نفرین سوری‌ها

دولت ترکیه اخیراً محدودیت‌هایی را در ورود اتباع ایرانی اعمال کرده است که بخش مهمی از این محدودیت‌ها نگرانی از حفظ جان اتباع ایرانی و به لحاظ حفظ جان این افراد نسبت به حملات جریانات تروریستی متصل به داعش و گروه‌های دیگر است که تمایلی به بهبود روابط ایران و ترکیه ندارند. ممکن است جریاناتی برای برهم زدن مناسبات تهران و آنکارا در این زمینه اقداماتی را صورت داده باشند که البته دقیق و حتمی نیست. یعنی ما نمی‌توانیم بگوییم حمله به شهروندان ایرانی کار مخالفان دولت مرکزی ترکیه است. اما در هر صورت دولت ترکیه هم برای جلوگیری از تحرکات این گروه‌ها در به چالش کشاندن روابط ایران و ترکیه محدودیت‌هایی را وضع کرده است تا ضمن شناسایی مهاجمانی که حملات هدفداری را به سوی ایرانی‌ها نشانه رفته‌اند، بتواند بر اوضاع مناطق مرزی خود هم مسلط شود. این موضوع را نباید یک اراده منفی برای همکاری تلقی کرد. قصد آنکارا بیشتر تسلط بر جلوگیری از اوج‌گیری حملات جریان‌های تروریستی است تا تخطئه روابط با ایران. در این میان این بحث نیز مطرح شده است که سیاست‌های اخیر ترکیه ناشی از تحقق توافق جامع هسته‌ای ایران و اعضای گروه 1+5 است، که به باور بنده به عنوان فردی که سال‌ها به عنوان ارشدترین مقام جمهوری اسلامی ایران در خاک ترکیه حضور داشته‌ام توافق «برجام» تاثیر چندانی بر روابط سیاسی و اقتصادی تهران و آنکارا ندارد چرا که قطعاً بهبود شرایط ایران و جامعه جهانی به افزایش دامنه همکاری‌های دوجانبه تهران و آنکارا هم منجر می‌شود؛ ترک‌ها تمایل بسیار زیادی برای همکاری با ایران دارند اما به دلیل اعمال تحریم‌های جهانی و همچنین اجرای تحریم‌های ناگزیرسازی آمریکا مجبور به توقف برخی از مناسبات اقتصادی خود با ما شدند که قطعاً با اجرای توافق جامع هسته‌ای این محدودیت‌ها نیز رفع خواهد شد. به لحاظ سیاسی نیز مشکل ترک‌ها امضای سند «برجام» نیست. مشکل آنها سیاست‌های نادرستی است که در رابطه با وضعیت سوریه و عراق و حمایت از داعش اتخاذ کرده و این سیاست‌های نادرست است که گریبانگیر ترکیه و مقامات آن شده است و نه امضای سند 1+5. بنده حتی اگر افرادی این‌گونه تحلیل کنند که «برجام» موقعیت ترکیه را به خطر می‌اندازد آن را نیز نمی‌پذیرم چرا که در استراتژی‌های آمریکا، هیچ کشوری هیچ‌گاه نتوانسته و نمی‌تواند به جایگاه ایران در منطقه دسترسی پیدا کند. حتی کشوری مانند ترکیه که برای برخورداری از مهرورزی‌های مقامات آمریکا هیچ‌گاه دست رد به سینه آنها نزده است نیز نمی‌تواند در جایگاه ژئوپولتیک و ژئواستراتژیک ایران قرار گیرد. روابط ایران و آمریکا در دوره جورج بوش که به گمان بنده بدترین دوره مناسباتی تاریخ روابط ایران و آمریکاست یا در زمان گروگانگیری به‌گونه‌ای بوده است که هیچ‌گاه هیچ کشوری نتوانسته به این جایگاه برسد. نه ژئوپولتیک ترکیه این اجازه را می‌دهد و نه ظرفیت‌های سیاسی و امنیتی این کشور. چرا که ترکیه به لحاظ نظامی و امنیتی یکی از اقمار ناتو است و استقلالی برای ایجاد تغییر در سیاست‌های منطقه‌ای آمریکا ندارد. علاوه بر این ترکیه از ظرفیت ایجابی برای ایجاد این تغییرات هم برخوردار نیست. اگر سیاست‌های پنج سال اخیر ترک‌ها را کنار بگذاریم، ترکیه در مدت 80 سال گذشته کار خاصی در منطقه انجام نداده است. این کشور هیچ‌گاه در معادلات خاورمیانه نقشی نداشته است. لذا ایران همیشه جایگاه متفاوتی از ترکیه داشته است و اهل سیاست با وقوفی که بر این مساله دارند هیچ‌گاه نمی‌پذیرند که با یک نگاه و دیدگاه به ارزیابی سیاست‌های ایران و ترکیه بپردازند؛ اساساً با هیچ منطق و استدلالی نمی‌توان جایگاه