آینه آمار هفت‌ماهه تجارت خارجی

در هفت‌ماهه سال 1394، میزان صادرات کشور، رقمی در حدود 44.830 هزار تن و به ارزش 19.254 میلیون دلار بوده است که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، کاهشی 62 /4‌درصدی را نشان می‌دهد. میزان واردات کشور نیز در این مدت، ارقامی بالغ بر 21،231 هزار تن و 24،076 میلیون دلار بوده است که در مقایسه با هفت‌ماهه سال گذشته، کاهشی 94 /10‌درصدی در وزن و 09 /21‌درصدی در ارزش دلاری داشته است. بنا بر این ارقام، رقم متوسط ارزش گمرکی هر کیلوگرم کالای صادراتی، رقم 43 /0 دلار و هر کیلوگرم کالای وارداتی، رقم 13 /1 دلار به دست می‌آید. همچنین، با توجه به این ارقام، تراز تجاری کشور در مدت مورد بررسی، با کسری 4.822 میلیون‌دلاری مواجه بوده است. در بررسی تراز بازرگانی به تفکیک فصول 98گانه تعرفه، ملاحظه می‌شود 40 فصل، دارای تراز تجاری مثبت و 58 فصل دیگر، دارای تراز تجاری منفی بوده‌اند.

روند تراز بازرگانی کشور طی سال‌های اخیر

ارقام مبادلات تجاری کشور نشان می‌دهد رقم تراز بازرگانی همواره منفی بوده اما روند کسری تراز بازرگانی، رو به بهبود بوده است.

میزان کسری تراز تجاری در سال 1390، رقمی در حدود 27.999 میلیون دلار بوده است که طی سال‌های بعد به ترتیب به ارقام 20.884 و 18.157 و در سال 1393 به رقم 17،014 میلیون دلار رسیده است که در حدود 10 هزار میلیون دلار نسبت به رقم سال 1390 بهبود یافته است. در هفت‌ماهه سال جاری نیز، رقم این شاخص، به 4.822 میلیون دلار رسیده است.

تراز بازرگانی به تفکیک کشورهای طرف معامله

در هفت‌ماهه سال جاری، ایران به 140 کشور جهان کالا صادر کرده و از 125 کشور واردات داشته است. از بین کشورهای طرف معامله، میزان تراز بازرگانی با 78 کشور دارای رقمی مثبت و با 83 کشور دارای رقمی منفی بوده است. از بین کشورها، بیشترین رقم تراز بازرگانی مثبت، به ترتیب متعلق به کشورهای «عراق»، «افغانستان»، «ترکمنستان»، «مصر» و «پاکستان» بوده و بیشترین تراز بازرگانی منفی، مربوط به کشورهای «جمهوری کره»، «چین»، «امارات متحده عربی»، «سوئیس» و «ترکیه» بوده است.

