هیولای ابولا

در بیست و ششم آگوست 1976، ابولا برای نخستین بار در سودان و زئیر ظاهر شد. این ویروس، که نامش را از رودخانه ابولا در زئیر می‌گرفت، بیش از 284 نفر را مبتلا کرد. 53 درصد از مبتلایان جان سپردند. چند ماه بعد از آن، دومین نمونه بیماری ابولا در یامبوکوی زئیر شیوع پیدا کرد و به ابولای زئیر (EBOV) معروف شد. ابولای زئیر 318 نفر را آلوده کرد. این بار درصد قربانیان به 88 درصد رسید که تاکنون بالاترین درصد مرگ ناشی از ابولا بوده است. با وجود اقدامات گسترده پژوهشگران برجسته و متخصصان، منبع طبیعی ویروس ابولا تاکنون به‌طور قطعی شناخته نشده است. نمونه سوم ابولای رستون (RESTV) بود که در سال 1989 میمون‌هایی را که از میندانائوی فیلیپین به رستون ویرجینیا صادر شده بودند آلوده کرده بود. افرادی که به ابولای رستون مبتلا شده بودند دچار تب همراه با خون‌ریزی نشدند. نمونه بعدی ابولا، ابولای ساحل ‌عاج بود که در سال 1994 یک رفتارشناس در حال کالبدشکافی جسد یک شامپانزه در جنگل تای در ساحل‌ عاج، دچار آن شده بود. برخی از دانشمندان و محققان، اولین نمونه‌های ابولا را به زمان‌هایی بسیار دورتر می‌برند. از نظر آنان، طاعون آتن، که یک‌سوم جمعیت این شهر را در طول جنگ‌های پلوپونزی در قرن پنجم پیش از میلاد از بین برد، ممکن است ابولا بوده باشد. با این حال، بر سر نتایج حاصل از این مطالعات اختلاف است.

چیستی، انتقال، علائم و تشخیص بیماری ابولا
ویروس ابولا از خانواده فیلوویروس‌ها (Filovirus) است که پس از ورود به بدن منجر به نوعی بیماری تب‌دار و خون‌ریزی در انسان و سایر پستانداران می‌شود که در 50 تا 90 درصد مبتلایان به مرگ می‌انجامد. از پنج نوع ویروس ابولا یک گونه تنها به یک ابتلای بدون علامت منجر می‌شود و به مرگ نیز منتهی نخواهد شد. پنج گونه ابولای شناخته‌شده عبارتند از ابولای بوندیبوگیو (BDBV)، ابولای زئیر (EBOV)، ابولای رستون (RESTV)، ابولای سودان (SUDV)، ابولای جنگل تای (TAFV). ابولای رستون در فیلیپین و چین یافت می‌شود. این گونه از ابولا انسان‌ها را مبتلا می‌کند اما تاکنون منجر به علائم خاص بیماری یا مرگ در انسان‌ها نشده است. ابولای زئیر بالاترین نرخ تلفات در میان ویروس‌های ابولا را دارد. در برخی از موارد شیوع، این گونه ابولا 90 درصد از مبتلایان را به کام مرگ فرستاده است. در طول 38 سال، از 1976 تا 2013، میانگین نرخ تلفات ابولای زئیر 83 درصد بوده است. ابولای سودان برای اولین بار در میان کارگران یک کارخانه پنبه در نزارای سودان شیوع پیدا کرد. این نوع از ابولا برای آخرین بار در می 2004 در یامیبو کانتی سودان شایع شد. نرخ تلفات ابولای سودان در سال 1976، 54 درصد، در سال 1979‌، 68 درصد و در سال‌های 2000 و 2001، 53 درصد بوده است. ابولای رستون، که در سال 1994 در ویرجینیای آمریکا شیوع یافت، تلفات انسانی نداشت. ابولای جنگل تای نخست در سال 1994 در میان شامپانزه‌های این جنگل، واقع در ساحل‌ عاج، کشف شد. کالبدشکافی‌ها نشان می‌دهند که خون درون قلب شامپانزه‌ها قهوه‌ای بوده و هیچ علامتی روی اندام‌ها وجود نداشته است. در یک کالبدشکافی نیز ریه پر از خون بوده است. ابولای بوندیبوگیو نخستین بار در 24 نوامبر 2007 در اوگاندا کشف شد. در بیستم فوریه 2008، وزارت بهداشت اوگاندا تاکید کرد که این ابولا یک گونه جدید است. از میان 116 فرد مبتلا به این نوع ویروس، 39 نفر جان باختند. در سال 2012 نیز ابولای بوندیبوگیو در شمال شرق جمهوری دموکراتیک کنگو قربانی گرفت. این بار از میان 15 مبتلا، 10 نفر جان باختند.
