خدمات مالی نوآورانه در دنیا چگونه ارائه می‌شود؟

شاید هنوز هستند افرادی که با واژه‌های جدید دنیای فناوری اطلاعات آشنا نباشند یا تصور ذهنی آنها از برخی واژه‌ها تصور کامل و درستی نباشد. برخی از این واژه‌ها طی سالیان اخیر دامنه استفاده گسترده‌تری پیدا کرده‌اند و برخی نیز جای خود را در ادبیات روزمره مردم باز کرده‌اند. امروزه دیگر کم هستند افرادی که با شبکه‌های اجتماعی و ارتباطی آشنایی نداشته باشند یا حداقل نامی از آنها نشنیده باشند. اما در کنار این واژه‌های تازه رسوخ کرده به زندگی روزمره، برخی واژه‌ها کمی تخصصی‌تر بوده و شاید هر کسی از معنای آنها اطلاع درستی نداشته باشد. استارت‌آپ و فین‌تک مثال‌هایی برای این قسم واژه‌ها هستند.

استارت‌آپ‌ها و فین‌تک

بر اساس تعاریف مختلف از نویسندگان و محققان این حوزه، مانند استیو بلنک، اریک ریس و کتاب‌ها و منابع متنوع، بهترین و جامع‌ترین تعریفی که برای یک استارت‌آپ (Startup) می‌توان ارائه کرد، این است: استارت‌آپ یک سازمان موقت است که با هدف یافتن یک مدل کسب‌وکار تکرارپذیر و مقیاس‌پذیر به وجود آمده است. در این تعریف منظور از سازمان هر نوع مجموعه‌ای از افراد (یا حتی یک‌نفره)، ابزارها و روابط بین آنهاست، چه به صورت شرکت ثبت ‌شده باشد و چه نشده باشد. چه دفتر کار داشته باشد و چه در زیرزمین خانه قرار داشته باشد. ویکی‌پدیا نیز استارت‌آپ را یک تجارت نوپا در قالب یک کمپانی، شراکت یا سازمان موقت تعریف می‌کند که در پی ایجاد و راه‌اندازی یک مدل تجاری جدید در زمینه خاصی است. ویکی‌پدیا نوآوری را به عنوان شاخصه اصلی استارت‌آپ عنوان کرده و به این نکته اشاره کرده که در باور عمومی، استارت‌آپ‌ها معمولاً ماهیتی مرتبط با فناوری دارند؛ اما این موضوع همیشه صحت ندارد. این دایره‌المعارف اینترنتی درونمایه استارت‌آپ را در جاه‌طلبی، نوآوری و تلاش برای رشد در سطح جهانی تعریف کرده است. فین‌تک (FinTech) یا فناوری مالی (Financial Technology) نیز به مجموعه‌ای از کسب‌وکارها گفته می‌شود که با بهره‌گیری از توان نرم‌افزاری و البته سخت‌افزارهای مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته به ارائه خدمات مالی نوآورانه می‌پردازند. البته قرار نیست فین‌تک‌ها، بانک‌ها و موسسات مالی سنتی و قدیمی را از بین ببرند، اتفاقاً همراهی شبکه بانکی به جای مقابله در این مسیر می‌تواند زمینه‌ساز پیشرفت‌های روزافزون در حوزه‌های بانکی و پرداخت تحت قوانین مشخص باشد که هم امکان بهره‌مندی از این فناوری در مسیری مشخص فراهم شود و هم شبکه بانکی و مردم به عنوان بهره‌برداران نهایی این خدمات از مزایای این فناوری‌ها برخوردار شوند.

بنابراین به طور خلاصه می‌توان گفت که فین‌تک‌های نوظهور در واقع استارت‌آپ‌های حوزه خدمات بانکی، پرداخت و مالی هستند که با بهره‌گیری از راهکارهای نوآورانه مبتنی بر فناوری اطلاعات، درصدد تولید و ارائه محصول یا خدمات خلاقانه هستند.

