تاریخ انتشار:
سهم مردم و مسوولان در معادله هزینه‌های سفر در گفت‌وگو با مرتضی رحمانی‌موحد
ریشه «تعطیلاتی» هزینه گردشگری داخلی
معاون گردشگری سازمان میراثفرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ایران معتقد است: اینکه همه مردم با هم تصمیم می‌گیرند در یک بازه زمانی به یک مقصد سفر کنند، موجب ایجاد تراکم در یک نقطه توریستی می‌شود. چنین رویکردی از این جهت رخ می‌دهد که گردشگران پیش از سفر در انتخاب مقاصد خود دقت نمی‌کنند و بعضاً به خاطر این موضوع، در سفر دچار چنین مشکلاتی می‌شوند که نارضایتی آنها را به همراه دارد.
سالانه هزاران ایرانی حین سفرهای جاده‌ای، جان خود را از دست می‌دهند؛ بسیاری از آنها برای رسیدن به مقصدشان ساعت‌ها در ترافیک می‌مانند و گروهی که به عنوان جامعه میزبان شناخته می‌شوند، چالش‌های زیست‌محیطی و حتی گرانی‌ها در ایام اوج سفر را پیش روی خود می‌بینند. همه اینها باعث می‌شود سفرهای داخلی بیش از آنکه در گردشگران و مردم محلی حس رضایتمندی برانگیزند، گردشگران را ناراضی به خانه برگرداند و مردم محلی را با انبوهی از خرابی‌های ناشی از سفرهای متمرکز در یک بازه زمانی مواجه کند. معاون گردشگری کشور نیز این موضوع را می‌پذیرد و معتقد است این مساله ریشه در تعطیلات سامان‌نیافته دارد. به گفته مرتضی رحمانی‌موحد، طرح ساماندهی تعطیلات هنوز پشت درهای شورای اجتماعی دولت است و نوبت به بررسی آن نرسیده. او البته تاکید می‌کند که این طرح، تعطیلات دوروزه آخر هفته، تعطیلات زمستانی و کاهش تعطیلات نوروز را شامل می‌شود. «تجارت فردا» در گفت‌وگویی با مرتضی رحمانی‌موحد، معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ایران هزینه و فایده سفرهای داخلی را بررسی کرده است که مشروح آن را می‌خوانید.
آقای رحمانی‌موحد، بسیاری از کارشناسان و فعالان گردشگری معتقدند سفرهای داخلی با هزینه‌های مادی، معنوی و بعضاً جانی بسیاری مواجه است؛ به گونه‌ای که وقتی آن را در یک ترازو قرار می‌دهیم، شاید سفر نکردن بیش از سفر کردن بیارزد! به نظر شما چنین چالشی از کجا ناشی می‌شود؟
این وضعیت چیزی نیست که تنها مورد توجه کارشناسان و فعالان صنعت باشد؛ همه متوجه این اوضاع هستند و به آن نقد دارند. به باور من، نارضایتی از وضعیت سفرهای داخلی و هزینه‌هایی که این سفرها برای گردشگران ایجاد می‌کنند، ناشی از سفرهای بی‌برنامه است. اینکه همه مردم با هم تصمیم می‌گیرند در یک بازه زمانی به یک مقصد سفر کنند، موجب ایجاد تراکم در یک نقطه توریستی می‌شود. چنین رویکردی از این جهت رخ می‌دهد که گردشگران پیش از سفر در انتخاب مقاصد خود دقت نمی‌کنند و بعضاً به خاطر این موضوع، در سفر دچار چنین مشکلاتی می‌شوند که نارضایتی آنها را به همراه دارد. اما در این میان شاید بهتر باشد این سوال را بپرسیم که سهم مردم و سهم مسوولان و فعالان گردشگری هر کدام چقدر است؟
دقیقاً! این سوالی است که همواره به وجود می‌آید و البته چندان پاسخ درستی نیز نمی‌گیرد. اغلب مسوولان در پاسخگویی به چنین سوالی بیش از آنکه برای خود سهمی قائل باشند و نقش سیاستگذاری‌ها را در این زمینه تبیین کنند، بر سهم مردم تاکید دارند و ابراز می‌کنند که مردم خود باید به مدیریت سفرهایشان بپردازند. حالا پاسخ شما به این سوال چیست؟
ما در تمام مدت سه سالی که در دولت کنونی در امر گردشگری فعالیت کرده‌ایم، از مردم خواسته‌ایم سفر خود را در تمام طول 12 ماه سال توزیع کنند. این در حالی است که بین تقویم کارمندان و تقویم آموزشی کشور تفاوت وجود دارد و این موضوع کار را برای مردم هم سخت می‌کند. مثلاً در ایام نوروز تعطیلات رسمی دولتی چهار روز است و مردم باقی عید را هم مرخصی می‌گیرند. همین می‌شود که در ایام نوروز با پیک سفر مواجه هستیم و در عین حال در زمستان با رکود سفرها روبه‌رو می‌شویم. اصلاً به نظر من این بی‌معنی است که وقتی تعطیلات کارمندان تمام می‌شود، دانش‌آموزان و دانشجویان ما هنوز در تعطیلات هستند. حل کردن این موضوع و پیدا کردن راهکار مناسب نیازمند نگاهی متفاوت و جدید به موضوع است. از سوی دیگر باید شجاعتی در میان تصمیم‌گیران در مجلس به وجود آید تا یک‌بار برای همیشه مساله تعطیلات را ساماندهی کنیم.