فصل‌های تعرفه دارای بیشترین رقم تراز بازرگانی منفی

در هفت‌ماهه سال 1394، بیشترین رقم تراز تجاری منفی به ترتیب مربوط به «دیگ بخار و آبگرم، ماشین‌آلات و وسایل مکانیکی، اجزا و قطعات آنها» با سهم 28 /25 درصد، «غلات» با 85 /11 درصد، «ماشین‌آلات و دستگاه‌های برقی و اجزای آنها، دستگاه‌های ضبط و پخش صوت و تصویر تلویزیون، اجزا و قطعات و متفرعات این دستگاه‌ها» با 06 /10 درصد، «وسایط نقلیه زمینی غیر از نواقل روی خط راه‌آهن یا تراموا و اجزا و قطعات و متفرعات آنها» با 22 /6 درصد و «محصولات دارویی» با 1 /5 درصد از کل تراز بازرگانی منفی بوده است. قابل توجه است این فصول، که دارای بیشترین رقم کسری‌تراز تجاری بوده و بیشترین میزان واردات را در مقایسه با صادرات‌شان داشته‌اند، عمده‌ترین فصول وارداتی کشور در هفت‌ماهه سال جاری نیز محسوب می‌شوند.
فصل 84 با عنوان «دیگ بخار و آبگرم، ماشین‌آلات و وسایل مکانیکی، اجزا و قطعات آنها»، «غلات» و «ماشین‌آلات و دستگاه‌های برقی و اجزای آنها، دستگاه‌های ضبط و پخش صوت و تصویر تلویزیون، اجزا و قطعات و متفرعات این دستگاه‌ها» به همین ترتیب در جایگاه اول تا سوم فصول عمده وارداتی قرار داشته و به ترتیب سهمی بالغ بر 89 /18، 33 /8 و 66 /7 درصد از ارزش کل واردات را به خود اختصاص داده‌اند و «وسایط نقلیه زمینی غیر از نواقل روی خط راه‌آهن یا تراموا و اجزا و قطعات و متفرعات آنها» و «محصولات دارویی» نیز به ترتیب با 91 /4 و 77 /3 درصد از ارزش کل واردات در جایگاه پنجم و هفتم قرار گرفته‌اند. این پنج فصل در مجموع، نزدیک به نیمی از ارزش کل واردات را به خود اختصاص داده‌اند، در حالی که سهم آنها از ارزش کل صادرات کشور تنها در حدود سه درصد بوده است.

میزان صادرات، واردات، تراز بازرگانی و متوسط ارزش گمرکی فصول مذکور، در هفت‌ماهه سال جاری، در جدول زیر قابل بررسی است.

حائز اهمیت است که اقلام فصول فوق که عمده‌ترین کالاهای واردشده به کشور نیز محسوب می‌شوند، رقم متوسط ارزش گمرکی هر کیلوگرم کالای وارداتی آنها، بسیار بیشتر از رقم کالاهای صادراتی آنهاست. به طور ویژه، در خصوص «محصولات دارویی»، رقم متوسط ارزش گمرکی هر کیلوگرم محصول وارد شده 37 /118 دلار و رقم این شاخص برای محصول صادرشده، رقم 36 /14 دلار بوده است که می‌توان آن را به دلیل تفاوت نوع کالا یا مرغوبیت کالاهای وارداتی در مقایسه با کالاهای تولید داخل و صادرشده از کشور دانست.

همچنین میزان واردات این فصل بالغ بر 572 هزار تن و 4.548 میلیون دلار و صادرات آن، تنها 73 هزار تن و 273 میلیون دلار بوده است که بدین ترتیب، این فصل دارای بیشترین کسری تراز تجاری به ارزش 4.276 میلیون دلار شده است. شایان توجه است که متوسط ارزش گمرکی هر کیلوگرم از کالاهای صادراتی این فصل در حدود 76 /3 دلار و متوسط ارزش گمرکی هر کیلوگرم از کالاهای وارداتی این فصل، رقمی بیش از دو برابر و در حدود 95 /7 دلار بوده است. «کولرهای آبی خانگی» بالغ بر 40 درصد از وزن و 30 درصد از ارزش کالاها را به خود اختصاص داده است که متوسط ارزش گمرکی آن نیز رقمی در حدود 98 /2 دلار است. همچنین عمده‌ترین کالای وارد شده این فصل، شامل تعرفه 84748000 به شرح «ماشین‌آلات و دستگاه‌های به‌هم‌فشردن، شکل‌دادن یا قالب‌گیری سوخت‌های معدنی جامد، خمیرهای سرامیکی و سایر محصولات معدنی، ماشین‌های درست کردن قالب‌های ریخته‌گری از ماسه» بوده است که در حدود یک‌دهم از واردات این فصل را تشکیل می‌دهد و متوسط ارزش گمرکی هر کیلوگرم کالای واردشده از آن، 01 /6 دلار بوده است؛ این در حالی است که همین قلم کالا در فهرست کالاهای عمده صادراتی این فصل در ردیف پنجم قرار داشته و متوسط ارزش گمرکی آن رقمی کمتر و در حدود 29 /4دلار بوده است.