منشأ پیدایش فین‌تک

از صنعت پرداخت گرفته تا انتقال و ارسال پول، استارت‌آپ‌ها وارد دنیای خدمات مالی شده‌اند و فین‌تک به عنوان یک صنعت نوآورانه، اذهان استعدادهای جوان و خلاق شاغل در بانک‌ها و موسسات مالی اعتباری و نیز فعالان صنعت فناوری اطلاعات را به خود مشغول کرده است. بعد از تغییراتی که در فاصله سال‌های 2007 تا 2008 در سیاست‌ها و قوانین بانکداری ایجاد شد، به تدریج تحولات دیگری هم در سیستم‌های مالی و بانکی صورت گرفت که علاوه بر ایجاد امنیت بیشتر برای پرداخت‌کنندگان مالیات، برای مشتریان که اغلب کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند هم ساختار بهتری را به همراه می‌آورد. در نسل سنتی خدمات مالی، عرضه و تقاضای خدمات مالی در بازارهای پول، سرمایه و بیمه اغلب به صورت فیزیکی و با حضور اشخاص خدمت‌دهنده و خدمت‌پذیر انجام می‌شد که محدودیت و مشکلات فراوانی درباره تامین نیازهای مشتریان و محدودیت سودآوری از منظر واسطه‌های مالی ایجاد می‌کرد. مدافعان رویکرد جدید خدمات مالی یعنی فین‌تک، معتقدند اگرچه توسعه تکنولوژی و رایانه در ساختارهای سنتی بانک‌ها و موسسات مالی از تعطیلی آنها جلوگیری کرده است، اما آنها هنوز سقف و محدودیت‌های فراوانی دارند و اتکا به ساختارهای سنتی موجود در این عرصه نمی‌تواند به نیازهای متنوع عصر ارتباطات نوین پاسخ دهد.

چه چیز فین‌تک را مهم می‌سازد؟

1- فین‌تک به طور قابل ملاحظه‌ای به رشد و توسعه اقتصادی کمک می‌کند.
2- فین‌تک منجر به تسهیل شمول مالی کشورهای محروم از جمعیت می‌شود.
3- فین‌تک سرعت در پذیرش نوآوری را به ارمغان می‌آورد و کیفیت نوآوری را دچار دگردیسی می‌کند.
4- فین‌تک بنیانی برای توسعه پایدار می‌سازد و رشد اکوسیستم کسب‌وکار را تضمین می‌کند.
5- فین‌تک بازار را نجات داده و آن را به سمت دگردیسی ساختاری سوق می‌دهد.
6- فین‌تک جریان‌های ارزش جدید ایجاد می‌کند.
7- فین‌تک شفافیت عملیاتی و استماع بهتر را تضمین می‌کند.
8- فین‌تک فرهنگ همکاری در میان بازیگران بازار را تسهیل می‌کند.
9- فین‌تک موانع بین‌المللی را از بین می‌برد.
10- فین‌تک درون یک صنعت بسیار عظیم و تاثیرگذار مالی رشد یافته است.

وضعیت کشورهای خارجی

فین‌تک‌ها در سطح بین‌المللی با سرعت قابل توجهی رو به‌رشد هستند. کشورهای دنیا نگاه جدی به فین‌تک‌ها دارند و نمونه‌های خوبی از اجرای ایده‌های فین‌تک در سطح بین‌المللی وجود دارد. کشورهایی مثل ایالات متحده، هنگ‌کنگ، انگلستان و استرالیا در این حوزه بسیار موفق عمل کرده‌اند و ضمن برخورداری از شاخص رشد پیشتاز، نمونه‌های خوبی از فین‌تک‌ها در این کشورها رشد کرده‌اند. سال 2016 را می‌توان سال مهمی برای تبدیل شدن سنگاپور به یک رهبر در فین‌تک دانست. سنگاپور به عنوان دومین قطب فین‌تک در دنیا طبق آمار Deloitte، این صنعت را یکی از اولویت‌های خود می‌داند. این صنعت با بهره‌گیری از حمایت‌های دولتی توانسته است از آزمایشگاه‌های نوآوری بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ فناوری دنیا استفاده کند. برگزاری بزرگ‌ترین رویداد فین‌تک دنیا در این کشور با حضور 11 هزار شرکت از 50 کشور جهان و توافق با سایر کشورها به منظور تقویت روابط در حوزه انتقال دانش و فناوری‌های مالی، نشان از عزم جدی سنگاپور برای فعالیت در این حوزه دارد. در طرح کمک مالی جدید این کشور، نیمی از هزینه فین‌تک‌های گذرکرده از مرحله امتحان تثبیت ایده پرداخت شده یا تا 200 هزار دلار سنگاپور به ازای هر پروژه قابل پرداخت است. سنگاپور 225 میلیون دلار در طول یک بازه پنج‌ساله برای تقویت توسعه فین‌تک اختصاص داده است. رشد انفجاری صنعت فناوری مالی در سال 2016 به لطف رشد سرمایه‌گذاری روی فین‌تک‌ها ادامه یافت. روندهای جدید و متفاوت فین‌تک این آمادگی را ایجاد کرده‌اند که هر روز شاهد محصولات جدید و نوآورانه در دنیای خدمات مالی باشیم. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که با وجود این محصولات مسیری جدید برای ارتباط مشتریان با بانک‌هایشان فراهم خواهد شد. برای مثال طی سال 2016 در حوزه پرداخت رشد سرمایه‌گذاری روی فین‌تک‌ها همچنان ادامه داشت. بعد از سرمایه‌گذاری 19 میلیارد‌دلاری در سال 2015، سرمایه‌گذاری 15‌میلیاردی تا اواسط آگوست 2016 روی فین‌تک‌ها به ثبت رسید. ایالات متحده، اروپا و کشورهای آسیا پاسیفیک بیشترین سرمایه‌گذاری روی فین‌تک‌ها را به سمت خود جذب کردند. از مهم‌ترین روندهای سال 2016 فین‌تک‌ها می‌توان به توجه به دیتای هوشمند در مقابل ابرداده، افزایش API‌ها و توجه به بانکداری به عنوان یک سرویس، حرکت کند ولی نه متوقفِ بلاک‌چین، همکاری و نه رقابت بین بانک‌ها و فین‌تک‌ها و نهایتاً پیشرفت‌ها و رشد آسیا در حوزه فین‌تک‌ها اشاره کرد.

