لایه‌های ضد رشد

محمود بهمنی، رئیس بانک مرکزی دولت دهم یک‌بار در ترسیم فضای اقتصاد گفته بود تنها پنج درصد مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم‌هاست. اگرچه بسیاری آن زمان این گفته بهمنی را زیر سوال بردن عملکرد اقتصادی دولت متبوعش می‌دانستند، اما بعد از آن خیلی‌ها این گفته را تایید کردند که مشکلات اقتصاد ایران ساختاری است و همه ناشی از تحریم‌ها نیست.

اخیراً مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور، مسعود نیلی هم در مورد چهار لایه ضد رشد در اقتصاد ایران سخن گفته. مسعود نیلی گفته اکنون این انتظار در افکار عمومی ایجاد شده که پس از رفع فشارهایی که به موجب تحریم‌ها تحمیل شده، کشور بر مدار توسعه قرار گیرد، وضعیت شاخص‌های اقتصادی بهبود یابد و به طور کلی مصائبی که بر فضای اقتصاد و محیط کسب و کار حاکم بوده، رنگ ببازد. اما مساله این است که تنها مشکل اقتصاد ایران تحریم‌های اقتصادی نبوده. علاوه بر تحریم سه لایه مشکلات دیگر هم اقتصاد را احاطه کرده است. مسعود نیلی لایه‌های مانع رشد را این‌گونه

برشمرده است:

مانع نخست: ناکارآمدی سیاستگذاری بلندمدت و خلاء نهادهایی که رشد پایدار و بلندمدت را برای اقتصاد ایران رقم می‌زنند.

مانع دوم: آثار سیاست‌هایی که در دوران وفور درآمدهای نفتی اعمال شده است.

مانع سوم: آثار موقت و ماندگار تحریم‌های اعمال شده در سال‌های 1391 و 1392.

مانع چهارم: پیامدهای مترتب بر کاهش بی‌سابقه قیمت‌های جهانی نفت.

اقتصاد ایران به گفته نیلی پیچیده در این لایه‌های ضد رشد است. لایه‌هایی که دهه‌هاست اقتصاد را در بر گرفته. اما مساله این است که اقتصاد ایران مدت‌هاست در انتظار گشایش‌های پس از توافق هسته‌ای است تا آبی زیر پوستش بدود و مشکلات برطرف شود، رشد اقتصادی بهبود یابد، تورم کنترل شود و بیکاری حل شود. همه نگاه‌ها هم به سوی دولت است. اما نیلی معتقد است با اجرایی شدن برجام، از میان چهار مانع ذکر شده، تنها تحریم‌ها از میان برداشته می‌شود. در حالی که سه مانع دیگر پابرجا هستند.

موانعی که هر کدام به نوعی بر اقتصاد تاثیر می‌گذارد. اما به راستی تاثیر هر کدام از این موانع بر رشد اقتصادی چیست؟ سیاست‌های ناکارآمد چگونه طی سال‌های متمادی رشد اقتصادی را هدف گرفته و مانع رشد شده است؟ درآمدهای نفتی چگونه به جای آنکه گره‌گشا باشد خود مشکل‌آفرین شده و به مانعی برای رشد اقتصادی تبدیل شده است؟ کاهش قیمت جهانی نفت هم مانعی است که به تازگی ایجاد شده و نه‌تنها به مانعی جدی تبدیل شده بلکه آثار سوء دو مشکل دیگر را هم بیش از پیش نمایان کرده است. اما آیا قیمت‌های کنونی نفت می‌تواند هیچ رشدی به همراه داشته باشد یا نه؟

حال اقتصاد ایران مانده است با انتظارات بسیار و امیدهایی که به توافق هسته‌ای بسته است. اما گویا مشکلات اقتصادی ساختاری‌تر از این است که بتوان با حذف یکی به حل همه امید بست. اما کارشناسان دیگر چه می‌گویند؟ آیا واقعاً از نگاه دیگران هم مشکلات اقتصاد ایران همین موارد است؟

و اینکه این مشکلات چگونه مانع رشد شده‌اند؟ پرونده پیش رو به این سوالات پاسخ می‌دهد.