چه بودند!؟
برخی از کسانی که با این پروژه مخالفت می‌کردند دنبال پروژه دیگری بودند تا به جای ال90 در ایران به اجرا برسانند اما نتوانستند، و تا توانستند دولت و مجلس را تحت‌ فشار قرار دادند تا اجرای این پروژه به تعویق بیفتد. این در حالی بود که هر روز که اجرای این پروژه به تعویق می‌افتاد باعث گران‌تر شدن پروژه می‌شد. درنهایت با سنگ‌اندازی‌هایی که کردند پروژه به موقع اجرایی نشد. آنها نگذاشتند ال90 سروقت به تولید برسد. چیزی هم از پروژه‌ای که خودشان به دنبالش بودند هرگز اجرایی نشد.
فشار آنقدر زیاد بود که به‌رغم گزارش استدلال‌های منطقی که در پشت این قراردادها بود وزیر وقت صنایع و معادن تحت تاثیر فشار مخالفان ال90 دستور توقف پروژه را داد. من در آن زمان مدیرعامل شرکت توسعه صنایع خودرو (ایدکو) و رئیس هیات مدیره رنو پارس بودم که با توجه به شرایط به وجود آمده برای حفظ و ادامه پروژه صلاح دانستم از عضویت در هیات مدیره شرکت رنو پارس استعفا داده و وکالت اداره سهام شرکت رنو پارس را هم به سازمان گسترش (ایدرو) بدهم. چون بر اساس قرارداد، رئیس هیات مدیره بایستی توسط طرف ایرانی (شرکت ایدکو) و مدیرعامل رنو پارس توسط طرف فرانسوی منصوب می‌شد.

چرا به جای استعفا نتوانستید مجلس و مخالفان ال90 را قانع کنید؟
در پاسخ به این سوال باید عرض کنم موضوع در کمیسیون صنایع مجلس مورد رسیدگی قرار گرفت و دو جلسه چندساعته با ارائه اسناد و مدارک به کمیسیون توضیحات لازم داده شد و کمیسیون پذیرفت و برای اینکه موضوع به صحن علنی مجلس ارائه شود رای نیاورد. اما متاسفانه مخالفان ول‌کن ماجرا نبودند و به کمیسیون اصل 90 از این قرارداد و مجریان آن شکایت کرد و فکر می‌کنم حدود دو یا سه جلسه هم به کمیسیون اصل 90 توضیحات کامل داده شد ولی باز هم مخالفان قانع نشدند و تلاش کردند جلوی اجرایی شدن این قرارداد را بگیرند. یادم می‌آید در کمیسیون صنایع و معادن مجلس هفتم می‌خواستند قرارداد را برای بررسی بیشتر به صحن علنی مجلس بفرستند که در این کمیسیون به رای گذاشته شد اما رای نیاورد. مخالفان وقتی دیدند از این راه به نتیجه‌ای نرسیدند به کمیسیون اصل 90 مجلس مراجعه کردند تا قرارداد در آن کمیسیون مورد بررسی قرار گیرد. یک روز به همراه وزیر صنایع و معادن دولت هشتم به مجلس رفتیم و خدمت مرحوم فاکر که رئیس وقت کمیسیون اصل 90 بودند، رسیدیم. آقای وزیر خیلی محکم در این جلسه گفتند اگر شما فکر می‌کنید در این پروژه سوءاستفاده‌ای شده افراد مقصر را به دادگاه معرفی کنید. ما هم به عنوان وزارت صنایع و معادن حمایت می‌کنیم و اگر ثابت شود کسانی تخلف کرده‌اند برخورد جدی خواهیم کرد. تلاش مخالفان در کمیسیون اصل 90 نیز به نتیجه نرسید و آنها از مرکز پژوهش‌های مجلس نظر خواستند.
دو سه جلسه هم به مرکز پژوهش‌ها رفتیم. در این مدت مخالفان هر چه دلشان می‌خواست در روزنامه‌ها علیه ما و قرارداد گفتند. ما هم که زورمان به نمایندگان مجلس نمی‌رسید مجبور بودیم سکوت کنیم. از طرفی می‌خواستیم پروژه رو به جلو حرکت کند. همان‌گونه که اشاره کردم، وقتی از این راه هم به نتیجه نرسیدند تصمیم گرفتند نزد رئیس وقت مجلس بروند. رئیس مجلس هفتم جلسه‌ای گذاشتند که آقای وزیر وقت صنایع و دو تن از معاونان ایشان را هم دعوت کردند. رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس و مخالفان قرارداد هم در آن جلسه حضور داشتند. آقای رئیس مجلس گفتند بروید یک جوری قضیه را حل کنید. آقای وزیر هم گفتند ما آمادگی داریم پروژه به دادگاه فرستاده شود تا اگر کسی خلافی مرتکب شده مشخص شود. حتی حاضریم قرارداد را به صحن علنی مجلس بفرستیم تا بیاییم در حضور نمایندگان از آن دفاع کنیم. آقای رئیس گفته بودند نه نیاز است که قرارداد به دادگاه فرستاده شود نه صحن علنی. بروید ایرادهایی را که گرفته می‌شود برطرف کنید و با هم به توافق برسید و تمامش کنید.

