سفرهای پرسوز

مردم در اوج مصرف تعطیلات عید فطر، روزانه حدود 86 میلیون لیتر بنزین مصرف کردند. این رکورد جدید در حالی ثبت شده است که تنها چند ماه از آغاز فاز دوم هدفمندسازی می‌گذرد که طی آن قیمت بنزین سهمیه‌ای از 400 تومان به 700 تومان و قیمت بنزین آزاد از 700 تومان به هزار تومان افزایش یافت. هر چند دلیل این افزایش مصرف، افزایش حجم سفرها در زمان تعطیلات بوده است؛ برخی معتقدند ترافیک شدید در برخی محورها و نیز مصرف بالای سوخت خودروها بوده که این رکوردشکنی را موجب شده است و با حذف این دو عامل، رقم مصرف کاسته خواهد شد. فارغ از علت امر، بدیهی است این حجم عظیم مصرف، حتی اگر از بنزین دارای بالاترین استاندارد نیز تامین شود، نهایتا ثمری جز آلودگی نخواهد داشت و تعطیلاتی که قرار است نشاط روحی به ثمر آورند، جسم‌ها را می‌آزارند.

رکورد مصرف 400‌میلیونی در پنج روز

در پنج روز تعطیلات عید فطر، مصرف بنزین مجموعاً به 400 میلیون لیتر رسید. در روز دوشنبه ششم مردادماه، 86 میلیون لیتر، سه‌شنبه 85 میلیون لیتر، چهارشنبه 81 میلیون لیتر، پنجشنبه 8/78 میلیون لیتر و جمعه 69 میلیون لیتر بنزین مصرف شد. این رقم افزایشی 12 میلیون‌لیتری را نسبت به متوسط مصرف چهار ماه نخست سال نشان می‌دهد. مقایسه مصرف تعطیلات با مصرف در ماه رمضان نشان می‌دهد با رشد بیش از 30‌درصدی در مصرف مواجه بوده‌ایم. نگاهی به تعطیلات قبلی در سال جاری نشان می‌دهد مشابه این وضعیت در دیگر تعطیلات امسال نیز جاری بوده است. به عنوان مثال در نیمه نخست فروردین، مصرف بنزین بیش از 78 میلیون لیتر در روز بود. رکورد مصرف بنزین در سال جاری و در تمامی تاریخ کشور نیز در همین بازه زمانی، در روز 12 فروردین با مصرف بیش از 100 میلیون لیتر بنزین در یک روز ثبت شد. ثبت این رقم در حالی صورت گرفته که برخلاف سال‌های پیش از آن، سهمیه بنزین نوروزی نیز به خودروها تخصیص داده نشده بود. سهمیه بنزین نوروزی از سال 1387 وارد سبد مصرفی سوخت خودروها شده بود و در سال‌های 1387 تا 1392، شامل مجموعاً 290 لیتر بنزین علاوه بر سهمیه معمول ماهانه می‌شد. امسال برای نخستین بار، هیچ سهمیه بنزینی فوق‌العاده‌ای تخصیص داده نشد و با وجود این مصرف بالای بنزین در تعطیلات نوروز، نیمه خرداد و عید فطر شکسته شد. در 31 فروردین، یعنی یک روز پیش از اعلام قیمت‌های جدید بنزین نیز همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، رقم کم‌سابقه 94 میلیون لیتر بنزین در روز ثبت شد که علت آن را می‌توان ذخیره‌سازی بنزین در آستانه افزایش قیمت دانست. افزایش مصرف بنزین در نوروز با وجود عدم تخصیص سهمیه بنزین، این گمانه را تقویت کرد که با توجه به تثبیت قیمت بنزین در سال‌های اخیر و افزایش نرخ تورم، عملاً قیمت بنزین به وضعیت پیش از هدفمندسازی یارانه‌ها بازگشته و به بیانی قیمت نسبی آن ارزان‌تر شده است. از ابتدای اردیبهشت، فاز دوم هدفمندسازی با افزایش قیمت حامل‌های انرژی و از جمله بنزین کلید خورد. اما با ثبت رقم 86 میلیون لیتر برای مصرف بنزین در روز ششم مرداد، به نظر می‌رسد افزایش قیمت بنزین تغییر اساسی در مصرف آن به وجود نیاورده است و احتمالاً 12 فروردین سال آینده مجدداً شاهد رکوردشکنی جدیدی خواهیم بود. اینجاست که می‌توان از عواملی خارج از قیمت بنزین سخن گفت که تاثیر بسزایی بر مصرف این فرآورده نفتی دارند. عواملی که در تعطیلات، به اوج خود می‌رسند.

