سرزنش سرزنش‌کنندگان جهانی‌شدن

نشست اندیشمندان، سیاستمداران و متفکران حوزه‌های اقتصاد، سیاست و علوم اجتماعی و فناوری در دهکده مرتفع و برفی داووس در سوئیس اگرچه نقد و بررسی موضوعات متعددی را دربر داشت اما به گفته ناظران و تحلیلگران دغدغه واحد اغلب میزگردها و سخنرانی‌ها «خیزش پوپولیسم» و رویدادهای غیرمنتظره‌ای بود که در یک‌سال گذشته در جهان رخ داده و شاید دامنه آن در سال جاری نیز گسترش یابد. اثرگذاری این رویکرد پوپولیستی در آمریکا و اروپا روی عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی و جهت‌بخشی به سیاستگذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌های آتی مساله‌ای است که بحق مورد نگرانی است. در حالی که پیش‌بینی‌های نهادهای اقتصادی نسبت به رشد اقتصادی کشورها و رشد بازارها برای سال 2017 بهبود یافته است اما هنوز ریسک رویدادهای پیش‌بینی‌نشده بالاست. هنوز بی‌ثباتی‌های سیاسی و ناامنی در بخش عمده‌ای از جهان می‌تواند با رقم زدن پدیده‌هایی چون مهاجرت گسترده بخش عمده‌ای از پیش‌بینی‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. سخت‌ترین کار فعلی برای نظریه‌پردازان پیش‌بینی آینده است؛ چراکه فعلاً زمان، زمان غلط از آب درآمدن پیش‌بینی‌های عقلانی است.

داووس، بلندترین شهر رشته‌کوه‌های آلپ که در ارتفاع 1560 متری قرار دارد، هرسال در روزهای نخست سال نو میلادی، در کوران برف و سرما، در میان تدابیر شدید امنیتی میزبان چهره‌های بزرگ سیاسی و اقتصادی است. چهره‌هایی که کمتر پیش می‌آید در یک محدوده و فضای کوچک این‌چنین گرد هم آیند؛ این از موفقیت‌های کم‌نظیر کلاوس شواب 79‌ساله است که توانست با راه‌اندازی چنین اجلاسی به تدریج، داووس را تا حد مهمترین نشست‌های بین‌المللی نیز بالا ببرد.

در اجلاس داووس سه هزار نفر شرکت می‌کنند که تمامی افراد به طرز سخت‌گیرانه‌ای با دعوتنامه رسمی به داووس وارد می‌شوند. به طوری که حضور در این اجلاس برای بسیاری از سیاستمداران و مقام‌های سیاسی و اندیشمندان در حد آرزو باقی می‌ماند. افراد معمولاً ابتدا باید چند سالی در نشست‌های منطقه‌ای حضور پیدا کنند تا در نهایت به اجلاس اصلی داووس دعوت شوند. بلیت حضور در نشست‌ها برای اعضا رایگان است اما اعضای حقوقی و حقیقی داووس حق عضویت سالانه می‌پردازند. حق عضویتی که تا مرز 585 هزار دلار در سال هم می‌رسد.

در نشست امسال که از 17 تا 20 ژانویه، چهار روز کاری، برگزار شد 1200 مدیرعامل از شرکت‌های مختلف حضور پیدا کردند. در این میان حضور سیاستمدارانی از چین و اروپا و آمریکا و سلبریتی‌هایی چون شکیرا، مت دیمون و فارست ویتاکر نیز بر جذابیت‌های ظاهری و محتوایی داووس امسال افزود. در اجلاس امسال که محور بسیاری از نشست‌ها مشارکت زنان و رفع تبعیض علیه زنان بود، حدود 80 درصد شرکت‌کنندگان مرد بودند و تنها 20 درصد از حاضران در داووس زن بودند. با این حال در 91 درصد نشست‌ها زنان حضور داشتند.