ابولا از طریق تماس نزدیک با خون، ترشحات و سایر اندام‌ها و بخش‌های مرطوب حیوانات مبتلا به بدن انسان وارد می‌شود. در آفریقا، ابتلا به این ویروس از طریق تماس با شامپانزه‌ها، گوریل‌ها، خفاش‌های میوه‌خوار، میمون‌ها، بزها و خارپشت‌های آلوده‌ای که در جنگل‌های بارانی بر اثر ابتلا به این ویروس بیمار شده یا مرده بودند، گزارش شده است. پس از انتقال از حیوان به انسان، ابولا از مجرای تماس‌های انسانی، به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم، در یک منطقه پخش می‌شود. مراسم خاکسپاری که در آن سوگواران با جسد فرد مبتلا تماس پیدا می‌کنند نیز یکی از عوامل اصلی گسترش ویروس است. مردان مبتلا به این ویروس که بیماری‌شان بهبود یافته، تا هفت هفته پس از بهبودی ممکن است از طریق رابطه جنسی ویروس را منتقل کنند. مسوولان خدمات درمانی نیز بارها در هنگام مداوای افراد آلوده، به این ویروس مبتلا شده‌اند. در صورت عدم رعایت دقیق موارد احتیاطی در حین درمان، تماس نزدیک با بیمار امکان ابتلای درمانگر را بالا می‌برد. تنها شواهد قابل دسترس از مردان بالغ سالم به دست آمده است. نمی‌توان آثار سلامتی ویروس را به همه گروه‌های جمعیتی، مثل زنان باردار یا کودکان، تعمیم داد. عمدتاً خفاش‌ها را اصلی‌ترین منبع طبیعی ویروس ابولا می‌دانند. گیاهان، بندپایان و پرندگان نیز به‌عنوان منابع احتمالی این بیماری شناخته شده‌اند. گزارش شده که خفاش‌ها در کارخانه پنبه‌ای که نخستین مبتلایان ابولا در سال‌های 1976 و 1979 در آن کار می‌کردند، لانه کرده بودند. فقدان علائم بالینی در این خفاش‌ها از ویژگی‌های یک جاندار منبع ویروس است.
برای تشخیص بیماری ابولا، پیش از هر چیز، باید بیماری‌هایی را که امکان خلط آنها با ابولا وجود دارد، کنار گذاشت. این بیماری‌ها عبارتند از مالاریا، تب تیفوسی، وبا، طاعون، هپاتیت، مننژیت، شیگلوز، تب کانیکولا و سایر بیماری‌های همراه با تب و خون‌ریزی. پس از آن، با ایزوله کردن ویروس، ردیابی RNA یا پروتئین‌های آن یا تعیین پادتن‌هایش در خون شخص آلوده، تشخیص بیماری تایید می‌شود. البته، در دوره شیوع بیماری، ایزوله کردن ویروس اغلب امکان‌پذیر نیست. از دشواری‌های تشخیص ابولا این است که علائم اولیه آن مثل خارش و قرمزی چشم و بثورات پوستی، در بیماری‌های دیگری که شایع‌تر هستند نیز دیده می‌شود.