پیش‌بینی آینده

حالا چه بخواهیم و چه نخواهیم فین‌تک بزرگ شده است و چالش‌برانگیز. دور نیست زمانی که شاهد باشیم رشد فین‌تک روش کار بسیاری از کسب‌وکارها را تغییر داده است. بر اساس گزارشی از اکسنچر (Accenture) سرمایه‌گذاری جهانی در حوزه فین‌تک از ۹۳۰ میلیون دلار در سال ۲۰۰۸ به بیش از ۱۲ میلیارد دلار تا ابتدای سال ۲۰۱۵ افزایش یافته است و در این بین اروپایی‌ها بیشترین رشد را در این حوزه با ۲۱۵ درصد یا 24 /1 میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ داشته‌اند. با توجه به چشم‌انداز تاثیر نوآوری و تولید محصولات جدید بر میزان رشد صنایع و صنعت بانکداری تا سال 2020 به نظر می‌رسد بالغ بر 2 /62 درصد میزان رشد قابل انتظار شرکت‌های پیشگام در حوزه نوآوری است و این در حالی است که متوسط این رشد در سطح جهانی چیزی حدود 4 /35 درصد است. همچنین پیش‌بینی می‌شود در سال 2017، گوشی‌های همراه به مرور جایگزین کارت بانکی شده و شیوه‌های جدید تامین امنیت مثل الگوهای بیومتریک و‌... جایگزین روش‌های سنتی شوند. در کنار اینها صدور فاکتور خدمات و کالاها از طریق فناوری‌های جدید ارتباطی و ظهور و رشد بازارهای نو در حوزه فین‌تک پیش‌بینی می‌شود. باید توجه داشت که ارائه خدمات نوین مالی برای مردم طی سال‌های جاری باعث شده است که توقع آنها در دریافت خدمات به‌روزتر هر روز بالاتر رفته و کار فین‌تک‌ها برای کسب رضایت بیشتر آنها دشوارتر به نظر آید که البته این موضوع خود می‌تواند چالش جدید و جذابی برای رشد بیشتر فین‌تک‌ها تلقی شود. در کنار مطالب گفته‌شده، تاثیری که رقابت فین‌تک‌ها روی دگرگونی شعب می‌گذارد، ادامه روند انتقال تراکنش‌ها از درون شعبه به کانال‌های دیجیتال، پذیرش بیشتر بانکداری باز، خدمت به مشتریان به عنوان نقطه تمایز بین بانک‌ها و اینترنت اشیا به عنوان تاکیدی بیشتر بر تجارب دیجیتال مشتریان از مهم‌ترین روندهای سال 2017 فین‌تک‌ها خواهد بود. مقایسه اولویت‌های هزینه در حوزه فناوری اطلاعات برای موسسات مالی در سال‌های 2015 و 2016 نشان‌دهنده این حقیقت است که این موسسات ضمن توجه بیشتر به کانال‌های دیجیتال، ارتباط با مشتریان و بهینه‌سازی سرویس‌ها، خدمات و آموزش را جزو مهم‌ترین بخش‌های هزینه‌ای خود قرار داده‌اند. با وجود این می‌توان گفت آینده فین‌تک‌ها بسیار روشن ارزیابی شده و به همین دلیل کشورها، حساب ویژه‌ای بر رسیدن به سودآوری در این بخش باز کرده‌اند.

