تاریخ انتشار:
چرا مصرف خوراکی خانوار کاهش یافته است؟
کم‌خوری خانوار
«کوچک شدن سفره خانوار» عبارت آشنایی است که معمولاً با بروز تورم از آن استفاده می‌کنند. در یک دهه اخیر با شدت گرفتن تورم در اواخر دهه ۸۰ و سپس اوایل دهه ۹۰ و همچنین افزایش فاصله خرج خانوار از دخل آنها خیلی‌ها عبارت کوچک شدن سفره خانوار را به کار بردند. اما آیا میزان مصرف اقلام خوراکی هم، چنین موردی را نشان می‌دهد؟
«کوچک شدن سفره خانوار» عبارت آشنایی است که معمولاً با بروز تورم از آن استفاده می‌کنند. در یک دهه اخیر با شدت گرفتن تورم در اواخر دهه 80 و سپس اوایل دهه 90 و همچنین افزایش فاصله خرج خانوار از دخل آنها خیلی‌ها عبارت کوچک شدن سفره خانوار را به کار بردند. اما آیا میزان مصرف اقلام خوراکی هم، چنین موردی را نشان می‌دهد؟
بررسی اقلام مصرفی خانوار طی سال‌های 1385 تا 1394 نشان می‌دهد میزان مصرف سالانه اقلام خوراکی و آشامیدنی هر خانوار ایرانی 28 درصد کاهش یافته است. هر خانوار ایرانی در سال 85، 1294 کیلوگرم خوراکی و آشامیدنی مصرف می‌کرد که این میزان در سال 94 به 921 کیلوگرم رسیده است. با این حال، لحاظ کردن بُعد خانوار نشان می‌دهد این میزان کاهش کمی کمتر بوده است. در سال 1385 بعد خانوار ایرانی معادل 05 /4 نفر بود که با توجه به مصرف 1294 کیلوگرمی خوراکی و آشامیدنی در آن سال، می‌توان تخمین زد که مصرف هر عضو خانواده در آن سال 319 کیلوگرم بوده است. اما در سال 1394 با توجه به بُعد 38 /3نفری و مصرف 921کیلوگرمی خانوار، مصرف هر عضو خانواده به 272 کیلوگرم رسیده است. آماری که نشان می‌دهد میزان مصرف هر عضو خانوار ایرانی طی این 10 سال بیش از 14 درصد تقلیل یافته است. در واقع این بار سفره خانوار را می‌توان کوچک‌شده‌تر تلقی کرد منتها نه با احتساب هزینه اقلام، بلکه با احتساب میزان مصرف اقلام خانوار. اما آیا علت این کاهش مصرف اقلام توسط خانوار ایرانی افزایش هزینه‌ها در بخش اقلام خوراکی و آشامیدنی بوده است؟ از سوی دیگر در این سال‌ها که سفره
خانوار کوچک‌تر شده، مصرف کدام اقلام زودتر و بیشتر از بقیه از سفره خانوار کنار گذاشته شده است؟
اقلامی که زودتر آب شدند
بررسی‌های بانک مرکزی از میزان مصرف اقلام خانوار مربوط به 13 محصول برنج، نان، گوشت دام، گوشت پرندگان، ماهی، شیر، ماست، پنیر، تخم‌مرغ، روغن، قند، شکر و چای بوده است. در کنار این مصرف سیگار نیز محاسبه می‌شود که با توجه به متفاوت بودن معیار اندازه‌گیری آن، نمی‌توان در این تحلیل میزان مصرف آن را کنار آن 13 محصول خوراکی و آشامیدنی قرار داد. با این حال میزان مصرف انواع سیگار ایرانی توسط خانوار طی سال‌های 1385 تا 1394 بیش از 40 درصد و میزان مصرف انواع سیگار خارجی طی این مدت بیش از 26 درصد کاهش یافته است (محاسبه بر اساس هر نخ سیگار). در واقع به نظر می‌رسد مصرف سیگار ایرانی نسبت به سیگار خارجی کاهش بیشتری را تجربه کرده است. از سوی دیگر بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان کاهش مصرف سیگار ایرانی تنها از کاهش مصرف دو قلم شکر و ماهی کمتر بوده است. در واقع کاهش میزان مصرف 11 قلم دیگر خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها به اندازه کاهش مصرف سیگار ایرانی نبوده است. انگار که خانوار ایرانی ترجیح داده ابتدا شکر، دوم ماهی و سپس سیگار ایرانی را سریع‌تر از اقلام دیگر از سبد مصرف خود تقلیل دهد. با این حال با در نظر نگرفتن سیگار، سومین خوراکی که
بیشترین کاهش مصرف را داشته، انواع قند بوده است. در این سال‌ها خانوار ایرانی میزان مصرف شکر خود را از 19 کیلوگرم به 10 کیلوگرم (معادل 47 درصد) کاهش داده است. میزان مصرف ماهی را هم از 19 کیلوگرم به 11 کیلوگرم (معادل 42 درصد) تنزل داده است. پس از اینها، میزان مصرف قند خود را هم از 30 کیلوگرم به 18 کیلوگرم (معادل 40 درصد) کاهش داده است. شیر، چهارمین محصولی است که در این مدت بیشترین کاهش را داشته و طی این مدت 39 درصد از مصرف شیر خانوار کاهش یافته است. گوشت دام و سپس نان نیز محصولاتی هستند که طی این مدت به ترتیب 37 و 32 درصد کاهش یافته‌اند. هفتمین محصولی که خانوار ایرانی بیشترین کاهش مصرف را داشت برنج بوده که طی این مدت میزان مصرف آن توسط خانوار ایرانی از 168 کیلوگرم در سال به 116 کیلوگرم رسیده است. پس از این هشتمین محصولی که بیشترین کاهش مصرف را داشته روغن نباتی با 21 درصد کاهش بوده است. پنج محصول دیگر نیز به ترتیب میزان کاهش مصرف آنها انواع چای، انواع پنیر، انواع ماست، تخم‌مرغ و گوشت پرندگان بوده که مصرف هرکدام از اینها به ترتیب 20، 15، 10، 2 و 1 درصد کاهش یافته است. اما چقدر از این کاهش مصرف اقلام مختلف به