رویکرد دولت در این زمینه چیست؟
این امر در دولت نیز با مقاومت‌هایی روبه‌رو است. به باور من باید تصمیمات این‌چنینی را متناسب با نیازها و زمان پیش برد. باید دید چه چیزی به رضایتمندی مردم منجر خواهد شد. از زاویه کسب‌وکار نیز این ساماندهی در تعطیلات لازم است. نظام کسب‌وکار ما باید با نظام فراغت همخوانی داشته باشد؛ چراکه وقتی کارکنان در کسب‌وکارهای مختلف از آرامش لازم و فراغتی که به آن نیاز دارند، برخوردار نشوند در کار خود نیز راندمان مناسبی نخواهند داشت. در بخش آموزش نیز همین‌طور است؛ باید با در نظر گرفتن ظرفیت‌های دانش‌آموزان در سنین مختلف، به تعطیلات نیز سامانی دوباره بخشید. خوشبختانه این موارد در طرح‌هایی که اکنون در دولت مطرح است دیده شده.
طرح دولت در این زمینه دقیقاً چیست؟ و اصلاً در چه مرحله‌ای به سرمی‌برد؟ چون پس از آنکه طرح تعطیلات دوروزه در مجلس رد شد، نگرانی‌هایی در خصوص به فراموشی سپردن آن به وجود آمده؛ نگرانی‌هایی که بخشی از آن به دلیل تشدید چالش‌های گفته‌شده در سفرهای داخلی است.
طرح ساماندهی تعطیلات هم‌اکنون در شورای اجتماعی در حال بررسی است. این طرح هم متوجه تعطیلات آخر هفته است، هم تعطیلات زمستانی و هم کم کردن از تعطیلات نوروز.
بین تقویم کارمندان و تقویم آموزشی کشور تفاوت وجود دارد و این موضوع کار را برای مردم هم سخت می‌کند. مثلاً در ایام نوروز تعطیلات رسمی دولتی چهار روز است و مردم باقی عید را هم مرخصی می‌گیرند. همین می‌شود که در ایام نوروز با پیک سفر مواجه هستیم و در عین حال در زمستان با رکود سفرها روبه‌رو می‌شویم.
این خبر خوبی برای فعالان بخش خصوصی خواهد بود؛ چراکه تا پیش از این، گمان می‌رفت تمرکز ساماندهی تعطیلات بر اضافه کردن تعطیلات زمستانی و اهمیت تعطیلات آخر هفته نادیده انگاشته شده باشد.
نه، به این صورت نیست و ما روی تعطیلات آخر هفته تمرکز داریم. از سوی دیگر عاملی به نام آلودگی هوا وجود دارد که در دو ماه دی و بهمن بیش از هر زمان دیگری چالش ایجاد می‌کند. ما دیدیم در این محدوده زمانی هرسال تعطیلات برنامه‌ریزی‌نشده‌ای برای مراکز آموزشی تعیین می‌شود؛ از این رو، بر آن شدیم که در طرح مذکور تعطیلات برنامه‌ریزی‌شده‌ای را در این بازه زمانی در نظر بگیریم تا والدین راحت‌تر بتوانند برای این تعطیلات برنامه داشته باشند. از این طریق بسیاری از تاسیسات گردشگری ما نیز که در زمستان با رکود همراه هستند، می‌توانند فعال باشند و از ظرفیت‌های خود برای درآمدزایی بهره ببرند و از این رکود خارج شوند. این فعال بودن البته صرفاً از زاویه گردشگری نیست؛ این موضوع می‌تواند بر وضعیت اقتصادی شمار قابل‌توجهی از مردم بومی نیز اثر بگذارد.
