اقتصاد موشک

 

موشک‌های جنگی یکی از ابزارهای نظامی پیشرفته و قدرتمند هستند که بسیاری از کشورها در جنگ‌ها و تنش‌های منطقه‌ای از آنها استفاده می‌کنند. این موشک‌ها می‌توانند جاهای مختلفی را در فواصل دور و با دقت بالا هدف بگیرند و اغلب حامل سرباره‌های هسته‌ای، شیمیایی یا بیولوژیک هستند. برخی از کشورها خود توانایی طراحی، ساخت و آزمایش موشک‌های جنگی را دارند، در حالی که برخی دیگر از کشورهای تولیدکننده موشک وارد می‌کنند. همچنین تعدادی از کشورها موشک‌های جنگی خود را به کشورهای دیگر صادر می‌کنند، و از این راه درآمد خود را افزایش می‌دهند و نفوذ سیاسی خود را گسترده‌تر می‌کنند، و در عین حال از متحدان و هم‌پیمانان خود حمایت می‌کنند. در این شماره، قصد داریم کشورهایی را که واردات و صادرات موشک‌های جنگی می‌کنند شناسایی و آنها را با یکدیگر مقایسه کنیم. در این مطلب به داده‌های موجود در موسسه بین‌المللی تحقیقات صلح استکهلم (SIPRI) ارجاع شده که حجم و ارزش انتقالات بین‌المللی موشک‌های جنگی را بین سال‌های 2018 تا 2022  گزارش کرده است. همچنین در این مطلب عوامل موثر بر واردات و صادرات موشک‌های جنگی بررسی شده است؛ از جمله نیازهای دفاعی، روابط دوجانبه، تحریم‌ها و قوانین بین‌المللی. در نهایت به تاثیرات و پیامدهای واردات و صادرات موشک‌های جنگی برای امنیت جهانی و منطقه‌ای پرداخته شده است.

کشورهای صادرکننده موشک‌های جنگی

بر اساس داده‌های SIPRI بین سال‌های 2018 تا 2022، ده کشور بزرگ‌ترین صادرکننده موشک‌های جنگی در جهان بوده‌اند. این کشورها به ترتیب حجم کل صادرات بین‌المللی موشک‌های جنگی عبارت‌اند از:

 آمریکا (40 درصد)

 روسیه (16 درصد)

 فرانسه (11 درصد)

 چین (5 درصد)

 آلمان (4 درصد)

 ایتالیا (4 درصد)

 انگلستان (3 درصد)

 اسپانیا (3 درصد)

 کره جنوبی (3 درصد)

 اسرائیل (2 درصد)

 این کشورها در مجموع 90 درصد از حجم کل انتقالات بین‌المللی موشک‌های جنگی را تشکیل می‌دادند. بقیه کشورها تنها 10 درصد باقیمانده را به خود اختصاص می‌دادند. آمریکا بزرگ‌ترین صادرکننده موشک‌های جنگی در جهان بوده و حجم صادرات خود را نسبت به دوره قبلی - 2013 تا 2017- چهارده درصد افزایش داده است. مهم‌ترین مشتریان آمریکا به ترتیب عربستان سعودی (19 درصد از حجم صادرات آمریکا)، ژاپن (6 /8 درصد) و استرالیا (4 /8 درصد) بوده‌اند. آمریکا موشک‌های جنگی مختلف از جمله موشک‌های بالستیک، موشک‌های کروز، موشک‌های هوا به هوا، موشک‌های هوا به زمین و موشک‌های زمین به زمین به کشورهای دیگر می‌فرستد. روسیه دومین صادرکننده موشک‌های جنگی در جهان است، اما حجم صادرات خود را نسبت به دوره قبلی (2017- 2013)، 31 درصد کاهش داده است. البته این کاهش قبل از اعمال تحریم‌ها علیه روسیه پس از تجاوز به اوکراین رخ داد. بزرگ‌ترین مشتریان روسیه، هند با 25 درصد از حجم صادرات این کشور و چین با 13 درصد هستند و پس از آن کشورهایی مانند الجزایر جای می‌گیرند.