امروز که قرارداد را مرور می‌کنید به نظرتان چند درصد اهدافتان محقق شده است؟
به خاطر مخالفت‌هایی که صورت گرفت، قرارداد به هدف اصلی‌اش نرسید. به همین سبب سرمایه‌گذاری‌ها کامل نشد و ساخت داخل طبق برنامه پیش نرفت. قرار بود سرمایه‌گذاری‌ها به 750 میلیون یورو نیز برسد و به غیر از ایران‌خودرو و سایپا خودروساز سومی شکل بگیرد اما متاسفانه با مخالفت‌ها و دخالت‌هایی که شد، شرکت رنو احساس خطر کرد و اجرای قرارداد را به تولید خودرو ال 90 محدود کرده است. نهایتاً با روی کار آمدن دولت نهم، پروژه ابتر شد و یکی از منحصر به فردترین قراردادهای صنعتی کشور نتوانست به نتیجه و اهداف نهایی برسد. می‌توانم ادعا کنم که درزمینه خودرو، قبل و بعد از امضای قرارداد ال90 هیچ قراردادی مانند آن که انتقال دانش فنی را به کشور صورت دهد، امضا نشده است.

خبرهایی در خصوص ازسرگیری فعالیت‌های رنو در ایران شنیده می‌شود. شما همکاری مجدد ایران با رنو را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با توجه به اینکه تحریم‌های صنعت خودرو برداشته شده است اگر روند همکاری‌ها خوب مدیریت شود و از امکانات به نحو مطلوبی بهره‌برداری شود، پروژه تا حدودی می‌تواند موفقیت‌های بیشتری را کسب کند. پروژه ال 90 از نظر من الان متوقف شده است چون قرار بود هر کدام از دو شرکت ایران‌خودرو و سایپا بر روی پلت فورم آن اتاق‌های جدیدی طراحی کرده و محصولات دیگری را عرضه کنند. این در حالی است که هم‌اکنون دو فیس لیفت از این خودرو وارد بازار شده است.

شما در آن زمان با چه استدلالی دنبال رنو رفتید؟ چرا از بین این همه خودروساز جهانی رنو را برای همکاری مشترک انتخاب کردید؟
برخی در خصوص انتخاب رنو تصویر ذهنی اشتباهی دارند و فکر می‌کنند ما رنو را از بین چند گزینه انتخاب کردیم در حالی که ما تقریباً به تمام خودروسازان دنیا، به غیر از آمریکایی‌ها، درخواست همکاری فرستادیم منتها هیچ‌کس به ما جواب قابل قبولی نداد چون شرایطی را تعیین کرده بودیم و کسی حاضر نمی‌شد با آن شرایط وارد همکاری مشترک با ما شود. در میان خودروسازانی که درخواست همکاری برایشان ارسال کردیم، فقط رنو برای عقد قرارداد اعلام آمادگی کرد.

چرا رنو شرایط ما را پذیرفت؟
وقتی که ما درخواست همکاری را به رنو فرستاده بودیم این خودروساز فرانسوی طراحی ال 90 را تمام کرده بود. این خودرو در مرحله نمونه‌سازی قرار داشت که ما چنین درخواستی کردیم. بالاخره با ما وارد مذاکره شد و کار پیش رفت. از سویی هم وضعیت بین‌المللی ایران در زمان دولت هشتم فرق می‌کرد و شرایط نسبتاً خوبی برقرار بود و از سرمایه‌گذاران دعوت می‌شد؛ به همین دلیل رنو آمد.

هم‌اکنون با وجود بهبود روابط بین‌الملل و تفاوت دولت فعلی با دولت گذشته، دولت کنونی باید چگونه از این فضا که قدری مساعدتر شده استفاده کند تا به اهداف قرارداد ال90 برسد؟
دولت جدید متاسفانه در شرایطی قرار دارد که دیگر درگیر این کار نیست. یعنی آن موقع سازمان گسترش به عنوان یک نهاد اجرایی و یک سازمان توسعه‌ای مسوول پیگیر اجرای قرارداد بود ولی امروز ساختار و روش مدیریت سازمان گسترش نسبت به قبل فرق کرده است. بنابراین در وهله اول اینکه دیگر سازمان گسترش درگیر این پروژه‌ها نیست. در وهله دوم هم در یکی دو سال گذشته خودروسازها به دلیل کاهش تولید و کاهش درآمد زیان‌های هنگفتی کردند و اکنون دچار مشکلات مالی‌اند و نمی‌توانند از پس سرمایه‌گذاری‌ها بربیایند. سوم هم اینکه زمانی که ما در مورد پروژه تندر90 مذاکره می‌کردیم، قیمت یورو از قیمت دلار پایین‌تر بود. بعد به‌تدریج قیمت یورو از دلار گران‌تر شد و موقع اجرای قرارداد قیمت یورو کمی بالاتر از دلار بود. در حال حاضر قیمت یورو تقریباً 5/1 برابر دلار شده و معادل ریالی آن هم تقریباً سه برابر آن زمان شده است. در نتیجه سرمایه‌گذاری که در آن زمان پیش‌بینی‌شده بود، الان باید حداقل سه برابر ریال بابت آن پرداخت شود که توانایی این پرداخت را خودروسازها ندارند و دولت هم که دیگر خود را درگیر این جریان نمی‌کند. بنابراین نمی‌توان احتمال داد چه اتفاقی خواهد افتاد.