بنابراین پرونده این مساله هنوز باز است؛ چه در ابتدای کار دولت یازدهم که این پیشنهاد مطرح شد که دولت در امر تعطیلات اجازه تصمیم‌گیری داشته باشد و چه حالا که دولت طرح ساماندهی تعطیلات را به شورای اجتماعی ارجاع داده است.
مدت‌هاست که می‌شنویم این طرح در ایستگاه شورای اجتماعی متوقف شده. چرا پیگیری نمی‌شود و ادامه پیدا نمی‌کند؟
آخرین جلسه‌ای که این شورا برگزار کرد سه ماه پیش بود. ما خواستار آن بودیم که ساماندهی تعطیلات در آن جلسه مطرح شود اما متاسفانه نوبت به آن نرسید و موکول شد به جلسه بعد. هنوز در خصوص برگزاری جلسه بعد خبری به من نرسیده و البته ما درخواست کرده‌ایم که این موضوع در اولویت جلسه بعدی شورای اجتماعی باشد.
به باور من، سامان دادن به تعطیلات نگاهی ریشه‌ای به چالشی است که شما مطرح می‌کنید و این البته نافی آن نیست که در این خصوص دلایل دیگری نیز وجود دارد.
طرح ساماندهی تعطیلات هم‌اکنون در شورای اجتماعی در حال بررسی است. این طرح هم متوجه تعطیلات آخر هفته است، هم تعطیلات زمستانی و هم کم کردن از تعطیلات نوروز.
بله، دقیقاً همین‌طور است. بسیاری از فعالان گردشگری نیز در این زمینه با شما هم‌داستان هستند. آنها روی مساله حمل‌ونقل و جاده‌ها نیز به صورت ویژه انگشت می‌گذارند و از آن به عنوان پاشنه آشیل سفرهای داخلی یاد می‌کنند. همان‌طور که می‌دانید و تصدیق می‌کنید، سالانه شمار قابل توجهی از گردشگران در جاده‌ها جان خود را از دست می‌دهند و البته ناوگان حمل‌ونقل عمومی نیز چندان کارا نیست. برای حل این موضوع باید چه کرد؟
زیرساخت‌های ما در این حوزه به‌شدت ناقص است و به همین خاطر مردم ترجیح می‌دهند به جای بهره‌گیری از وسایل حمل‌ونقل عمومی، با اتومبیل شخصی خود سفر کنند. این در حالی است که اگر برای یک مقصد ناوگان حمل‌ونقل افزایش یابد و مثلاً تعداد پروازها به آن افزایش یابد، هم قیمت‌ها کاهش پیدا خواهد کرد و هم مردم بیشتر به استفاده از حمل‌ونقل عمومی برای سفرهای داخلی خود ترغیب خواهند شد. اما وقتی گردشگران به دلیل ناقص بودن زیرساخت‌ها در این زمینه، سفر با وسیله شخصی را انتخاب می‌کنند، به جاهایی می‌روند که چالش اقامتی دارند. کاری که باید انجام شود ساماندهی و مناسب‌سازی است. اما آیا در همه‌جای دنیا این مکانیسم‌ها با دخالت دولت صورت عملی به خود می‌گیرد؟ خیر، این‌طور نیست که دولت بخواهد در امور اجرایی وارد شود و بخش خصوصی باید ورود پیدا کند. در حقیقت دولت باید زیرساخت‌ها و بسترها را فراهم آورد و بخش خصوصی در چنین بستری به فعالیت خود بپردازد. به این ترتیب و در شرایطی که هر دستگاهی کار خود را انجام دهد، ما نیز به عنوان متولی گردشگری این فرصت را داریم که با اقدامات مختلف از بخش خصوصی حمایت کنیم. البته وقتی سخن از حمایت به میان می‌آید،
تنها حمایت مادی مدنظر نیست. ما به عنوان سازمان متولی گردشگری باید با کار کردن روی مقاصد جدید شرایطی را به وجود آوریم که تورگردانان بدانند اگر بخواهند بر منطقه جدید برای توسعه گردشگری تمرکز و کار کنند، دولت و سازمان گردشگری پشت آنهاست.
در این زمینه حمایتی چه کاری کرده‌اید؟
ما در دو بخش تولید محتوا و بازاریابی ورود داشته‌ایم؛ یعنی در ابتدا سعی کرده‌ایم اطلاعات مناسبی در خصوص ظرفیت‌های خوب برخی مقاصد به ویژه مقاصد کمترشناخته‌شده تولید کنیم و سپس برای این مقاصد بازاریابی کنیم. در این حوزه با دفاتر مسافرتی نیز گفت‌وگو داشته‌ایم و قرار شده آنها به تعریف بسته‌های مناسب بپردازند.