عوامل موثر بر صادرات و واردات موشک‌های جنگی

نیازهای دفاعی: کشورهایی که تهدیدات امنیتی را احساس می‌کنند، ممکن است بخواهند موشک‌های جنگی را به عنوان راهی برای افزایش قدرت نظامی خود وارد یا تولید کنند. برای مثال، کامبوج که با تهدیدهایی از سوی چین در دریای چین جنوبی روبه‌رو است، به بزرگ‌ترین واردکننده موشک‌های جنگی در جهان تبدیل شده است.

روابط دوجانبه: کشورهایی که روابط سیاسی، اقتصادی یا امنیتی نزدیکی با یکدیگر دارند، ممکن است موشک‌های جنگی را راهی برای تقویت همکاری و همبستگی بدانند از این رو مبادرت به خرید این تسلیحات می‌کنند. برای مثال، آمریکا که با عربستان سعودی روابط استراتژیک دارد، بزرگ‌ترین تامین‌کننده موشک‌های جنگی برای این کشور است.

تحریم‌ها و قوانین بین‌المللی: کشورهایی که تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار دارند، ممکن است دچار مشکلاتی در واردات یا صادرات موشک‌های جنگی شوند. برای مثال، روسیه که پس از حمله به اوکراین  تحت تحریم‌های غرب قرار گرفته است، میزان صادرات موشک‌های جنگی خود را کاهش داده است. همچنین، کشورهایی که عضو رژیم کنترل فناوری موشکی (MTCR) هستند، ملزم به رعایت قوانین و محدودیت‌هایی در مورد انتقال موشک‌های جنگی هستند.

توسعه فناوری: تعدادی از کشورهایی که توانایی طراحی، ساخت و آزمایش موشک‌های جنگی را دارند، ممکن است با انتقال این موشک‌ها بخواهند قدرت علمی و فنی خود را نشان دهند. برای مثال، چین که یکی از کشورهای پیشرو در زمینه توسعه موشک‌های جنگی است، هم واردکننده و هم صادرکننده موشک‌های جنگی است.

کشورهایی که موشک‌های جنگی وارد می‌کنند

 کشورهایی که موشک‌های جنگی وارد می‌کنند نیز بر اساس داده‌های SIPRI رتبه‌بندی شده‌اند و میزان واردات آنها به ترتیب زیر است:

 کامبوج (10 درصد)

 عربستان سعودی (2 /8 درصد)

 نیجریه (8 /6 درصد)

 فیلیپین (8 /6 درصد)

 اندونزی (9 /4 درصد)

 هند (8 /4 درصد)

 مصر (7 /4 درصد)

 چین (5 /4 درصد)

 قطر (3 /4 درصد)

 ترکیه (1 /4 درصد)

این کشورها در مجموع 60 درصد از حجم کل واردات بین‌المللی موشک‌های جنگی را تشکیل می‌دهند. بقیه کشورها تنها 40 درصد باقیمانده حجم واردات را به خود اختصاص می‌دهند. کامبوج بزرگ‌ترین واردکننده موشک‌های جنگی در جهان است و حجم واردات خود را نسبت به دوره قبلی (2013 تا 2017) 100 درصد افزایش داده است. بزرگ‌ترین تامین‌کننده این سلاح‌ها برای کامبوج آمریکاست. کامبوج موشک‌های جنگی مختلفی وارد می‌کند؛ از جمله موشک‌های بالستیک، موشک‌های کروز، موشک‌های هوا به هوا و موشک‌های هوا به زمین. طی سال‌های مورد بررسی عربستان سعودی دومین واردکننده موشک‌های جنگی در جهان بوده است، اما حجم واردات خود را نسبت به دوره قبلی 18 درصد کاهش داد. این کاهش به دلیل تحریم‌های بین‌المللی بر عربستان سعودی پس از قتل روزنامه‌نگارسعودی، جمال خاشقجی رخ داد. در این دوره بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان سلاح‌ها برای عربستان سعودی؛ به ترتیب آمریکا (19 درصد)، انگلستان (17 درصد) و فرانسه (15 درصد) بودند. عربستان سعودی انواع موشک‌های جنگی را در طی این مدت وارد کرده است؛ از جمله موشک‌های بالستیک، موشک‌های کروز، موشک‌های هوا به هوا، موشک‌های هوا به زمین و موشک‌های زمین به زمین. نیجریه سومین واردکننده موشک‌های جنگی در جهان بوده و حجم واردات خود را نسبت به دوره قبلی 100 درصد افزایش داده است. بزرگ‌ترین تامین‌کننده نیجریه، چین با 100 درصد حجم واردات بوده است. نیجریه خواستار انواع موشک‌های جنگی از جمله موشک‌های بالستیک، موشک‌های کروز و موشک‌های هوا به زمین است.

