برای مظلمت‌خواهی بشتابید

مصر سال ۹۹۲ هجری، زمانی که جمال الغیطانی داستانش را آغاز می‌کند و شخصیتی خلق می‌کند که آن را می‌توان به بسیاری از شخصیت‌های دوران‌های مختلف کشورهای عربی و به طور کلی خاورمیانه نسبت داد. زینی برکات کسی که با آمدنش نظم پیشین شهر به هم می‌ریزد و روح شهر را تغییر می‌دهد. اینجا قاهره است و آن را یک سازمان جاسوسی و شبکه پلیسی بزرگ و حرفه‌ای زیر نظر دارد. زمان، آخرین سال‌های حکومت ممالک مصر است و فضا، فضای رعب و وحشت و پریشانی که از خط‌های ابتدایی کتاب درک می‌شود. کم‌کم شخصیت‌ها به میان می‌آیند و گره‌های داستان از همان صفحه‌های ابتدایی مشخص می‌شود. برکنار شدن علی ابن الجود محتسب شهر از همان ابتدا ضربه را وارد می‌کند. او که زمانی با فخرفروشی از جامه‌های بلندمرتبه‌اش در شهر رفت و آمد می‌کرد، ناگهان خود را روی چهارپایی می‌بیند که او را به سوی زندان و قصاص می‌برد. همه آنها که تا دیروز به او حسادت می‌کردند در کوچه‌ها هلهله می‌کنند و خبر را جارچیان به گوش همه می‌رسانند. بعد ضربه بعدی از راه می‌رسد، محتسب جدید قاهره ناشناس است. کسی از او چیز زیادی نمی‌داند. حتی زکریا بن راضی، رئیس جاسوسان شهر که می‌رود و در گزارش‌های قبلی نام این محتسب جدید کنکاش می‌کند، برایش جاسوس در نظر می‌گیرد و شب و روز او را می‌پاید. ضربه بعد، زینی برکات، شغلی را که سلطان به او داده نپذیرفته است. او کسی است که پست و مقام را قبول نکرده و حالا نزد مردم عزیز است. طولی نمی‌کشد که می‌گوید: «ما به شخصی پاک همچون او برنخورده‌ایم... و راضی نمی‌شویم الا به او. تبسمی خفیف بر لبان. ذرات نور از میانه دریچه‌های کوچک ایوان چونان پرتوی گذرا میان ابرها به درون می‌تابد. شیخ قصبی، پیر محله زویله می‌گوید: آیا واقعاً می‌شناسیدش؟ می‌گویند قبول نکردن پست و مقام بهترین معرف اوست؛ شیخنا...» جمال الغیطانی برای نوشتن این رمان به تاریخ مصر بازگشته است و تاریخ دوران ممالک را به دقت مطالعه کرده است. جایی که او معتقد است با فضای دهه ۶۰ میلادی در مصر و دوران جمال عبدالناصر شبیه است. اما اهمیت این رمان بسیار بیشتر از یک سند تاریخی است. نمونه‌هایی شبیه به رمان زینی برکات تا همین امروز هم ادامه دارند. هر جا و هر زمانی که دیکتاتوری، حرکت‌های عوام‌گرایانه، فضای امنیتی و جاسوسی و بی‌اعتمادی مردم به یکدیگر و هراس‌شان از حاکمیت وجود دارد، رمان زینی برکات نیز به آن تعلق دارد و زینی کسی است که کم‌کم با حرکت‌های مردم‌دوستانه آنها را به خود جلب می‌کند و بعد آدم‌هایی را می‌بینیم که در تفکر او غرق شده‌اند. آنها دیگر خودشان نیستند، تبدل به آدم‌هایی شده‌اند که سیستم و نظام آنها را ساخته و تربیت کرده است. مهم نیست اگر یک کشور عربی باشد یا در خاورمیانه؛، زینی برکات را در خیلی جاها می‌توان دید. همان طور که زکریا و سعید و علی ابن الجود تنها شخصیت‌هایی متعلق به قرون گذشته در مصر نیستند. این رمان سیاسی که در سال ۱۹۷۴ منتشر شده است، یکی از مهم‌ترین رمان‌های معاصر عرب در جهان است. وقایع رمان از نگاه شخصیت‌های مختلف روایت می‌شود. فصل اول با روایت یک سیاح ونیزی که به قاهره رفت و آمد دارد تصویری کلی از این شهر در رجب ۹۲۲ و آگوست ۱۵۱۷ به مخاطب می‌دهد. تصویری که می‌خواهد تاثیر زینی برکات را روی این شهر نشان دهد. در فصل بعد کمی به عقب برمی‌گردد و داستان را قبل از روی کار آمدن زینی برکات می‌گوید. در بخش‌هایی از کتاب نیز نویسنده داستانش را با نامه‌ها و اعلان‌ها و خطابه‌ها به مردم پیش می‌برد: «زینی برکات بن موسی، متولی محتسبان قاهره و وجه القبلی، یکی از دروازه‌های سرای خود را برای مظلمت‌خواهی عموم تخصیص داده است. هر کس از کوچک و بزرگ که بر او ستمی رفته، به زینی برکات مراجعه کرده، تا نسبت به استرداد حقوق ضایع‌شده‌اش اقدام شود.»