هم‌اکنون هتل‌های کم‌ستاره در مقاصد مختلف وجود دارند و تنها ۵۰،۴۰ درصد ضریب اشغال را ثبت می‌کنند؛ این آمار هم نشان از متنوع شدن علایق مردم دارد. تلاش ما به عنوان متولی گردشگری این است که چنین وضعیتی را مدیریت کنیم.
در بخش اقامتی نیز چالش‌هایی وجود دارد. مردم ما بیشتر در سفرهای داخلی برای اقامت کمپ می‌زنند و در چادر شب را به‌روز می‌رسانند. علاوه بر این، برخی هتلداران نیز به ایجاد خانه‌مسافرها معترضند و آن را چالشی می‌دانند که باعث می‌شود مردم از هتل‌های کم‌ستاره استفاده نکنند. در این خصوص باید چه کرد؟
به باور من، مسافران هتل‌ها هیچ‌وقت به خانه‌مسافر نمی‌روند؛ مساله‌ای که بارها آن را مطرح و بر آن تاکید کرده‌ام. این نکته را نیز باید مدنظر داشته باشیم که خانه‌مسافرها به تازگی ایجاد نشده بلکه به تازگی سازمان یافته‌اند. از سوی دیگر، باید بپذیریم ذائقه‌ها تغییر کرده و متنوع شده است. برخی تحولات منجر به تحریک تقاضا شده و ما نمی‌توانیم به مردم در انتخاب اقامتگاه فشار بیاوریم و برایشان تعیین تکلیف کنیم. کشورهایی که در امر گردشگری در حال توسعه هستند از این تحولات بی‌نصیب نمی‌مانند و ما هم یکی از این کشورها هستیم. اما درباره اینکه برخی هتلداران وجود خانه‌مسافرها را مانعی بر سر راه مسافر گرفتن هتل‌های کم‌ستاره می‌دانند نیز باید بگویم هم‌اکنون هتل‌های کم‌ستاره در مقاصد مختلف وجود دارند و تنها 50،40 درصد ضریب اشغال را ثبت می‌کنند؛ این آمار هم نشان از متنوع شدن علایق مردم دارد. تلاش ما به عنوان متولی گردشگری این است که چنین وضعیتی را مدیریت کنیم. در این راستا در حال ساماندهی و هدایت انگیزه‌ها هستیم؛ به گونه‌ای که اگر کسی می‌خواهد از این دست کسب‌وکارهای کوچک داشته باشد و اگر کسی می‌خواهد از این خانه‌ها به عنوان
اقامتگاه استفاده کند، جریانی هدایت شده باشد. اما به هرروی نمی‌توان صورت مساله را پاک کرد.
در دنیا هم اشکالی از مراکز اقامتی شبیه خانه‌مسافرها وجود دارد؛ مثلاً AirBnB. این قسم کسب‌وکار در آن کشورها هم در بدو آغاز کار و هم در حال حاضر، با مخالفت‌هایی روبه‌رو شده است. شاید مخالفت‌هایی که در ایران می‌بینیم نیز از همان جنس باشد.
درست است. به همین دلیل من بارها به هتل‌ها نیز توصیه کرده‌ام از نگاه سنتی عبور کنند. در دنیای کنونی هتل‌هایی موفق‌اند که خدماتی به جز اقامت را نیز به گردشگران ارائه می‌دهند؛ خدماتی از جمله صنایع‌دستی، غذا، اسپا، تور و رویدادهای مختلف. آنها باید بدانند که اقامتگاه‌هایی مثل خانه‌مسافرها حذف‌شدنی نیستند و کاری که از ما برمی‌آید، ساماندهی کار غیرقانونی آنها، قانونی کردن‌شان و نظارت بر آنهاست.
الان نحوه اداره سایت خانه‌مسافر چطور است؟ سازمان گردشگری آن را اداره می‌کند یا توسط بخش خصوصی اداره می‌شود؟
خانه‌مسافر زیر نظر شرکت مادر تخصصی ماست که به صورت قانونی در این زمینه مسوولیت دارد و اداره خانه‌مسافر را هم برون‌سپاری کرده است. اکنون خانه‌مسافر دارد در شهرهای مختلف به صورت قانونی و تحت نظارت، کار می‌کند. حرف ما هم همین است؛ خدمات گردشگری باید رسمی باشد و مراکز اقامتی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. قانونی بودن اقامتگاه‌های این‌چنینی کمک می‌کند نظارت بر نرخ و کیفیت خدمات راحت‌تر صورت گیرد، ایمنی تامین و بحث‌های انتظامی نیز حل شود. همین‌ها برای رضایتمندی گردشگران داخلی کافی خواهد بود؛ چراکه وقتی آنها با کاستی مواجه می‌شوند می‌توانند مراتب اعتراض خود را به مراجع نظارتی اعلام کنند و ما نیز به آن اعتراضات و شکایات رسیدگی خواهیم کرد.
