نگاه خاکستری به سبزها

خودروهای برقی و هیبریدی (خودروهای سبز) در حالی طی چند سال گذشته مورد توجه روسای جمهور کشور قرار گرفته و حتی به وسیله آنها رونمایی و تست شده‌اند که هنوز جایی در صنعت خودرو داخل نداشته و تولید انبوهشان تنها در حد حرف باقی مانده است. به عبارت بهتر، با وجود اهتمام ظاهری به خودروهای برقی و هیبریدی از سوی مسوولان، مشخص نیست دولت چه برنامه‌ای برای حمایت از گسترش استفاده از این مدل خودروها در کشور دارد. بیشتر نمونه‌هایی که به عنوان خودروهای برقی و هیبریدی به وسیله روسای‌جمهور و سایر مسوولان ارشد کشور تست شده‌اند، پروژه‌هایی دانشجویی و خصوصی بوده‌اند که طبعاً تولید انبوهشان به کمک‌های مادی و معنوی دولت نیاز داشته و دارند.

با این حال، به نظر می‌رسد نگاه دولت به چنین پروژه‌هایی، فعلاً در حد بازدید و رونمایی بوده و برنامه خاص و جامع و مدونی برای اجرایی کردن و توسعه آنها در دست نیست. اتفاقاً چندی پیش ویدئویی در فضای مجازی منتشر شد که طی آن، مخترع یک خودرو برقی در اعتراض به عدم‌حمایت از پروژه‌اش، خودرو مربوطه را به آب انداخت. هرچند صحت‌وسقم این ویدئو تایید نشده، با این حال در اصل ماجرا که حمایت چندانی از چنین پروژه‌هایی نمی‌شود، توفیری نمی‌کند. همین چندی پیش بود که حسن روحانی رئیس‌جمهور نیز از محصولات تولیدی سه شرکت دانش‌بنیان در زمینه موتورسیکلت و خودرو برقی بازدید و با تست آنها نشان داد دولت حداقل روی کاغذ موافق و حامی چنین طرح‌هایی است. با این حال اگر قرار است خودروهای برقی و هیبریدی جایی در آینده خودروسازی ایران داشته باشند، می‌توان از دل همین پروژه‌ها و اختراعات داخلی، طرح‌هایی جذاب و قابل تولید و توسعه را بیرون کشید.

چرا خودروهای برقی رواج یافتند؟

اما اهمیت دادن روسای جمهور ایران به خودروهای برقی و هیبریدی طی چند سال گذشته، همزمان با تشدید آلودگی هوا در کلانشهرهای کشور بوده، چه آنکه در حال حاضر از این خودروها به عنوان یکی از راهکارهای اساسی برای مقابله با آلودگی در شهرهای بزرگ جهان استفاده می‌شود.

مشخصه اصلی خودروهای برقی و هیبریدی این است که در برقی‌ها اصلاً از سوخت‌های فسیلی استفاده نمی‌شود و در هیبریدی‌ها نیز امکان استفاده از دو نوع سوخت (یکی فسیلی و دیگری الکتریکی) وجود دارد.

بنابراین خودروهای موردنظر در صورت گسترش می‌توانند به تدریج مشکل آلودگی هوا و همچنین مصرف سوخت‌های فسیلی را رفع کرده یا کمرنگ کنند. اگرچه تا همین چند سال پیش خودروهای برقی بیشتر نمونه‌هایی آزمایشگاهی به شمار می‌رفتند، با این حال هم‌اکنون چند میلیون دستگاه از آنها در جاده‌ها و خیابان‌های کشورهای مختلف تردد کرده و خودروسازان بزرگ جهان برنامه‌های گسترده‌ای برای توسعه این مدل محصولات دارند.