چین به دنبال رهبری در همه‌جا

چین چند سالی است که سعی دارد در هر جایی که می‌تواند چه سیاست، چه اقتصاد، چه فناوری و چه ورزش خود را در قد و قامت یک رهبر نشان دهد و یک اجلاس غیرانتفاعی بین‌المللی مانند داووس نیز از این مساله مستثنی نیست. مجمع جهانی اقتصاد برای نخستین بار در داووس 2017 میزبان رئیس‌جمهوری از کشور چین بود. شی جین‌پینگ همچنین بزرگ‌ترین هیات چینی را با خود به داووس آورد تا همزمان دو رویداد تازه را رقم بزند. او در حالی که به عنوان نخستین رئیس‌جمهور از کشور چین در این رویداد شرکت کرد، سخنرانی افتتاحیه این مراسم را هم بر عهده داشت و در آن بر تداوم فرآیند جهانی شدن تاکید کرد. او عنوان کرد که جهانی‌شدن هنوز قدرت بهبود زندگی مردم را دارد. او در بخشی از سخنرانی خود گفت: «درست است که جهانی شدن اقتصاد، مشکلات جدیدی ایجاد کرده است. اما دلیلی برای پا‌ پس کشیدن از آن وجود ندارد. بلکه باید فرآیند جهانی شدن را اصلاح و مدیریت، اثرات منفی آن را خنثی و مزایای آن را به تمام کشورها و ملل معطوف کرد. در زمانی که نیروهای ملی‌گرا و حمایت‌گرا در حال قوت گرفتن در غرب هستند، جهانی شدن به راحتی می‌تواند قربانی شود. برخی جهانی شدن اقتصاد را منجر به بروز هرج‌و‌مرج در دنیا می‌دانند. زمانی از جهانی شدن به عنوان گنجی به مثابه آنچه علی‌بابا در بغداد یافته بود نام می‌بردند و حالا آن را مانند جعبه پاندورا سرمنشأ بدبختی می‌دانند. بحران مالی جهانی مثال دیگری است. این بحران پیامد غیرقابل اجتناب جهانی شدن نبود، بلکه نتیجه شکست بزرگ مقررات مالی بود.»

اما این اظهارنظر تنها از سوی رئیس‌جمهور چین نبود و بقیه چینی‌ها هم نظراتی مشابه در اجلاس ارائه دادند. از جمله جک ما موسس علی‌بابا و یکی از مشهورترین چهره‌های کارآفرین در بازارهای جهانی. او نیز از جهانی شدن دفاع می‌کند اما انتقاداتی نیز به آمریکا وارد می‌داند. او در بخشی از سخنرانی‌های خود در این نشست گفت: «آمریکا نباید به خاطر مشکلاتی که دارد جهانی شدن را سرزنش کند. بلکه مدیریت این فرآیند در آمریکا اشتباه بود. آنها به جای استفاده از ثروت تولید‌شده، آن را حیف‌و‌میل کردند. شرکت‌های بین‌المللی آمریکایی میلیون‌ها و میلیون‌ها دلار از جهانی شدن درآمد داشتند. در سه سال گذشته شرکت‌هایی چون آی‌بی‌ام، سیسکو و مایکروسافت چند میلیارد پول تولید کرده‌اند. اما این پول چه شده؟ هدر رفته است. در 30 سال گذشته آمریکا درگیر 13 جنگ شده است که هزینه‌ای بالغ بر 2 /14 هزار میلیارد دلار برای این کشور دربر داشته است. این همان‌ جایی است که تمامی آن پول‌ها صرف شده است. اگر بخشی از این پول صرف ساخت و ارتقای زیرساخت‌ها یا کمک به کارگران یقه آبی و یقه سفید می‌شد چه اتفاقی می‌افتاد؟ شما باید پولی که در‌می‌آورید را برای مردم خودتان هزینه کنید.»

وداع با آمریکایی که می‌شناختیم

دونالد ترامپ اگرچه در داووس حاضر نبود اما نامش در اغلب بحث‌ها و گفت‌وگوها برده شد. او در حالی قدرت را در آمریکا به دست گرفت که در داووس همه صحبت از ابهام و نامشخص بودن سیاست‌های او می‌کردند. درباره رویکردی که دولت ترامپ در خود آمریکا و در جهان دنبال می‌کند، نااطمینانی زیادی وجود دارد. با این همه آمریکا نمایندگان زیادی در این نشست داشت، چه از میان اقتصاددانان و مدیران شرکت‌ها و چه سلبریتی‌ها. اما شاخص‌ترین چهره آمریکایی حاضر در این نشست احتمالاً جو بایدن، معاون رئیس‌جمهور سابق آمریکا باراک اوباما بود. بایدن در زمان برگزاری نشست هنوز در سمت خود باقی بود و به نوعی سخنرانی پایانی دوران هشت سال فعالیت سیاسی خود را ایراد می‌کرد. او در این سخنرانی سعی کرد از نظم لیبرال بین‌المللی و تلاش‌های دولت باراک اوباما طی هشت سال گذشته دفاع کند. سخنانی که بخش‌هایی از آن به وضوح در تقابل با آنچه بود که دونالد ترامپ می‌گوید؛ از جمله در مورد ناتو.