در خصوص ترافیک‌ها و تلفات جاده‌ای چه اقداماتی صورت گرفته است؟
در حوزه تلفات جاده‌ای با راهور ناجا هماهنگی کرده‌ایم تا نقاط آسیب مسیرهای پرترددی را که شناسایی کرده‌اند در اختیار ما قرار دهند تا بتوانیم با تلفات در این نقاط مقابله کنیم. بر اساس این نقاط آسیب، توقفگاه‌های موقتی در ایام نوروز به وجود می‌آوریم تا گردشگران بتوانند ضمن توقف در آنها و استراحت کردن، از غرفه‌های صنایع‌دستی ایجاد‌شده خرید و از وای‌فای رایگان نیز استفاده کنند. این کار با همکاری چهار دستگاه مرتبط از جمله سازمان میراث فرهنگی، راهور ناجا، وزارت ارتباطات و سازمان حمل‌ونقل جاده‌ای در حال طراحی است و منتظریم پلیس راهور نقاط خطر و آسیب را به ما اعلام کند.
هم‌اکنون چندین دستگاه در قالب ستاد هماهنگی خدمات سفر در حال فعالیت هستند و هرسال به‌ویژه در نوروز بر سفرها نظارت دارند. این ستاد تاکنون برای کاهش هزینه‌های مختلف گردشگری داخلی چه کرده است؟
ما در قالب ستاد هماهنگی خدمات سفر نیز تلاش کرده‌ایم وظایف دستگاه‌های مختلف را با هم پیوند دهیم؛ از بحث‌های ترافیکی جاده‌ها گرفته تا اطلاع‌رسانی محوطه‌های تاریخی. به باور من، این هماهنگی‌ها در حال حاضر بیش از سال 92 است و از این حیث دستاورد خوبی به شمار می‌آید. از این رو، چنانچه توصیه‌ای به مردم می‌کنیم و اطلاعی به آنها می‌دهیم، خوب است اگر به آنها توجه کنند.
مثلاً چه توصیه‌هایی؟
نخست آنکه ما از مردم می‌خواهیم سفرشان را چه به لحاظ مقصد و مکان و چه از لحاظ زمانی متنوع کنند. برای مثال شخصاً شاهد آن هستم که بخشی از مردم چند سالی است ترجیح می‌دهند به جای نوروز، در اسفندماه به سفر بروند؛ چراکه هم می‌بینند در ایام اسفند آرامش بیشتری در مقاصد سفر حاکم است و هم هزینه‌ها به واسطه آنکه زمان اوج سفر نیست، کمتر خواهد بود.
آماری هم در این زمینه دارید؟ چون همه مردم نمی‌توانند این کار را انجام دهند؛ چراکه هم بحث خانه‌تکانی مطرح است و هم موضوع مرخصی گرفتن برای کارمندان. از سوی دیگر، خانواده‌هایی که فرزند محصل دارند نیز نمی‌توانند در ماه پایانی سال به سفر بپردازند.
آمار مشخصی در این زمینه ندارم ولی بر اساس مشاهدات خودم، گزارش‌های ادارات گردشگری استان‌ها و همچنین هتل‌ها این موضوع را عنوان می‌کنم. منظور کلی این است که علایقی در این زمینه به وجود آمده که باید افزایش پیدا کند.
به توصیه‌ها بازگردیم.
توصیه دیگر این است که مردم با مطالعه و برنامه سفر کنند. در حال حاضر اپلیکیشن‌های بسیاری برای سفرهای داخلی شکل گرفته‌اند و این اپلیکیشن‌ها در کنار سایت‌های متعددی است که می‌توانند اطلاعات بسیار خوبی در اختیار گردشگران داخلی قرار دهند. همین خانه‌مسافر که درباره آن حرف زدیم هم‌اکنون علاوه بر سایتی که داشت، اپلیکیشن هم راه‌اندازی کرده است و مردم می‌توانند قبل از سفر خود هر خانه‌ای را که می‌خواهند رزرو کنند تا در زمان ورود به مقصد موردنظرشان دست‌کم به لحاظ اقامتی دچار چالش نشوند. پس مطالعه و برنامه‌ریزی پیش از سفر نیز می‌تواند هم از هزینه‌های مادی بکاهد و هم به لحاظ معنوی هزینه‌ها را کاهش دهد.
دیدگاه تان را بنویسید