در ایران نیز همزمان با تشدید آلودگی هوا در کلانشهرها، چند سالی می‌شود که پروژه‌های تحقیقاتی و دانشجویی به سمت طراحی خودروهای برقی و هیبریدی رفته و اتفاقاً در بین آنها طرح‌هایی قابل قبول نیز به چشم آمده است. این در حالی است که به نظر می‌رسد خودروسازان داخلی چندان میل و رغبت و البته استعدادی در زمینه طراحی و تولید مدل‌های برقی و هیبریدی نداشته و در این بین تنها برخی شرکت‌های بخش خصوصی به تازگی وارد این مسیر شده و فازی جدید را در این ماجرا ایجاد کرده‌اند. البته در کل اوضاع به شکلی است که با در نظر گرفتن تمام طرح‌ها و پروژه‌های مرتبط با خودروهای برقی و هیبریدی، تا به امروز اقدامی چندان جدی و اجرایی در راستای تولید انبوه چنین محصولاتی در کشور انجام نشده و این موضوع نشان می‌دهد برقی‌ها و هیبریدی‌ها راه درازی تا ورود گسترده به جاده‌ها و خیابان‌های ایران دارند.

زیرساخت‌هایی که نیست

اما مساله مهم دیگر اینجاست که خودروهای برقی و هیبریدی به زیرساخت‌های خاص خود نیاز داشته و همچنین تعمیراتی بسیار تخصصی را نیز می‌طلبند و در حال حاضر هیچ‌کدام از این شرایط در کشور فراهم نیست. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، اگرچه ورود خودروهای برقی و هیبریدی به ایران به تازگی وارد فاز جدید خود شده است، با این حال زمانی می‌توان این موضوع را مقدمه‌ای برای حضور گسترده‌تر آنها در بازار داخل دانست که زیرساخت‌های لازم از سوی دولت و خودروسازان و بخش خصوصی فراهم آید.

اگر ملاک استفاده از خودروهای برقی در کشور را شرایط فعلی در نظر بگیریم، عملاً در حال حاضر نمی‌توان شانسی را برای ورود گسترده محصولات موردنظر به جاده‌ها و خیابان‌های داخل قائل شد. هرچند هم‌اکنون برخی خودروسازان دنیا به سمت تولید محصولات هیبریدی و برقی رفته و هدف از این کار را کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و آلودگی هوا می‌دانند، با این حال تجربه نشان می‌دهد ایران هنوز شرایط و ظرفیت لازم برای استفاده گسترده از این مدل خودروها را ندارد. از جمله مهم‌ترین زیرساخت‌های مربوط به خودروهای برقی و هیبریدی، احداث جایگاه‌های شارژ است، چه آنکه هم‌اکنون در بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا، دولت و بخش خصوصی اقدام به تعبیه چنین جایگاه‌هایی برای توسعه برقی‌ها و هیبریدی‌ها کرده‌اند.

تعبیه چنین ایستگاه‌هایی در ایران اما پروسه‌ای زمان‌بر به شمار می‌رود، چه آنکه اولاً کشور با شبکه برقی فرسوده دست‌وپنجه نرم می‌کند و ثانیاً ساخت جایگاه‌های موردنظر نیازمند هزینه بالایی است که شاید دولت حاضر به تقبل آن نشود.

اگرچه تکنولوژی خودروهای سبز به شکلی است که امکان شارژ خانگی آنها نیز وجود دارد، با این حال برای توسعه آنها باید نسبت به ایجاد ایستگاه‌های شارژ اقدام کرد. جدای از بحث ایستگاه‌های شارژ، باید فکری نیز به حال تعمیرات فوق تخصصی خودروهای موردنظر کرد، چه آنکه سیستم داخلی آنها بسیار پیچیده بوده و در صورت بروز خرابی و مشکل، نیاز به تعمیرکاران متخصص دارد.

در واقع تعمیرات خودروهای سبز به شکلی نیست که هر تعمیرکار و حتی استادکاری از پس آن بربیاید، بنابراین در صورت بی‌توجهی به این موضوع، مالکان آنها با چالشی بزرگ مواجه خواهند شد. همین حالا که بیشتر خودروهای داخلی از سطح پایینی از تکنولوژی برخوردارند، گاهی به صورت دقیق عیب‌یابی و تعمیر نمی‌شوند، چه رسد به محصولات برقی و هیبریدی که از سیستمی پیچیده برخوردارند.

