تجارت مینی‌مال

تجارت ایران و اسلواکی را می‌توان تجارتی نه‌چندان زیاد دانست. در 10 سال گذشته ایران به‌طور متوسط سالانه شش میلیون دلار کالا به اسلواکی صادر کرده و به طور متوسط سالانه 9 میلیون دلار کالا از این کشور وارد کرده است. ایران و اسلواکی در 10 سال گذشته در رتبه 70 تا 80 تجارت با همدیگر بوده‌اند و آمارها نشان می‌دهد روند تجارت آنها جز در دو سال اخیر، تغییر چشمگیری نداشته است. اما در دو سال قبل روند مبادلات تجاری افزایش داشته و از مرز 10 میلیون دلار در سال گذشته است که شاید بتوان این آمار را گواهی برای افزایش مناسبات دو کشور دانست. به خصوص که پس از برجام در چند نوبت هیات‌های تجاری از اسلواکی به ایران آمده و خواستار توسعه مناسبات تجاری با ایران شده‌اند چراکه فضای پس از برجام آنها را هم مشتاق حضور در بازار ایران کرده است، بازاری برای صادرات خودرو و قطعات ماشین و فروش تجهیزات حفاری نفت و گاز. ایران هم چشم به توسعه مناسبات بانکی با این کشور دارد. کشوری که برخی آن را سرزمین بانک‌های بین‌المللی می‌دانند.

در ادامه این گزارش روند صادرات و واردات، تراز تجاری، رتبه دو کشور در صادرات و واردات در مقایسه با کشورهای دیگر و همچنین اقلام عمده صادراتی و وارداتی آمده است.

تجارت با شیب ملایم

مروری بر آمارهای تجاری ایران و اسلواکی نشان می‌دهد تجارت دو کشور در سال‌های گذشته اگرچه نوسان‌هایی داشته اما تغییرات آن چندان محسوس و چشمگیر نبوده است. این روند هم در زمینه صادرات و هم واردات صدق می‌کند. بر اساس آمار اتاق بازرگانی تهران، از سال 1385 تا 1395 صادرات ایران به اسلواکی در محدوده چهار تا پنج میلیون دلار در نوسان بوده است. تنها در چند سال تغییر محسوسی در میزان صادرات ایران به این کشور مشاهده می‌شود. یکی در سال 1389 است که ایران هفت میلیون و 233 هزار دلار کالا به این کشور صادر کرده و نسبت به سال قبل از آن حدود دو میلیون دلار افزایش صادرات وجود داشته است. اما در سال 1390 ناگهان این روند افزایشی، به شدت نزول کرده و میزان کل صادرات ایران به این کشور به دو میلیون و 198 هزار دلار رسیده است که نشان‌دهنده افت حدود پنج میلیون‌دلاری در صادرات ایران به این کشور است. اگرچه افت صادرات در این سال با توجه به مساله تحریم‌های اقتصادی ایران چندان تعجب‌برانگیز نیست و به نظر می‌رسد تحریم‌ها و قطع روابط تجاری ایران با سایر کشورها به خصوص کشورهای اروپایی به کشور اسلواکی هم سرایت کرده است. به خصوص که در همین سال میزان واردات ایران از این کشور هم افت دو میلیون‌دلاری داشته است. اما افت صادرات بسیار چشمگیرتر است چراکه میزان صادرات ایران به یک‌سوم سال قبل آن رسیده است. اما در سال 1391 این افت رقم صادرات جبران شده و میزان صادرات به رقم معمول پنج میلیون دلار رسیده، روندی که تا سال 1393 هم تداوم داشته است. سال 1394 هم میزان صادرات ایران به این کشور افزایش یافته و به رقم هشت میلیون و 345 هزار دلار رسیده است. اما رکورد قابل توجه دیگر مربوط به سال 1395 است که میزان صادرات ایران به این کشور به 10 میلیون و 80 هزار دلار رسیده است. رقمی که در کارنامه 10‌ساله صادرات ایران به اسلواکی بی‌نظیر بوده است.