 کدام کشورها بهترین فناوری موشکی جهان را دارند؟

موشک‌های جنگی یکی از ابزارهای نظامی پیشرفته و قدرتمند هستند که تعدادی از کشورها در جنگ‌ها و تنش‌های منطقه‌ای آنها را به کار می‌برند. این موشک‌ها می‌توانند اهداف مختلفی را در فواصل دور و با دقت بالا بزنند و اغلب دارای سرباره‌های هسته‌ای، شیمیایی یا بیولوژیک هستند.

بر اساس گزارش‌های موجود، کشورهایی که دارای فناوری تولید موشک‌های جنگی هستند به ترتیب زیر هستند: آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، انگلستان، هند، اسرائیل، پاکستان، ایران و کره شمالی از فناوری تولید موشک‌های بالستیک، موشک‌های کروز، موشک‌های هوا به هوا، موشک‌های هوا به زمین و موشک‌های زمین به زمین برخوردار هستند اما هر کدام به تنهایی فناوری‌های منحصر به خود را  نیز دارند. آمریکا در حال توسعه موشک‌های هایپرسونیک است که می‌توانند با سرعت بیش از صوت حرکت کنند و از سیستم‌های دفاع موشکی عبور کنند. روسیه و کره شمالی موشک‌های هایپرسونیک تولید کرده‌اند که می‌توانند با سرعت بالاتر از 20 ماخ حرکت کنند و از سیستم‌های دفاع موشکی عبور کنند. چین و ایران فناوری موشک‌های هایپرسونیک دارند که می‌توانند با سرعت بالاتر از 10 ماخ حرکت کنند و از سیستم‌های دفاع موشکی عبور کنند. فرانسه، انگلیس، اسرائیل و پاکستان در حال توسعه موشک‌های هایپرسونیک هستند که می‌توانند با سرعت بالاتر از پنج ماخ حرکت و از سیستم‌های دفاع موشکی عبور کنند. هند نیز موشک‌های هایپرسونیک تولید می‌کند که می‌توانند با سرعت بالاتر از شش ماخ حرکت و از سیستم‌های دفاع موشکی عبور کنند.

جدیدترین و پیشرفته‌ترین موشک‌های دنیا

هیچ تعریف پذیرفته‌شده‌ای برای اصطلاح «موشک مافوق صوت» وجود ندارد، اما این تعریف معمولاً برای توصیف موشک‌هایی به کار برده می‌شود که برای مدت‌های طولانی با سرعت‌های بیش از پنج برابر سرعت صوت در جو زمین حرکت می‌کنند، در حالی که می‌توانند مانورهای قابل توجهی انجام دهند مانند تغییر جهت موشک به طور ناگهانی. موشک‌های مافوق صوت از سوی چندین کشور در حال توسعه هستند و طبق گزارش‌ها روسیه و چین برنامه تولید این موشک‌ها را دارند. ایالات‌متحده همچنین چندین برنامه تسلیحات مافوق صوت دارد و در حال انجام آزمایش است. بریتانیا توانایی تولید موشک‌های مافوق صوت را ندارد، اما وزارت دفاع برنامه مافوق صوت را برای توسعه «مفاهیم و فناوری‌های مافوق صوت آینده» اعلام کرده است. علاوه بر این، در سال 2022، اعلام شد که استرالیا، ایالات‌متحده و بریتانیا در توسعه قابلیت‌های مافوق صوت و ضد مافوق صوت از طریق مشارکت امنیتی AUKUS (یک پیمان امنیتی سه جانبه بین استرالیا، ایالات‌