خودروهای پراشتها

مصرف بالای سوخت خودروها در ایران، یکی از عواملی است که باعث می‌شود در تعطیلات بنزین بیشتری نسبت به زمان‌های دیگر سوزانده شود. به عنوان مثال مصرف سوخت خودرو سایپا 141 به ازای هر 100 کیلومتر، در شهر 22/9 لیتر و در اتوبان با سرعت 100 کیلومتر، 85/4 لیتر است (خبر شماره 13920913001412 خبرگزاری فارس). ارقام مذکور برای پژو 405 به ترتیب 88/12 و 88/6 لیتر و برای پژو 206 صندوقدار به ترتیب 63/9 و 64/5 است. با در نظر گرفتن سیکل ترکیبی مصرف، مصرف بنزین در هر 100 کیلومتر، برای سایپا 141 معادل 46/6، برای پژو 206 صندوقدار 11/7 و برای پژو 405 معادل 09/9 لیتر است. برای درک فاصله میان مصرف خودروهای داخلی و خودروهای روز اروپا، باید گفت خودروهای سواری نو در اتحادیه اروپا در سال 2001، به ازای هر 100 کیلومتر هفت لیتر بنزین مصرف می‌کردند که این رقم در سال 2011 به 6/5 لیتر رسید. اکنون در میان انواع خودروهای با تیراژ تولید بالا، تنها پراید و آن هم در صورت رانندگی در اتوبان با سرعت بالا می‌تواند چنین رقمی را ثبت کند. بر اساس برنامه‌ریزی، در سال 2021 خودروهای جدید بنزینی در اتحادیه اروپا باید حداکثر 1/4 لیتر بنزین در هر 100 کیلومتر مصرف کنند. رقمی که تقریباً هیچ خودرو پرتیراژ داخلی حتی به آن نزدیک هم نمی‌شود و در صورت ثبات در تنوع خودروهای تولید داخل، عملاً وضعیت مصرف بنزین کشور با شرایط فعلی تداوم خواهد یافت. لازم به ذکر است اعداد مورد اشاره تنها برای خودروهای نو هستند و با افزایش عمر خودروها، عملاً در ایران متوسط مصرف بنزین به رقم معروف 9 تا 11 لیتر در هر 100 کیلومتر نزدیک خواهد شد؛ در این ماجرا از یک سو کیفیت ساخت پایین و استهلاک بالای خودروها قرار دارد و از سوی دیگر، عدم جایگزینی متناسب خودروهای فرسوده با جدید.

معضل ترافیک، حتی در جاده‌ها

شاید اگر صرفاً همین خودروهای پرمصرف داخلی و با فرض رانندگی در اتوبان‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفتند، آمار مصرف بنزین تا این حد بالا نبود. اما باید گفت هنوز بسیاری از مسیرهای پرتردد کشور، فاقد جاده‌هایی هستند که در چنین شرایطی بتوانند پذیرای مسافران باشند. به گفته سردار مومنی، رئیس پلیس راهور ناجا، جاده‌های شمالی کشور کشش این حجم بار سفر در تعطیلات را ندارند. او همچنین خواستار تکمیل جاده فیروزکوه و تعریض جاده هراز نیز شده است تا بار ترافیک جاده چالوس کاهش یابد. مسیرهای منتهی به استان‌های شمالی، همواره از اصلی‌ترین راه‌هایی هستند که در تعطیلات با مشکل ترافیک مواجهند. مومنی، ترافیک سنگین را متوجه عوامل دیگری همچون انتخاب چند مقصد گردشگری خاص توسط مردم و عدم ساماندهی تعطیلات کشور نیز دانسته است. بر اساس گزارش ایرنا، در تعطیلات عید فطر زمان طی یکی از مسیرهای تهران به شمال به 20 ساعت رسید. در چنین ترافیکی مصرف سوخت خودروها شدیداً افزایش می‌یابد. به عنوان مثال مصرف سوخت خودرو سایپا 141 در شهر، 90 درصد بیش از اتوبان با سرعت رانندگی 100 کیلومتر است. این یعنی در صورت مدیریت ترافیک در جاده‌ها، می‌توان به میزان چشمگیری در مصرف سوخت صرفه‌جویی کرد. در شرایط سفر البته عوامل دیگری نیز هستند که موجب می‌شوند سوخت مصرفی، بیش از رقم اعلامی باشد. برای مثال، توقف‌های مکرر در طول مسیر یا تعدد سرنشینان و حمل مایحتاج سفر که موجب افزایش وزن خودرو می‌شود در نهایت مصرف سوخت را افزایش خواهد داد که این رقم برای خودروهای با عمر بالا بسیار بیشتر خواهد بود.