جهش واردات در سال 1395

میزان واردات ایران از این کشور هم در یک بازه 10‌ساله نوسان داشته، بیشترین میزان واردات مربوط به سال 1395 با رقم 12 میلیون و 864 هزار دلار است. پس از این بیشترین میزان واردات مربوط به سال‌های 1389، 1386 و 1388 با ارزش‌دلاری 11 و 10 میلیون دلار بوده است. کمترین میزان واردات ایران از این کشور مربوط به سال 1393 با ارزش‌دلاری پنج میلیون و 219 هزار دلار بوده است. سال 1392 هم میزان واردات شش میلیون و 300 هزار دلار گزارش شده است. مروری بر آمارها نشان می‌دهد از سال 1386 تا 1389 میزان واردات در یک بازه 11 میلیون‌دلاری بوده و پس از آن افت کرده و مجدداً در سال 1395 افزایش یافته. نکته قابل توجه اما افزایش دو برابری میزان واردات ایران از اسلواکی در سال 1395 در مقایسه با سال 1394 است که از 6 به 12 میلیون دلار رسیده است. این آمار نشان‌دهنده خیز این کشور برای ورود به بازار ایران است.

تراز تجاری همیشه منفی

اگرچه میزان تجارت خارجی ایران و اسلواکی چندان زیاد نبوده اما نکته قابل توجه این است که تراز تجاری ایران همواره منفی بوده و در بازه 10‌ساله مورد بررسی تنها در سال‌های 1394 و 1393 تراز تجاری ایران و اسلواکی مثبت شده است. بالاترین تراز تجاری منفی هم مربوط به سال 1390 است که میزان صادرات ایران به اسلواکی هفت میلیون و 726 هزار دلار کمتر بوده است. در سال‌های 1386، 1387، 1388 و 1389 هم‌تراز تجاری منفی قابل توجه بوده است.

صادرات پسته و انگور

مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران به جهان نفت است و فرآورده‌های نفتی و در میان 10 قلم اول، خشکبار هم وجود دارد. اگرچه نفت و مشتقات آن نتوانسته جزو 10 کالای اول صادراتی ایران به اسلواکی باشد، اما پسته و خشکبار بازار خود را در کشور اسلواک‌ها یافته‌اند ولی با ارقام بسیار محدود. مروری بر 10 قلم اول صادرات ایران به این کشور نشان می‌دهد که پسته، انگور بی‌دانه، خرما و زعفران ایران به این کشور صادر می‌شود. به عبارتی مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران به کشور اسلواکی صادرات غیرنفتی است اما رقم آن بسیار کم است. به گزارش سازمان توسعه تجارت ایران، در سال 1394، بیشترین کالای صادراتی ایران به این کشور پسته با پوست به ارزش‌دلاری یک میلیون و 849 هزار دلار بوده است. انواع انگور، خرما، مغز پسته، سایر میوه‌های خشک‌شده، ماشین‌آلات قنادی و زعفران از دیگر اقلام عمده صادراتی بوده‌اند. اما رقم حاصل از صادرات آنها بسیار اندک است. چون از دو رقم اول جدول (پسته و انگور بی‌دانه) که بگذریم، ارقام صادراتی به چند هزار دلار می‌رسد. مثلاً میزان صادرات مغز پسته تنها 515 هزار دلار بوده یا ارزش‌دلاری یک نوع انگور صادرشده تنها 70 هزار دلار عنوان شده است. همچنین درآمد حاصل از صادرات انواع زعفران در بسته‌بندی 10 تا 30 گرمی تنها هزار دلار بوده است. تجارتی اندک، با ارقامی بسیار کوچک. از طرف دیگر به گزارش سازمان توسعه تجارت، مهم‌ترین اقلام وارداتی اسلواکی از کشورهای جهان اجزا و قطعات وسایط نقلیه، نفت، اتومبیل، گازهای نفتی، دارو و گیرنده‌های تلویزیونی است و آنچه ایران به این کشور صادر کرده در زمره هیچ‌کدام از این کالاها قرار نمی‌گیرد و حتی نفت ایران نتوانسته سهمی از بازار اسلواکی داشته باشد.