خودروهای گرانی که یارانه می‌خواهند

اما هرچند اولین قدم برای ترغیب مشتریان به استفاده از خودروهای برقی و هیبریدی، ایجاد زیرساخت‌های لازم از جمله ایستگاه‌های شارژ است، با این حال گسترش استفاده از این مدل محصولات نیازمند در نظر گرفتن مشوق‌هایی خاص به خصوص پرداخت یارانه (به مشتریان و خودروسازان) است. اگر نگاهی به کشورهای استفاده‌کننده از خودروهای سبز بیندازیم، متوجه می‌شویم دولت‌ها ضمن حمایت از تولید و واردات چنین محصولاتی، به مشتریان آنها نیز یارانه خرید اعطا می‌کنند تا انگیزه عمومی برای استفاده از برقی‌ها و هیبریدی‌ها را بالا ببرند. در واقع در برخی کشورها به خصوص چین، اگر تولید و استفاده از خودروهای برقی و هیبریدی گسترش پیدا کرده، ناشی از برنامه‌ریزی دقیق دولت برای حمایت‌های معنوی و مادی از خودروسازان و مشتریان بوده و بی‌تردید بدون این حمایت‌ها، تمایل چندانی به این مدل خودروها وجود نداشت.

به‌عنوان مثال، در ایالات‌متحده آمریکا، شرایطی مناسب برای تسهیل خرید خودروهای برقی در نظر گرفته شده که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به پرداخت یارانه خرید به مشتریان اشاره کرد. بر این اساس، دولت آمریکا، هفت هزار و 500 دلار یارانه خرید برای مشتریانی که قصد خرید خودرو برقی دارند، در نظر گرفته است. به دلیل همین حمایت‌هاست که فقط تا سال 2015 بیش از نیم میلیون دستگاه انواع خودروهای برقی در این کشور تردد کرده و این روند همچنان رو به رشد است. همچنین در چین نیز دولت با لحاظ کردن یارانه خرید هشت هزار و 660‌دلاری، انگیزه‌ای قوی را برای مشتریان بابت خرید خودروهای برقی و هیبریدی ایجاد کرده است. البته نمونه‌های دیگری از این دست حمایت‌ها نیز در سایر کشورها وجود دارد، از جمله آلمان، که دولت این کشور به جای پرداخت یارانه خرید، مالیات سالانه خودروهای برقی را در حد بسیار قابل‌توجهی پایین آورده است. از دیگر امکاناتی که سبب تشویق و گرایش عمومی به سمت خرید این مدل خودروها شده، می‌توان به تخصیص پارکینگ رایگان، ایجاد پایانه‌های شارژ رایگان در مراکز خرید بزرگ، عدم محدودیت عبور و مرور در مراکز شهر طی روزهای آلوده، تخصیص وام‌های بلندمدت با سود اندک از سوی بانک‌های عامل و طرح‌های مشابه نیز اشاره کرد. در این شرایط اما پرسش اینجاست که آیا دولت ایران برای ترغیب عمومی به استفاده از خودروهای برقی و هیبریدی، برنامه‌ای بابت پرداخت یارانه خرید به مشتریان و البته خودروسازان دارد؟ آیا اصلاً دولت برنامه‌ای را برای ترغیب خودروسازان داخلی چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی، به تولید محصولات برقی و هیبریدی دارد؟ هرچند دولت با تقریباً صفر کردن تعرفه واردات خودروهای برقی و هیبریدی راه را برای ورود این محصولات به کشور باز کرده، با این حال قیمت بالای این خودروها در کنار نبود زیرساخت‌ها و همچنین نیاز به تعمیرات تخصصی، از جمله دست‌اندازهایی هستند که تردد این محصولات به اصطلاح سبز را در جاده‌ها و خیابان‌های کشور سخت کرده‌اند.

بنابراین اگر دولت به واقع معتقد به خودروهای برقی و هیبریدی است، بهتر است با در نظر گرفتن مشوق‌های بیشتر و همچنین برطرف کردن موانع و ایجاد زیرساخت‌ها، هم خودروسازان و هم واردکنندگان و هم مشتریان را به سمت این مدل محصولات سوق بدهد. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، دولت می‌تواند ابتدا به سراغ ناوگان حمل‌ونقل عمومی رفته و توسعه خودروهای سبز را از این ناوگان آغاز کند تا از این راه، خودروهای موردنظر را به نوعی در کشور جا بیندازد.