افول ریسک

حامد افسر‌طلا /تحلیلگر بازار سرمایه

به جرات می‌توان مهم‌ترین اتفاق تاریخ بورس اوراق بهادار تهران در 20 سال گذشته را، برجام دانست. پسابرجام دوره جدیدی در تاریخ بورس تهران است زیرا از طرفی ریسک سیستماتیک ناشی از تحریم‌ها کنار رفته است، ولی از طرف دیگر گره خوردن بازار با اقتصاد جهانی بر پیچیدگی‌های آن افزوده است.
برجام قدمی مهم در کاهش تنش و ریسک سیاسی کشور بوده است، ولی به طور کامل آن را از بین نبرده است. کشور و بازار به متغیرهای سیاسی حساس است و به آن واکنش نشان می‌دهد. در سال آتی، دو شوک سیاسی ترکیب مجلس آتی و مسائل پس از انتخابات و همچنین انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا وجود دارد که کشور و بازار سرمایه را تحت تاثیر قرار خواهد داد. مورد مهم دیگر در سال جاری، ریسک‌های ساختاری بازار سرمایه است. بازار سرمایه بار دیگر از مسیر نزولی خود خارج شده و به همین دلیل حجم معاملات افزایش قابل توجهی داشته است، در این شرایط نوسان‌گیران در بازار فعالیت خود را افزایش می‌دهند و بازار با مشکل مواجه خواهد شد که دلیل این امر تمایل بیشتر سرمایه‌گذاران به بازه کوتاه‌مدت است و عوامل بنیادی در تصمیم‌گیری آنان بعضاً وارد نمی‌شود که این موضوع در کنار رانت‌های اطلاعاتی و نبود شفافیت، مخاطره‌آمیز است.
به دور از متغیرهای سیاسی و ریسک ساختاری بازار سرمایه در سال آینده، صنایع مختلف نقش متفاوتی در بازار سرمایه سال آتی خواهند داشت. پیش‌بینی‌های سال آتی شرکت‌های بورسی در کنار تجربه بازار سرمایه در انتهای سال 92، هیجان را از بازار تخلیه کرده است و به همین جهت اصلاح شاخص در مدت کوتاه‌تری صورت می‌پذیرد که نشان از بازگشت منطق به گروه‌ها دارد. تفاوت ارزش بازار و همچنین تاثیرپذیری از شرایط تحریمی، گروه‌های مختلف را در مرکز توجه با درجات مختلفی قرار داده که در زیر به ترتیب مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
خودرو: 91 و پس از آن مرگبارترین سال خودروسازان بود که از آن گذر کردند. خودروسازان با اتفاقاتی همچون افزایش شدید نرخ ارز، تحریم خودروسازی‌ها، شرایط نامناسب اقتصادی که تورم غیرقابل‌کنترل از رخدادهای آن بود روبه‌رو شده و در اعتبارات با حجم بالا و ریسک اعتباری، تحت تاثیر زیادی قرار گرفتند. آنچه در پسابرجام در قدم اول اتفاق افتاد، حذف ریسک سیاسی این گروه پیشرو در بازار سرمایه است. شراکت‌های خارجی شروعی دوباره برای این گروه بوده و به همین جهت گروه خودروسازی پربازده‌ترین گروه سال 1394 بوده است. این گروه ارزش بازار چندان بالایی ندارد، ولی با این حال تاثیر بسیار زیادی در شاخص دارد به این دلیل که بازگوکننده شرایط کلان اقتصاد کشور و رونق و رکود است. در سال آینده بعید به نظر می‌رسد تغییر خاصی در فرآیند درآمدی خانوارها ایجاد شود، به همین دلیل تغییر زیادی در فروش خودروسازها با سبد فعلی آنها دور از انتظار بوده است. با این حال در صورتی که محصولات جدید شراکتی خودروسازان هر چه سریع به بازار وارد شود، امید به تغییر در فروش خودروسازان بیشتر می‌شود. مشکل اصلی این گروه، مشکل نقدیندگی در کنار وام‌های بالاست. به دلیل کاهش نرخ تسهیلات و وام بانکی، به نسبت وضع این گروه بهبود خواهد یافت. ریسک نرخ ارز جزو کمترین متغیرهایی است که سال آینده خودروسازان را تهدید خواهد کرد، با این حال ریسک بازار و اعتباری هنوز به حال خود باقی است. علاوه بر این ضریب بتا سهم در حالت رونق سال‌های گذشته، رقم2 را نشان می‌دهد که نشان از همراهی بالای این گروه با شاخص دارد.