 واردات مولد گاز و قفل 

واردات ایران از اسلواکی هم محدود و اندک است. بر اساس گزارش سازمان توسعه تجارت، مولدهای گاز هوا و انواع قفل اولین و دومین کالای عمده وارد‌شده از اسلواکی است. ظروف شیشه‌ای برای محل کار، توالت و تزئینات داخلی، فیلم‌های مورد مصرف در تصویربرداری پزشکی، تلمبه‌های هوا و دستگاه کنترل پنل لمسی از دیگر اقلام وارداتی ایران از این کشور است. در لیست کالاهای عمده صادراتی اسلواکی به دیگر کشورها، اتومبیل، گیرنده‌های تلویزیونی و قطعات وسایل نقلیه وجود دارد و به نظر می‌رسد ایران هم واردات بسیار محدودی از این قلم از کالاها از این کشور داشته است. چون بر اساس گزارش سازمان توسعه و تجارت هشتمین و نهمین قلم عمده واردات ایران از این کشور وسایل نقلیه موتوری با حجم سیلندر 1500 سی‌سی تا 2500 سی‌سی و رولربرینگ و بلبرینگ است. اگرچه ارزش‌دلاری آن بسیار اندک است. برای نمونه بر اساس این گزارش میزان واردات وسایل نقلیه موتوری در سال 1394 حدود 129 هزار دلار و رولبرینگ مخروطی جورشده و غلتک مخروطی حدود 232 هزار دلار بوده است که چندان چشمگیر نیست.

اگرچه تجارت محدود دو کشور قطعاً دلایل بسیاری دارد اما شاید یکی از دلایل این تجارت اندک، آن باشد که اقلام عمده صادراتی دو کشور مشابهت‌هایی با هم دارد. برای مثال هر دو کشور صادرکننده نفت و انواع محصولات آهنی و فولادی هستند. با اینکه صنعت مونتاژ خودرو (جگوار، کیا و فولکس واگن) در این کشور رونق دارد و برندهای معتبر تولید محصولات الکترونیک مانند سامسونگ و زیمنس در این کشور فعالیت می‌کنند، اما ایران گویا مشتری این محصولات تولیدشده در کشور اسلواکی نبوده است.

مقصدی نه‌چندان دور نه‌چندان نزدیک

 مروری بر آمارهای تجارت یک دهه ایران نشان می‌دهد از سال 1384 به این سو کشورهای اروپایی از بالای لیست مبادلات تجاری به رتبه‌های پایین رفتند و در مقابل چین، امارات و هند جای آنها را گرفتند؛ چرخشی از کشورهای اروپایی به سمت شرکای آسیایی و همسایگان ایران. اما آمارهای تجارت خارجی نشان می‌دهد بعد از برجام ترکیب شرکای تجاری به نفع اروپا تغییر کرده است. اما گویا اسلواکی در این چرخش رابطه تجاری نقشی نداشته است چراکه آمارها نشان می‌دهد ایران و اسلواکی در یک دهه گذشته - چه پیش از تشدید تحریم‌ها و چه پس از آن- جزو مقاصد اول صادراتی و وارداتی نبوده‌اند و جایگاه آنها در این لیست تقریباً بدون تغییر مانده است. اسلواکی در یک دهه گذشته هفتادمین تا هشتادمین مقصد صادرات کالاهای ایرانی بوده و همین رتبه در خصوص ایران هم حفظ شده است. تنها در سال 1390 این رکورد شکسته و اسلواکی به رتبه صدم مقصد کالاهای صادراتی ایران تنزل کرده است. در دیگر سال‌ها این جایگاه یا چند پله بهبود یافته یا چند پله تنزل کرده است.