میزان افزایش قیمت آنها بستگی داشته و در چه سال‌هایی این کاهش مصرف شدت بیشتری یافته است؟
مصرف خوراکی و شاخص‌های اصلی اقتصاد
بررسی روند مصرف اقلام خوراکی خانوار نشان می‌دهد سال 1390 بیشترین کاهش و سال 1388 کمترین کاهش مصرف اقلام خانوار اتفاق افتاده است. بررسی سه شاخص اصلی اقتصاد در این سال‌ها نشان می‌دهد در سال 1390 نرخ تورم 5 /21 درصد، نرخ رشد اقتصادی سه درصد و نرخ بیکاری 3 /12 درصد بوده و در سال 1388 هم که کمترین کاهش مصرف اقلام خانوار طی یک دهه اخیر بوده نرخ تورم 8 /10 درصد، نرخ رشد اقتصادی سه درصد و نرخ بیکاری 3 /11 درصد بوده است. در واقع مقایسه وضعیت سه شاخص اصلی اقتصاد در همین دو سال نشان می‌دهد که ممکن است کاهش مصرف خانوار متاثر از وضعیت شاخص‌های اصلی اقتصاد کشور باشد و همزمان با سالی که نرخ تورم و بیکاری کمتر بوده، میزان کاهش مصرف خوراکی‌های خانوار شدت کمتری داشته است. اما آیا این روند در سال‌های دیگر هم تکرار شده و می‌توان این مساله را به سال‌های دیگر تعمیم داد؟ مروری بر روند سه شاخص اصلی و روند تغییر مصرف اقلام خوراکی خانوار طی 10 سال اخیر نشان می‌دهد که رابطه همزمانی قطعی خاصی بین این متغیرها نمی‌توان مشاهده کرد. اما به نظر می‌رسد بیشترین همسانی روندها بین دو نرخ کاهش مصرف خانوار و نرخ رشد اقتصادی است. بر این اساس از
10 سال اخیر، در هفت سال رابطه مثبتی میان این دو شاخص برقرار بود و هر سال که نرخ رشد اقتصادی رو به فزونی بود روند نزولی مصرف خوراک خانوار شدت کمتری داشته است.
سهم ثابت خوراکی‌ها در هزینه‌های خانوار
از سوی دیگر مراجعه به سهم هزینه خوراکی و آشامیدنی‌ها از کل هزینه‌های خانوار طی این 10 سال مبین آن است که همچنان یک‌چهارم کل هزینه‌های خانوار به این بخش تعلق می‌گیرد. در واقع همچنان خانوار سعی کرده بیشتر از یک‌چهارم هزینه‌هایش را صرف خوراک خود نکند، حتی به قیمت کاهش میزان مصرف اقلامش. شاید پیام این اتفاق آن باشد که رفتار خانوار در مقابل افزایش هزینه‌های اقلام، کاهش مصرف خوراکی است.
محاسبات بانک مرکزی نشان می‌دهد در سال 1385 معادل 6 /25 درصد هزینه‌های خانوار صرف هزینه خوراکی و آشامیدنی‌ها می‌شد که این میزان در سال 1394 با 7 /0 درصد کاهش به 3 /24 درصد رسیده است. این در حالی است که طی این مدت هزینه خانوار برای خوراکی‌ها و آشامیدنی حدود 5 /4 برابر افزایش یافته است. بر این اساس در سال 1385 هر خانوار ایرانی معادل یک میلیون و 858 هزار تومان صرف خوراکی‌ها و آشامیدنی‌های خود کرده بود که این میزان در سال 1394 به هشت میلیون و 327 هزار تومان رسیده است. با لحاظ کردن میزان مصرف 1294 کیلوگرم شامل 13 قلم خوراکی و آشامیدنی در سال 1385 و 921 کیلوگرم در سال 1394 می‌توان تخمین زد که در سال 1385 خانوار ایرانی برای یک کیلو از اقلام خود 1435 تومان هزینه می‌کرد که این رقم در سال 1394 به 9041 تومان افزایش یافته است. در واقع خانوار ایرانی در سال گذشته باید برای هر کیلو از خوراکی‌هایی که در سال 85 مصرف می‌کرد شش برابر بیشتر هزینه می‌کرد. شاید برای همین هم است که در تمام یک دهه اخیر همزمان با مثبت بودن تغییر هزینه خوراکی‌ها، میزان مصرف اقلام برای خانوار نسبت به سال قبل‌تر افت داشته است، حال در برخی سال‌ها شدت
میزان افت هم‌راستا با شدت گرفتن این افزایش هزینه‌ها نبوده است. در واقع هرچند خانوار در تمام سال‌هایی که تورمی وجود داشته از میزان مصرف اقلام خود کاسته اما همیشه این‌طور نبوده که با شدت گرفتن تورم خوراکی‌ها، شدت کاهش مصرف خانوار نیز بیشتر شود.
دیدگاه تان را بنویسید