بایدن در 48 ساعت پایانی حضور در قدرت ایالات متحده، از تلاش دولت متبوعش برای صلح، دفاع از ناتو و پیمان آتلانتیک، نقش روسیه در انتخابات آمریکا و آینده اتحادیه اروپا گفت. او همچنین در مورد جهانی شدن نیز گفت: جهانی شدن خوب مطلق نیست. من یک تاجر آزاد هستم و از جهانی شدن حمایت می‌کنم. اما نمی‌توانم انکار کنم که جهانی شدن شکاف بین طبقه بالا که با سرعت به جلو می‌رود و طبقه متوسط درگیر با مشکلات و طبقه پایین در حال سقوط را زیادتر کرده است. تجارت بین‌الملل و ادغام بیشتر اقتصادها میلیون‌ها نفر از مردم را در جهان در حال توسعه از فقر مطلق نجات داده و برای آنها تحصیلات بالاتر، امید به زندگی بیشتر و فرصت‌های فزون‌تری به ارمغان آورده است.

با این حال داووس فقط محل تجمع منتقدان و مخالفان ترامپ نیست. افرادی هم بودند که از او دفاع کنند و او را چهره‌ای توصیف کنند که به زودی به یکی از امیدهای تداوم روند جهانی شدن تبدیل می‌شود. آنتونی اسکارموچی که از نزدیکان ترامپ است و مدیریت بخش‌هایی از کاخ سفید را در دولت جدید برعهده دارد در اجلاس داووس گفت: «احتمالاً من ترامپ را متفاوت از آنچه شما تصور می‌کنید، می‌بینم. اما فکر می‌کنم در چهار سال آینده نظر شما به دیدگاه من در مورد او بسیار نزدیک خواهد شد.»

بریتانیا به کجا می‌رود؟

ترزا می، یکی دیگر از چهره‌های مطرح حاضر در داووس بود. خانم نخست‌وزیر که از زمان به قدرت رسیدن تاکنون مورد انتقادهای فراوانی در باب بی‌عملی بوده است. او درگیر یکی از سنگین‌ترین سیاست‌های ممکن یعنی جدایی بریتانیا از اتحادیه اروپاست. او در اجلاس داووس سعی کرد بگوید این جدایی به معنای بسته شدن درهای بریتانیا به روی تجارت آزاد و مراودات مالی نیست -‌همان‌طور که فیلیپ هاموند خزانه‌دار انگلیس چنین نظری دارد و در میزگرد چشم‌انداز اقتصاد جهان مطرح می‌کند- اما گفته‌های خانم می برای رهبران بازارهای مالی متقاعدکننده نبوده و نیست و اغلب آنها در گفت‌وگوهایشان بر این نکته تاکید کرده‌اند که در برنامه‌های آتی خود، حجم فعالیت دفاتر مالی‌شان در لندن را کمتر می‌کنند. ترزا می در سخنرانی خود در داووس گفت: «نباید گستره این تصمیم را دست‌کم بگیریم. تصمیم مردم بریتانیا به معنای مواجهه با تغییراتی بنیادی است. ما باید درگیر مذاکراتی سنگین شویم و نقشی تازه برای خودمان در دنیا تعریف کنیم. باید بپذیریم که مسیر پیش روی ما گاهی مه‌آلود خواهد بود اما اعتقاد داریم که ما را به آینده‌ای روشن‌تر برای فرزندان و نسل‌های بعدی هدایت می‌کند. مردم ما انتخاب کردند که یک بریتانیای جهانی واقعی بسازند.»

در عین حال برخی مطبوعات انگلیسی در روزهای پس از داووس نوشتند که انگلیسی‌ها امسال چندان مورد استقبال نبودند و سخنرانی ترزا می و اظهارنظرهای هاموند چندان مورد توجه نبود. در حالی که سال‌های قبل معمولاً اشتیاق بیشتری برای سخنان مقامات انگلیسی در داووس وجود داشت.

نظم نوین جهانی؟

یکی از نکاتی که در اجلاس داووس 2017 بسیار تکرار شد، مربوط به این دیدگاه بود که جهان در حال حاضر شاهد بزرگ‌ترین تغییر ژئوپولتیک بعد از جنگ سرد است. تغییری که دنیای تک‌قطبی با یک ابرقدرت را به دنیای چندقطبی با چندین ابرقدرت تبدیل می‌کند. نوریل روبینی، اقتصاددان، می‌گوید: «ما به سمت دنیایی در حال حرکتیم که قدرت‌های بزرگ زیادی دارد. این قدرت‌های بزرگ یا باید با هم کار کنند یا اینکه باید شاهد شکاف‌ها و نزاع‌های فزاینده‌ای در تجارت، اقتصاد و امور مالی باشیم.»