متحده و بریتانیاست) با یکدیگر همکاری خواهند کرد. نوع ماموریت‌هایی که یک موشک مافوق صوت می‌تواند انجام دهد به نوع موشک و همچنین برد، سرعت، نوع کلاهک و سکوی پرتاب آن بستگی دارد. برنامه‌های کاربردی بالقوه ممکن است هزینه‌بر یا به زمان یا موبایل حساس باشد. دفاع موشکی پیچیده، پرهزینه و از نظر فنی چالش‌برانگیز است، به‌ویژه برای دفاع سراسری در برابر موشک‌های دوربرد مانند موشک‌های بالستیک قاره‌پیما. قابلیت مانور، ارتفاع و سرعت موشک‌های مافوق صوت ممکن است برای سیستم‌های دفاع موشکی فعلی که برای مقابله با موشک‌های بالستیک طراحی شده‌اند، چالش‌هایی ایجاد کند. این چالش‌ها می‌تواند مربوط به تشخیص بعدی و زمان کمتر برای تصمیم‌گیری و پاسخ دادن به هدف باشد. سیستم‌های دفاع موشکی موجود باید برای مقابله بهتر با موشک‌های مافوق صوت تطبیق داده شوند، که احتمالاً به سرمایه‌گذاری قابل توجهی نیاز دارد. به سراغ دیگر موشک‌های جنگی می‌رویم.

موشک بالستیک قاره‌پیمای «سارمات» (روسیه)

این موشک که به عنوان «شیطان 2» نیز شناخته می‌شود، جدیدترین موشک بالستیک قاره‌پیمای روسیه است. سارمات قادر به حمل 10 کلاهک هسته‌ای و پیمودن مسافتی بیش از 18 هزار کیلومتر است. این موشک می‌تواند از سامانه‌های دفاع موشکی عبور کند و به اهداف خود در هر نقطه از جهان برسد.

موشک بالستیک قاره‌پیمای «مینوتمن 3» (ایالات‌متحده)

این موشک که از سال 1970 در زرادخانه هسته‌ای ایالات‌متحده قرار دارد، به تازگی با فناوری‌های جدیدتر ارتقا یافته است. مینوتمن 3 می‌تواند سه کلاهک هسته‌ای حمل کند و مسافتی بیش از 10 هزار کیلومتر را بپیماید. این موشک از دقت بالایی برخوردار است و می‌تواند به اهداف خود با دقت بسیار بالا اصابت کند.

موشک بالستیک زیردریایی «ترایدنت 2» (ایالات‌متحده)

این موشک که از زیردریایی‌های اتمی ایالات‌متحده شلیک می‌شود، قادر به حمل 14 کلاهک هسته‌ای و پیمودن مسافتی بیش از 12 هزار کیلومتر است. ترایدنت 2 از پیشرفته‌ترین موشک‌های بالستیک جهان است و می‌تواند از سامانه‌های دفاع موشکی عبور کند.

موشک کروز «هوآسونگ-17» (کره شمالی)

این موشک که در سال 2022 از آن رونمایی شد، جدیدترین موشک کروز قاره‌پیمای کره شمالی است. هوآسونگ-17 می‌تواند مسافتی بیش از 15 هزار کیلومتر را درنوردد و به اهداف خود در هر نقطه از جهان برسد. این موشک از قابلیت مانور بالایی برخوردار است و می‌تواند از سامانه‌های دفاع موشکی عبور کند.

 موشک مافوق صوت «کینژال» (روسیه)

این موشک که از هواپیماهای جنگنده شلیک می‌شود، با سرعتی بیش از 10 برابر سرعت صوت پرواز می‌کند. کینژال می‌تواند به اهداف خود در هر نقطه از زمین برسد و از سامانه‌های دفاع موشکی بگذرد. کشورهای تولیدکننده موشک‌های جنگی: علاوه بر کشورهای گفته‌شده در بالا، کشورهای دیگری مانند چین، هند، فرانسه، انگلیس، اسرائیل و پاکستان نیز در زمینه تولید موشک‌های جنگی فعال هستند. این کشورها با سرمایه‌گذاری‌های کلان در این زمینه، به دنبال ارتقای توان نظامی خود و افزایش قدرت بازدارندگی در برابر دشمنان هستند.