سهم رنو در بازار چقدر است؟ آیا به نظر شما رنو می‌تواند جای پژو را بگیرد؟
به عقیده من اگر تولید محصول رنو ادامه می‌یافت و تولید به ظرفیت پیش‌بینی شده می‌رسید شاید رنو از پژو جلوتر می‌رفت. ولی به آن ظرفیت موردنظر نرسید و سرمایه‌گذاری‌ها هم انجام نشد.

به نظرتان قرارداد ال 90 شکست‌خورده است؟
خیر، شکست نخورده است. منتها به اهدافش دست نیافته است. در اصل اگر شکست‌خورده بود، تولید آن متوقف می‌شد و نتیجه نمی‌داد. در صورتی که الان بازار به این خودرو علاقه دارد و از لحاظ فروش در بازار موفق است. منتها قرارداد کامل اجرا نشده و در هشت سال گذشته به خوبی مدیریت نشده است.

در دور جدید همکاری‌ها چه اقداماتی باید انجام داد که قرارداد با موفقیت روبه‌رو شود؟
همان‌طور که گفتم برای اینکه بتوان به اهداف اولیه قرارداد دست یافت، سرمایه‌گذاری‌های بسیار کلانی باید انجام شود که در حال حاضر توانایی سرمایه‌گذاری آن در مملکت وجود ندارد. از طرفی با توجه به اتفاق‌هایی که در هشت سال گذشته افتاده است رنو بااحتیاط‌تر عمل خواهد کرد. این شرکت فرانسوی در دولت هشتم، زمانی که با ما مذاکره داشت، برای فعالیت در ایران بسیار مصمم بود. بعد از اینکه قرارداد امضا شد و برخی بر این نظر بودند که بازار داخلی‌مان را به رنو فروخته‌ایم، رنو با احتیاط بیشتری برنامه‌هایش را در ایران دنبال کرد.

به نظر شما صنعت خودرو ما به چه سمت و سویی در حال حرکت است؟ چه کارهایی باید در حیطه صنعت خودرو انجام داد تا این صنعت به شکوفایی برسد؟
واقعیت این است که در هشت سال گذشته کلاً به صنعت کشور صدمات سنگینی وارد شده و صنعت خودرو هم مستثنی از بقیه صنایع نبوده و ضربات سنگینی را تحمل کرده است. ولی اگر بخواهم یک نمونه شکوفایی مثال بزنم، سمند محصولی بود که یک شکوفایی و حرکت نویی در ایران انجام داد. در حقیقت به خوبی هم جواب داد ولی این کافی نبود. باید در کشور شرایطی فراهم می‌شد که صنعت خودرو ایران می‌توانست با شرکت‌های بزرگ و صاحب نام دنیا همکاری نزدیک داشته باشد و در عین حال بخش‌های تحقیق و طراحی خود را توسعه می‌داد. به مخصوص در زمینه قطعه‌سازی. قطعه‌سازان ایرانی باید بتوانند با سرمایه‌گذاری‌های معنی‌دار با قطعه‌سازی‌های بزرگ دنیا که جزو وندرلیست شرکت‌های خودروساز معروف هستند همکاری نزدیک داشته باشند. متاسفانه در سال‌های گذشته با نگاه به درون، و ضعف خودروسازهای داخلی بازار خودرو ایران را بدون چون و چرا تقدیم کره و چین کرده‌ایم که می‌بینید با این تنوع خودروهای خارجی در بازار شاهد چه غوغایی هستیم.

الان 10 سال است که از قرارداد با رنو می‌گذرد. به عنوان کسی که قرارداد ال 90 را امضا کرده است، چه احساسی دارید؟
من احساس خیلی خوبی دارم. خیلی هم راضی هستم و خدا را شکر می‌کنم. چون هر چند وقت یک‌بار از افرادی که خودرو تندر 90 سوار می‌شوند راجع به آن سوال می‌کنم و نظرشان را می‌پرسم که نظرتان راجع به تندر 90 چیست؟ تقریباً همه مصرف‌کنندگان این خودرو (تندر 90) و شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران، می‌گویند این یکی از بهترین خودروهای تولیدی کشور است که اگر به تیراژ بالا برسد می‌تواند استاندارد حمل و نقل درون‌شهری و برون‌شهری و هم‌چنین محیط‌زیست را بالا ببرد. اگر با دارندگان این خودرو مصاحبه کنید متوجه خواهید شد که تقریباً همه به اتفاق آنان از این خودرو راضی هستند و می‌گویند به اصطلاح سواری‌اش خوب است و مسافر در آن احساس راحتی می‌کند.