سبد کالا

وقتی اوضاع وخیم می‌شود دولت‌های کشورهای فقیر چگونه می‌توانند مطمئن باشند شهروندان‌شان غذای کافی دارند؟ در گذشته اکثر آنها از یارانه‌های غذا استفاده می‌کردند تا قیمت مواد غذایی را برای کلیه افراد پایین نگه‌ دارند. اما این سیاست‌ها دیگر پایداری ندارند. به عنوان مثال هزینه حفظ یارانه‌های غذایی در مصر بین سال‌های 2009 و 2012 تقریباً دو‌برابر شده است. بیشتر این یارانه‌ها نیز نصیب افرادی می‌شود که مستحق آن نیستند. در بورکینافاسو، مصر، و فیلیپین کمتر از 20 درصد یارانه‌های غذا به خانوارهای فقیر می‌رسد.
طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول، در خاورمیانه و شمال آفریقا فقط 35 درصد یارانه‌ها نصیب 40 درصد جمعیت فقیر کشورها می‌شود. بسیاری از کشورها به انگیزه مهار کسری فزاینده بودجه خود یارانه‌های گسترده را با سیاست‌هایی جایگزین می‌کنند که مستقیماً نیازمندان را هدف گرفته‌اند. اما این کمک‌های هدفمند به چه شکلی باید ارائه شوند؟ اوایل ماه گذشته دولت ایران طرح تحویل رایگان مواد غذایی را معرفی کرد تا جایگزین طرح‌های یارانه‌ای شود. کشورهای دیگری مانند اندونزی و مالزی تصمیم گرفتند به‌جای سبد کالا پول نقد به فقرا بدهند. تا‌کنون کوپن‌های غذا با کمترین استقبال مواجه شده‌اند. پیشنهاد طرح سهمیه غذایی در کشور مالزی نیز به این دلیل رد شد که مردم آن را آمریکایی یا غیر‌آسیایی می‌دانستند. تحقیقی که توسط پژوهشگران اتاق فکر موسسه بین‌المللی پژوهش‌های سیاست غذا (IFPRI) انجام گرفت نشان می‌دهد این کار اشتباه بود. نویسندگان نتایج آزمایش انجام گرفته توسط برنامه ‌جهانی غذا را در اکوادور در سال 2011 مورد تحلیل قرار دادند و آن را با طرح‌های سبد غذا، پول نقد و کوپن مقایسه کردند. نتایج نشان داد تحویل مستقیم غذا (طرح ایران) کم‌اثرترین گزینه است. آنها در مقایسه با کوپن سه برابر هزینه بیشتری داشتند تا بتوانند دریافت کالری را 15 درصد بالا ببرند و چهاربرابر بیشتر هزینه دارند تا بتوانند روش‌های کیفیت و تنوع غذایی را بهبود بخشند. هزینه‌های توزیع بسیار بالا بود و اتلاف زیادی نیز به عمل می‌آمد. فقط 63 درصد از غذای تحویلی در واقع خورده می‌شد در حالی که 83 درصد از پول نقد صرف خرید غذا شده بود و 99 درصد از کوپن‌ها طبق برنامه مورد نظر مصرف شدند.

طبق این گزارش در کشورهای یمن، اوگاندا و نیجر و در طرح‌های مشابه تحویل غذا پرهزینه‌ترین گزینه بوده است. در اکوادور بین دو گزینه ارائه کوپن و پول نقد تفاوت هزینه‌ای بسیار اندکی مشاهده شد. اما کوپن‌ها نقش بهتری در تشویق مردم به خرید غذاهای سالم داشتند چرا که محدودیتی در انتخاب اقلام غذایی وجود نداشت. هزینه افزایش بهبود تغذیه خانوارها با استفاده از کوپن غذا در مقایسه با پول نقد 25 درصد کمتر بود. تغییر از یارانه‌های جهانی به کوپن می‌تواند بهترین و موثرترین راه برای تقویت سلامت و کاهش فقر باشد. طبق گفته لین براون از بانک ‌جهانی این کار در بسیاری از کشورها به تاخیر افتاده است. در مصر ارائه یارانه به غلات نشاسته‌ای و نان باعث شد 70 درصد از بزرگسالان اضافه وزن پیدا کنند و 29 درصد از کودکان زیر پنج سال با توقف رشد مواجه شوند. کوپن‌های غذا و پول نقد می‌توانند توجه مردم را به سمت غذاهای سالم‌تر (سبزیجات و محصولات لبنی غیر‌یارانه‌ای) جلب کنند. اما همان‌طور که تجربه ایران نشان داد سیاست غذای ارزان‌قیمت می‌تواند به سادگی منطق علم اقتصاد را از بین ببرد.