راه‌های پیشگیری و درمان ابولا
درمان مشخصی برای این بیماری ویروسی وجود ندارد. در حال حاضر، اکثر درمان‌هایی که به بیماران داده می‌شود، درمان‌های تقویتی هستند. این درمان‌ها شامل کمک به حفظ فشارخون بیمار، حفظ مایعات بدن و نیز کمک به تنفس بیمار هستند. چند سال پیش، در شیوع ابولا در کیکویت، پزشکان راه جدیدی را برای درمان بیماران امتحان کردند. آنها به هشت نفر از بیماران، خون افرادی را که به ابولا مبتلا شده و از آن جان سالم به در برده بودند، تزریق کردند. هفت نفر از مبتلایان زنده ماندند. هر چند این نتیجه امیدوارکننده است اما از آنجا ‌که پژوهش مذکور فقط روی هشت نفر انجام شد، نمی‌توان آن را به همه مبتلایان تعمیم داد.
پیشگیری از بیماری ابولا در آفریقا با دشواری‌های زیادی مواجه است. به دلیل آنکه هویت و محل زندگی منابع طبیعی ابولا ناشناخته است، تنها چند راه ابتدایی برای پیشگیری از این بیماری پیشنهاد شده است. اصل مهم در پیشگیری از آلوده شدن، پرهیز از تماس مستقیم با بیمار است. اگر مواردی از بیماری مشاهده شود، اولین کسانی که باید بسیار مراقب خطر باشند، کارکنان مراکز بهداشتی-درمانی هستند. این افراد باید از پوشش کامل، ماسک، دستکش و عینک استفاده کنند. هدف از این کار ممانعت از آلوده شدن با خون و ترشحات بدن فرد مبتلاست. همچنین اگر بیمار بمیرد، باید از تماس با بدن مرده نیز خودداری کرد.
به علت فقدان امکانات بهداشتی کافی، اپیدمی‌های گسترده عمدتاً در مناطق فقیرنشین و دورافتاده‌ای رخ می‌دهد که فاقد بیمارستان‌های مدرن یا خدمه پزشکی آموزش‌دیده هستند. آیین‌های خاکسپاری سنتی، به‌ویژه آنهایی که همراه با عطرآگین کردن بدن مرده هستند، نقش زیادی در سرایت ویروس دارند. باید به آن دسته از خدمه پرواز که به مناطق آلوده می‌روند نحوه شناخت مبتلایان ابولا را آموزش داد. از جمله راهکارهای معمول که برای جلوگیری از انتشار ابولا استفاده می‌شود، قرنطینه‌سازی است. دولت‌ها معمولاً مناطق آلوده به ویروس یا آنهایی را که ممکن است مبتلا باشند، قرنطینه می‌کنند. در ایالات متحده، قانون اجازه قرنطینه‌سازی مبتلایان ابولا را می‌دهد. در همین شیوع اخیر ابولا در غرب آفریقا، دولت لیبریا مدارس را تعطیل اعلام کرد. اخیراً هواپیمایی امارات نیز با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد تمام پروازها به مقصد کشور گینه را تا اطلاع ثانوی متوقف کرده است. کمبود جاده‌های پیشرفته در آفریقا تاثیری دوگانه دارد؛ هم با دشوار کردن کمک‌رسانی به بیماران تلفات یک منطقه را افزایش می‌دهد، هم با جلوگیری از رشد صنعت حمل و نقل احتمال شیوع بیش از حد ویروس را پایین می‌آورد.
هنوز هیچ واکسنی برای مقابله با ویروس ابولا در بدن انسان‌ها ساخته نشده است. پژوهشگران بر این باورند برخی از واکسن‌های موجود می‌توانند مفید باشند، زیرا قادرند پستانداران غیر‌انسان را از ویروس محافظت کنند. در حال حاضر، واکسن‌های DNA، واکسن‌های آدنوویروس و واکسن‌های VSIV وارد مرحله تست بالینی شده‌اند. واکسن‌ها پستانداران غیر‌انسان را ایمن کرده‌اند. فرآیند ایمن‌سازی، که مانع از استفاده ضد اپیدمیک از واکسن‌ها می‌شود، شش ماه طول می‌کشد. در ششم دسامبر 2011، ایجاد یک واکسن موثر بر موش‌ها گزارش شد. برخلاف واکسن‌های قبلی، این را می‌توان فریز کرد و برای دوره‌های طولانی تا زمان شیوع دوباره نگه داشت.