آینده تجاری ایران و اسلواکی

نخستین هیات تجاری اسلواکی سال 1387 در اتاق تهران با فعالان بخش خصوصی دیدار و گفت‌وگو کرد. این روابط با یک وقفه شش‌ساله از سال 1393 آغاز شد و تیرماه آن سال بود که یک هیات تجاری 36نفره از اتاق تهران به براتیسلاوا، پایتخت این کشور سفر کرد. روند مثبت مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 تعاملات میان دو کشور را سرعت بخشید و در فاصله دو سال چند هیات تجاری اسلواک در سطح وزیر به ایران سفر کردند. در خردادماه 94 ابتدا یک هیات تجاری و در دی‌ماه، هیات تجاری دیگری در سطح وزیر برای پیگیری روند مذاکرات به ایران سفر کرد. چهارمین هیات تجاری اسلواکی هفدهم اسفندماه 94 به ریاست «وازیل هوداک» وزیر اقتصاد آن زمان، در تهران حاضر شد. در اسفند 95 هم پیتر پلگرینی، معاون نخست‌وزیر اسلواکی در امور سرمایه‌گذاری به همراه یک هیات بلندپایه تجاری به ایران آمد. سفرهایی که در آن بر توسعه روابط اقتصادی و سیاسی تاکید شده بود و نتیجه آن را می‌توان در جهش آمارهای تجاری دو کشور در سال 1395 دید چراکه آمارهای اتاق تهران نشان می‌دهد تجارت خارجی دو کشور از حدود 14 میلیون دلار در سال 1394 به 22 میلیون دلار در سال 1395 رسیده است. اگرچه مناسبات تجاری دو کشور در حال افزایش است، اما مقامات کشور اسلواکی خواستار تجارت 100 میلیون‌یورویی با ایران هستند، یعنی چهار برابر تجارت کنونی. زمینه‌های توسعه مناسبات هم برقرار است. اسلواکی کشوری است با توانمندی بالا در صنعت خودرو و قطعه‌سازی و البته سیستم‌های حفاری و تجهیزات نفتی و گازی. ایران هم در مقابل بازاری جذاب برای این محصولات است.

معاون نخست‌وزیر اسلواکی هم در سفر اسفند سال گذشته خود به ایران بر توسعه مناسبات دو کشور تاکید کرده بود. توسعه مناسباتی که گویا مبتنی بر توسعه واردات از این کشور است چرا که در این دیدارها حداقل بر صادرات محصول خاصی از ایران به این کشور اشاره نشده بود. البته ایران به دلیل تحریم‌های بانکی همچنان در تلاش برای برقراری ارتباط بانکی با کشورهای دنیاست و اسلواکی یکی از کشورهایی است که می‌تواند در این زمینه کمک قابل توجهی به ایران کند. در آخرین سفر هیات اسلواک به ایران هم تعدادی از مسوولان بانک‌های خصوصی اسلواکی حضور داشتند و همین مساله امید به بهبود روابط بانکی دو کشور را دوچندان می‌کرد. در مجموع آنچه از دیدارهای دو سال اخیر کشور برمی‌آید این است که احتمالاً اسلواکی از جمله کشورهایی خواهد بود که ایران در تجارت خارجی خود به آن متمایل باشد و احتمال آن هست که دیدار هیات‌های تجاری دو کشور بتواند زمینه‌ساز توسعه بیشتر روابط باشد. به خصوص که در نیمه سال 1396 هم قرار است مقامات دیگری از این کشور به ایران سفر کنند. اما سوال این است که ایران چه برای عرضه به این کشور دارد و آیا می‌تواند تراز منفی خود به اسلواکی را مثبت کند یا نه؟