در این میان تنها «غلات» است که بر خلاف دیگر فصول، رقم متوسط ارزش گمرکی صادراتی آن بیشتر از رقم وارداتی آن است. این فصل که دومین فصل با بیشترین کسری تجاری، همچنین دومین فصل عمده واردات است؛ میزان واردات آن، بالغ بر 2.005 میلیون دلار و صادرات آن، در حدود 3 /0 میلیون دلار بوده است. رقم متوسط ارزش گمرکی کالاهای وارداتی این فصل در مجموع رقم 27 /0 دلار است که در حدود 1 /0 رقم صادراتی این شاخص (24 /2 دلار) است. عمده واردات و صادرات این فصل، شامل «ذرت دامی»، «دانه گندم خوراکی»، «برنج» و «ذرت» (بلال سبز) بوده است. در خصوص دو کالای «دانه گندم خوراکی» و «برنج» که به طور همزمان، اقلام عمده هم در صادرات و هم در واردات بوده‌اند، مشاهده می‌شود که رقم متوسط ارزش گمرکی صادراتی آنها بسیار بیشتر از واردات بوده است. رقم هر کیلوگرم گندم صادراتی 33 /3 و رقم هر کیلوگرم گندم وارداتی، 29 /0 دلار بوده است. همچنین رقم هر کیلوگرم برنج صادراتی، 64 /2 دلار و رقم هر کیلو برنج وارداتی 30 /0 دلار بوده که نشان‌دهنده مرغوبیت نوع ایرانی، در برابر نوع خارجی آن است.

فصل‌های تعرفه دارای بیشترین رقم تراز بازرگانی مثبت

در هفت‌ماهه سال جاری، بیشترین تراز تجاری مثبت را فصل 27 تعرفه به شرح «سوخت‌های معدنی، روغن‌های معدنی و محصولات حاصل از تقطیر آنها، مواد قیری و موم‌های معدنی» با سهمی در حدود 83 /34 درصد از کل تراز تجاری مثبت به خود اختصاص داده است. میزان صادرات این فصل در هفت‌ماهه امسال، رقمی بالغ بر 8,112 هزار تن و به ارزش 4,745 میلیون دلار بوده است که با سهمی در حدود یک‌چهارم از کل ارزش صادرات، در رتبه نخست فصول صادراتی قرار دارد. میزان واردات این فصل، در حدود 1,113 هزار تن و 533 میلیون دلار، معادل 24 /5 و 21 /2 درصد از وزن و ارزش کل واردات بوده است که بدین ترتیب، میزان تراز بازرگانی این فصل، رقم 4,212 میلیون دلار به دست می‌آید.

در جایگاه دوم تا پنجم فصول تعرفه دارای بیشترین تراز مثبت، به ترتیب «مواد پلاستیکی و اشیای ساخته شده از این مواد» با 49 /14 درصد، «محصولات شیمیایی آلی» با 99 /12 درصد، «میوه‌های خوراکی، پوست مرکبات یا پوست خربزه» با 97 /5 درصد و «نمک، گوگرد، خاک و سنگ، گچ، آهک و سیمان» با 95 /3 درصد از ارزش کل فصل‌هایی که دارای تراز بازرگانی مثبت بوده‌اند، قرار دارند. شایان توجه است که این پنج فصل، به ترتیب در رتبه‌های 1، 2، 3، 5 و 7 فصول عمده صادراتی قرار دارند.

از بین پنج فصل مذکور، همان طور که در جدول شماره (5) مشاهده می‌شود، دو فصل «سوخت‌های معدنی، روغن‌های معدنی و محصولات حاصل از تقطیر آنها، مواد قیری و موم‌های معدنی» و «میوه‌های خوراکی، پوست مرکبات یا پوست خربزه» رقم متوسط ارزش گمرکی کالاهای صادراتی آنها بیشتر از رقم وارداتی آنها بوده و برای سه فصل دیگر، خلاف این موضوع برقرار است. عمده‌ترین کالاهای وارداتی و صادرات فصل 27 به نام «سوخت‌های معدنی، روغن‌های معدنی و محصولات حاصل از تقطیر آنها، موادقیری و موم‌های معدنی» فهرست شده‌اند.