بانک: گروه بانکی در کنار گروه خودروسازی از گروه‌های پیشرو بازار است که ارزش بازار بالایی نیز دارد. از مهم‌ترین اخبار اولیه پسابرجام، لغو تحریم‌های سوئیفت برای برخی بانک‌های داخلی است. این هزینه مبادلات و همچنین ریسک‌های اداری را به دلیل خطر بالای روش‌های جایگزین کاهش داده است. مدیریت ریسک‌های اعتباری در حال حاضر مهم‌ترین دغدغه بخش پولی کشور و همچنین بانک‌هاست. در آخرین واکنش، بانک مرکزی استانداردهای جدید صورت مالی بانک مرکزی را ابلاغ کرد که نشان از حساسیت این امر دارد. با این حال دولت در پی پرداخت مطالبات خود است که می‌تواند به بخش بانکی کمک زیادی ‌کند و کنترل موسسات غیرمجاز طبق وعده‌های بانک مرکزی، ریسک‌های بازار بانک‌ها را کاهش می‌دهد. پس ریسک این گروه غیر‌سیستماتیک بوده و مرتبط با ساختار داخلی آن است. بالاترین ضریب بتا نیز مربوط به این گروه است که نشان از سوددهی بالای آنها در شرایط رونق کشور دارد.
پتروشیمی: این گروه نیز مهم‌ترین خبر خود را پس از دو سال تجربه کرد و ابلاغ نرخ خوراک پتروشیمی به وسیله دولت، این گروه را از بلاتکلیفی خارج کرد. با این حال این فرمول، به دلیل وابسته بودن به نرخ ارز و ماهیت شناور، این گروه را گرفتار تغییرات نرخ ارز کرده است. زیرا در صورت افزایش نرخ ارز، پتروشیمی‌ها با ریسک نامناسبی روبه‌رو خواهند شد.
پالایشگاه: پالایشگاهی‌ها در حال حاضر درگیر بهای بسیار پایین نفت هستند که این گروه را درگیر بحران کرده است. آنچه در سال 1393 اتفاق افتاد، اعتماد سهامداران به این گروه را تا حدود زیادی تحت تاثیر قرار داد. توقف نماد و بازگشایی آن در انتهای سال گذشته، بازار سرمایه را درگیر موج منفی کرد که تا اوایل امسال نیز ادامه داشته است. به همین جهت این گروه با وضعیت فعلی که در بازار نفت محرکی ایجاد نشده است، وضعیت چندان مناسبی ندارد.
فلزات اساسی و استخراج کانی‌های فلزی: این گروه نیز در بازار سرمایه به دلیل ارزش بالای خود بسیار تاثیرگذار است، ولی مانند گروه پالایشی، درگیر تغییرات قیمت‌های جهانی هستند. این گروه علاوه بر ریسک بازار، با ریسک نوسانات نرخ ارز نیز روبه‌رو است، که در صورت کاهش، حاشیه سود شرکت‌های این گروه را تحت تاثیر قرار خواهد داد. این گروه به دلیل رکود بخش تولید و عمران نیز، علاوه بر توان صادراتی، از توان داخلی آن نیز کاسته شده است. البته در این گروه باید تمایزی میان شرکت‌ها قائل شد، به خصوص شرکت‌هایی با تکنولوژی‌های جدیدتر و محصولات به‌روزتر که توان رقابتی داشته و نیازهای داخل را نیز پوشش می‌دهند.
سیمان و انبوه‌سازی: این گروه نماینده بخش مسکن در بازار سرمایه هستند. در حال حاضر دولت قول پرداخت مطالبات پیمانکاران و همچنین پروژه‌های عمرانی را داده است. از نظر بنیادی پیش‌بینی می‌شود تغییرات عمده در شرکت‌های گروه ساختمانی صورت پذیرد.
دارو: این گروه علاوه بر رفع تحریم و واردات راحت‌تر، می‌تواند با استفاده از فاینانس‌های کشورهای اروپایی با سود کمتر، به تامین مالی بهتر فعالیت خود بپردازد. علاوه بر این همکاری‌های بین‌المللی نیز در سودآوری آنها مهم است.
خدمات مهندسی: این گروه نیز طبق وعده‌های دولت در پرداخت مطالبات و ادامه پروژه‌های عمرانی، سود مناسبی خواهد داشت و ریسک سیاسی ناشی از تحریم‌ها نیز از این گروه خارج شده است.
جدول زیر نیز ضرایب بتا گروه‌های تاثیرگذار را در حالت رونق اقتصادی کشور نشان می‌دهد. برای مثال، در صورتی که شاخص 10 درصد افزایش یابد، گروه خودرویی افزایش 20‌درصدی را تجربه خواهد کرد.