ابولای 2014 در غرب آفریقا
اکنون شبح ابولا دوباره بازگشته و این بار بر فراز غرب آفریقا پرسه می‌زند. شیوع مجدد ابولا، در مارس 2014 از کشور گینه آغاز شد. ابولا از زمان شیوع دوباره‌اش، به لیبریا و سیرالئون نیز رسیده است. ابولای 2014 در غرب آفریقا را هم از لحاظ شمار مبتلایان و هم از لحاظ شمار جان‌باختگان، سخت‌ترین نمونه ابولا می‌دانند. سازمان بهداشت جهانی تخمین می‌زند که تا یکم آگوست، 1603 نفر به این ویروس مبتلا شده که 887 نفر آنان جان باخته‌اند. از میان جان‌باختگان، 358 نفر از گینه، 255 نفر از لیبریا، 273 نفر از سیرالئون، یک نفر از نیجریه و یک نفر نیز از مراکش بوده است. سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی مختلفی از جمله «شورای اقتصادی دولت‌های غرب آفریقا»، «مرکز کنترل بیماری‌ها» در ایالات متحده و کمیسیون اروپا، کمک‌های مالی و انسانی برای مقابله با این فاجعه در نظر گرفته‌اند.
نشست سران کشورهای آفریقایی نیز در روز دوشنبه چهارم آگوست با حضور حدود 50 کشور آفریقایی در واشنگتن برگزار شد. دو رهبر آفریقایی، روسای جمهور لیبریا و سیرالئون، با ارسال پیام‌های عذرخواهی اعلام کردند قصد دارند در کشور خود بمانند تا تمام‌وقت به حل این بحران بپردازند. رئیس‌جمهور گینه نیز سفر خود به واشنگتن را لغو کرد. در زمان برگزاری این کنفرانس، ماموران پلیس فدرال مسافران آفریقایی را در فرودگاه زیر نظر دارند و از آنها می‌پرسند که به بیمار مبتلا به ابولا نزدیک بوده‌اند یا نه. این ماموران همچنین مراقب‌اند تا مسافرانی را که علائمی شبیه به تب، سردرد، گلودرد، اسهال، استفراغ، شکم‌درد یا قرمزی چشم دارند قرنطینه کنند. بانک جهانی نیز اعلام کرده به کشورهای قربانی شیوع ویروس ابولا ۲۰۰ میلیون دلار کمک اضطراری خواهد کرد. این کمک در اختیار کشورهای سیرالئون، گینه و لیبریا قرار خواهد گرفت تا از گسترش ویروس جلوگیری کنند، پیامدهای اقتصادی بحران را برای مردم کاهش دهند و سیستم درمانی بهداشتی خود را بهبود بخشند. جیم یونگ کیم، رئیس بانک جهانی، که خود پزشک متخصص بیماری‌های عفونی است، اظهار کرد از اینکه جان عده زیادی هنوز در خطر است بسیار نگران است و این موضوع تا زمانی که ویروس مهار نشود خطرآفرین خواهد بود. رئیس‌ بانک جهانی از جامعه بین‌المللی خواست هرچه زودتر برای جلوگیری از گسترش این ویروس مرگبار اقدام کنند. به گفته او کمک مذکور برای تامین اقلام دارویی و حقوق کارکنان بخش‌های خدمات درمانی و سایر موارد ضروری برای بهبود نظام درمانی هزینه می‌شود. یک بررسی اولیه توسط بانک جهانی و صندوق جهانی پول نشان می‌دهد در گینه پس از شیوع بیماری، رشد اقتصادی یک درصد کاهش داشته است. صنعت کشاورزی هم در هر سه کشور آسیب فراوانی دیده زیرا کشاورزان و کارگران مزارع از مناطق آلوده گریخته‌اند..