یکسانی برای دو کشور در نظر گرفت. با وجودی که ما در سال‌های اخیر تحت غیرمنصفانه‌ترین تحریم‌های جهانی و یکجانبه و چندجانبه کشورهای غربی قرار داشته‌ایم خوشبختانه اتکای چندانی به همکاری‌های اقتصادی با ترکیه نداشته‌ایم. حجم روابط سالانه ما با ترکیه بالغ بر هشت میلیارد دلار است که بیش از هفت میلیارد دلار آن به صادرات نفت و گاز اختصاص دارد. این در حالی است که ما با اماراتی‌ها که هیچ مراوده نفتی و گازی نداریم روابطی بالغ بر 23 تا 24 میلیارد دلار داریم. ریشه محدودیت‌های مبادلاتی ایران و ترکیه نه حالا و نه هیچ‌وقت دیگر تحت تاثیر تحریم‌ها نبوده است. این محدودیت‌ها ابتدا به جهت قوانین سختگیرانه در قوانین تجارتی دو کشور و در حال حاضر هم ناشی از شرایط بحرانی مرزهای ترکیه است. وقتی امنیتی در مبادلات اقتصادی ترکیه نیست چرا باید خطر را به جان بخریم و کالاهایمان را روانه این کشور کنیم. حجم روابط اقتصادی ما با ترکیه نیز در سطح بسیار نازلی است. در تجارت 300 میلیارددلاری ترک‌ها با جهان، تجارت یک میلیارد دلاری با ایران چه جایگاهی دارد که بخواهند کل روابط سیاسی و اقتصادی با ما را زیر سوال ببرند؟ همان‌طور که اشاره کردم مشکل اصلی ترکیه اتخاذ سیاست‌های نادرست در قبال بحران سوریه و داعش است. در این شرایط شاید بهتر است که بگویم ترکیه خود بخشی از این بحران هستند و بهترین راه‌حل این است که پای خود را از این مناقشه بیرون بکشند تا شاید اوضاع اندکی بهبود یابد. قطعاً دنباله‌روی ترکیه از سیاست‌های منطقه‌ای ایران به بازگشت آرامش به کشورهایی نظیر سوریه کمک می‌کند. اگر ما مانند ترکیه به حمایت از داعش می‌پرداختیم و اعضای این گروهک تروریستی موفق می‌شدند دمشق و بغداد را فتح کنند دیگر مقوله‌ای چون امنیت منطقه‌ای موضوعیتی نداشت و هیچ کشوری هم قادر به کنترل آنها نبود. در این صورت خود ترکیه نیز با چالش جدیدی در برخورد با سیاست‌های فرقه‌های تروریستی چون داعش یا جبهه النصره مواجه می‌شدند و به هیچ‌وجه امکان مقابله با آنها را نداشتند.

موضوعی که در صورت تداوم سیاست‌های ترکیه در قبال تحولات منطقه‌ای قطعاً دامان خود آنها را نیز می‌گیرد و تحرکات اعضای این گروه‌های تروریستی خواسته و ناخواسته گریبانگیر خود آنها را نیز خواهد گرفت. متاسفانه همین حالا هم مرزهای جنوب شرق ترکیه تحت تاثیر سیاست‌های نادرست دولت مرکزی آنکارا قرار دارد و آتشی که ترکیه برای همسایه خود روشن کرده بودند دامن‌گیر خود آنها شده است. به‌گونه‌ای که مجبورند برای جلوگیری از بروز مشکلات امنیتی با ایران مقررات پیشگیرانه‌ای را در مرزهای جنوبی خود اعمال کنند که البته در پیش گرفتن همین رویکرد سبب شده است حجم روابط اقتصادی مرزی دو کشور به طور چشمگیری کاهش پیدا کند. قطعاً هرگونه تهدید و حمله به هر یک از اتباع ایرانی با واکنش شدید تهران مواجه خواهد بود و ترکیه از بیم بروز این رخداد به ایرانی‌ها هشدار داده است که تا مدتی سفرهای زمینی به ترکیه را به تعویق بیندازند. آنکارا که روزی برای ایجاد بلوا و آشوب در سوریه به حمایت از جریانات تروریستی و فعالیت گروه‌های فرقه‌گرا می‌پرداخت امروز هزینه سنگینی از جهت مبارزه با تحرکات این گروه‌ها متحمل شده است علاوه بر این جریانات ایذایی که مایل به حفظ جایگاه روابط ایران و ترکیه نیستند نیز این پازل را تکمیل کرده‌اند و با همراهی برخی جریانات تروریستی که روزگاری مورد حمایت ترکیه بوده‌اند، به تجار و توریست‌های ایرانی حمله می‌کنند. ما و ترکیه موارد بسیار بزرگ‌تری برای ایجاد اختلاف داریم که همین‌ها می‌تواند به ایجاد تنش‌های جدی‌تری در بروز اختلاف و کشمکش منجر شود.