فین‌تک با اکوسیستم پیچیده خود، در ایران نیز روند رو به‌ رشدی را داشته است. با توجه به استقبال استارت‌آپ‌ها در ایران از فین‌تک و روآوردن شرکت‌های حوزه فناوری اطلاعات بانکی و پرداخت به سرمایه‌گذاری روی ایده‌های نو یا طرح‌ریزی و اجرای ایده‌های جدید این حوزه توسط خودشان، به نظر می‌رسد بازار فین‌تک در ایران در ابتدای ورود به مباحث جدی و چالش‌برانگیز است که این خود نیازمند ساماندهی و برقراری روابط استاندارد و درست بین شرکت‌ها، ارائه‌دهندگان خدمات و بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری است. در فضایی که بانک مرکزی بعد از مدت‌ها نسبت به موضوع ظهور، رشد و نمو فین‌تک‌ها چراغ سبز نشان داده و از مواضع بعضاً پیچیده خود نسبت به فعالیت فین‌تک‌ها در فضای کسب‌وکار عقب‌نشینی داشته است، به نظر می‌رسد فعالیت فین‌تک‌ها در ایران نیز به زودی وارد فضای رقابتی‌تری نسبت به گذشته شود و عرصه برای فعالان این حوزه فراهم شود. خوشبختانه با توجه به حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری از فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان و از طرف دیگر مشخص شدن نقش مهمی که فین‌تک‌ها در حوزه مالی اقتصاد دانش‌بنیان بر عهده دارند، وجود زمینه رشد در حوزه فین‌تک‌ها برای تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان فناوری اطلاعات بانکی کشور مبرهن شده است.

از نظر کارشناسان این حوزه، این اقدام نشان از همراهی دولت با روند توسعه فناوری‌های نوین در صنعت بانکی و پرداخت دارد و با توجه به گستردگی توسعه و سرعت رشد کشورهای دنیا در حوزه فین‌تک، عقب نماندن ایران از دیگر کشورها و حرکت در این مسیر نیز از الزامات است. آن هم در شرایطی که در حوزه فین‌تک در آغاز مسیر رشد و توسعه‌یافتگی هستیم و چه چیز مهم‌تر از اینکه چارچوب درستی برای گسترش این صنعت و مدیریت آن قبل از اجرایی شدن آن لحاظ شود. طبق آمار در حال حاضر حدود ۲۵ تا ۳۰ استارت‌آپ فعال در زمینه فین‌تک در کشور وجود دارد که نشان از ظرفیت بالای کشور برای ورود به این حوزه با توجه به گستردگی نظام بانکی ایران دارد. بومی‌سازی فرآیندها و بهینه‌سازی آنها مطابق با نظام بانکداری اسلامی و الزامات جامعه ایرانی با مدل کسب‌وکارهای آن، از نکات مهمی است که باید مدنظر قانونگذار و شرکت‌های ارائه‌دهنده این خدمات قرار گیرد. در حال حاضر در ایران رویدادهایی در قالب مسابقات طرح ایده (هکاتون)، اکوسیستم‌های توسعه کسب‌وکارهای نوپا در حوزه فین‌تک، ماراتن‌های مالی در دانشگاه‌ها و مواردی از این دست از سوی شرکت‌های فعال حوزه فناوری اطلاعات بانکی و پرداخت، دانشگاه‌ها و دیگر نهادهای مرتبط با فضای کسب‌وکارهای نو نظیر شتاب‌دهنده‌ها (Accelerator) و سرمایه‌گذاران خطرپذیر (Venture Capital) برگزار می‌شود که همگی نشان از استقبال جامعه و آمادگی آن برای ورود استارت‌آپ‌ها و به صورت خاص‌تر فین‌تک‌ها به صنعت بانکداری و پرداخت کشور دارد.