اما حال سوالی که پیش می‌آید این است که دنیای جدید چگونه خواهد بود. آیا احیای گرایش به منافع خودخواهانه ملی ما را به دهه 1930 میلادی برمی‌گرداند؟ لااقل در میان داووسی‌ها پاسخ به این سوال منفی است. اغلب حاضران در داووس با این گفته رئیس‌جمهور چین موافق هستند که جهانی شدن ارزش ادامه دادن دارد. کریستین لاگارد، مدیرعامل صندوق بین‌المللی پول که از دیگر چهره‌های مطرح اجلاس امسال داووس بود و در چند میزگرد و نشست در مورد آینده اقتصاد جهان، بازارها، و نقش زنان حضور داشت، گفت: حدود 6 /3 میلیارد نفر در دنیا در آرزوی درآمد بیشتر و خوردن دو وعده غذا در روز هستند. پشت کردن به جهانی شدن، پشت کردن به حمایت از توسعه، قطعاً رویکردی اشتباه است. اینکه بگوییم جهانی شدن بد است چون مشاغل را از بین برده یک نگاه کوته‌بینانه در مورد رویدادی است که نقد آن نیاز به کار تحلیلی بیشتر و درک عمیق‌تری دارد. آنتونیو گوتراس، دبیرکل جدید سازمان ملل نیز که امسال با سمت جدید در داووس حضور یافته بود به این مساله اشاره‌ای داشت. او تاکید داشت که برای مواجهه با چالش‌های دوران تغییر، فقط جهانی شدن نیست که نیاز به اصلاح دارد بلکه مدل‌های حکمرانی نیز باید دچار تحول شود.

کسی پیش‌بینی نمی‌کند

آن‌طور که گاردین در یادداشتی اشاره می‌کند بازار پیش‌بینی‌ها در اجلاس امسال چندان داغ نبوده است. بعد از رویدادهای سال 2016 کمتر کسی جرات پیش‌بینی کردن داشت. برخی از شرکت‌کنندگان که سال قبل با اطمینان از ریاست‌جمهوری هیلاری کلینتون در آمریکا گفتند و معتقد بودند بریتانیا هرگز از اتحادیه اروپا خارج نمی‌شود، امسال حرفی برای گفتن نداشتند. با این همه جورج سوروس، نظریه‌پرداز آمریکایی، در 86‌سالگی مطمئن‌تر از همیشه در دنیای سیاست دست به پیش‌بینی می‌زند. او در اجلاس امسال نیز گفت که دوران نخست‌وزیری ترزا می در انگلیس کوتاه‌تر خواهد بود. همچنین مسائل بودجه‌ای و مالی در آمریکا به ترامپ اجازه استبداد نمی‌دهد.

داووس 2017 به مسائل بسیار بیشتری از آنچه در این خلاصه آورده شد پرداخته است. مسائلی چون مهاجرت و وضعیت پناهندگان، گرمایش زمین و تعهدات دولت‌ها به گرم‌تر نکردن زمین و جلوگیری از انتشار گازهای گلخانه‌ای، رسیدگی بیشتر به وضعیت شکاف درآمدی و نابرابری، تلاش برای برابری بیشتر بین زنان و مردان، ایجاد اشتغال در عین حرکت به سوی انقلاب چهارم صنعتی با فناوری‌های نوین... اما آیا داووس می‌تواند منشأ سیاستگذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌های درست باشد؟ مسائل مطرح‌شده در داووس موافقان و مخالفان زیادی دارد. حتی خود داووس. مثلاً کنث روگوف، اقتصاددان مشهور آمریکایی، که خود در نشست‌های داووس حاضر می‌شود. او چندی پیش گفت: از زمان ترک اجلاس داووس (سال 2016) تاکنون به حدود هزار نفر این را گفته‌ام که عقلانیت متعارف داووس همیشه اشتباه می‌کند. مهم نیست که چقدر احتمال وقوع یک رویداد وجود داشته باشد، مساله این است که اگر قرار باشد اتفاقی روی دهد کاملاً مخالف آن چیزی است که اجماع عمومی در داووس می‌گوید.