رئیس‌جمهور ترکیه

رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه، مطمئناً می‌داند چگونه پیروز انتخابات شود. از 13 سال پیش هنگامی که او به تاسیس حزب عدالت و توسعه کمک کرد، هشت پیروزی پیاپی داشته است. در 10 آگوست با پیروزی در نخستین انتخابات مستقیم ریاست‌جمهوری ترکیه با به دست آوردن 52 درصد آرا تعداد پیروزی‌های خود را به 9 رساند. با نظر به منصفانه بودن انتخابات و حضور اکثراً گسترده مردم، هیچ‌کس نمی‌تواند اعتبار دموکراتیک آقای اردوغان را زیر سوال ببرد.
دستاوردهای او به عنوان رئیس‌جمهور در 11 سال گذشته بسیار چشمگیر است. از زمان به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه در نوامبر 2002، میانگین رشد اقتصادی حدود پنج درصد بوده، تورم مهار شده و شهروندان کنترل بیشتری بر ارتش داشته‌اند. آقای اردوغان بیش از هر یک از رهبران سیاسی پیشین در اعطای حقوق بیشتر به کردهای ترکیه پیشرفت داشته است. در سال 2005 او به دستاوردی رسید که از چنگ پیشینیانش گریخته بود: شروع مذاکرات عضویت در اتحادیه اروپا.
اما دلایلی وجود دارد که نگران استیلای او بر کاخ چانکایا در آنکارا باشیم. او که با کمک ارتش، اربابان قدرت سکولار و اپوزیسیون سیاسی را مرعوب کرد، خودکامه‌تر شده است. وقتی ترک‌ها در تابستان گذشته در اعتراضات پارک گزی به خیابان‌ها ریختند، واکنش او فرستادن پلیس ضد شورش با گاز اشک‌آور بود. بعد از برملا شدن رسوایی فساد، که خانواده‌ او را نیز در گرداب فرو برد، او کنترل بیشتری بر نظام قضایی اعمال کرد. اردوغان با توهین به رسانه‌های آزاد و خبرنگاران (از جمله حملات کینه‌توزانه پلیس به خبرنگار با‌سابقه اکونومیست در ترکیه) و تلاش برای سانسور اینترنت به انتقادها پاسخ داد.
آنچه این موضوع را دردسرسازتر می‌کند طرح‌های آقای اردوغان برای دادن قدرت بیشتر به شغل ریاست‌جمهوری است که تاکنون تشریفاتی بوده است. او می‌خواهد مانند فرانسه ریاست‌جمهوری را به سمتی اجرایی تبدیل کند. برای انجام این کار او باید قانون اساسی را عوض کند که معمولاً به موافقت دوسوم نمایندگان پارلمان نیاز دارد. احتمال ندارد که حزب عدالت و توسعه به تنهایی به آن دست یابد، اما می‌تواند از طریق تعامل با حزب کردها آرای کافی را تضمین کند. این کار به همراه پشتیبانی یک نخست‌وزیر انعطاف‌پذیر می‌تواند آقای اردوغان را به هدف خود برای ریاست‌جمهوری قدرتمندانه تا سال 2023 (صدمین سالگرد جمهوری آتاتورک) نزدیک‌تر کند.
چنین نتیجه‌ای مورد پسند افراد معتقد به کثرت‌گرایی سیاسی نیست. ریاست‌جمهوری قدرتمند کارساز است، اما برای کنترل آن به نهادهای قوی نیاز دارد که ترکیه هم‌اکنون فاقد آنهاست. گرایش‌های خودکامانه آقای اردوغان این مشکل را پیچیده می‌کند. اما او چرا باید به این مساله توجه کند؟ پاسخ آن دو مورد است: اقتصاد آسیب‌پذیر و میراث خود او.
بزرگ‌ترین دلیل پیروزی‌های انتخاباتی آقای اردوغان بالا بردن سریع استانداردهای زندگی است. اما اقتصاد در حال رکود است. افزایش کسری حساب ‌جاری، کشور را هر چه بیشتر وابسته به جریان‌های نقدی به داخل کشور می‌کند؛ اگر نرخ بهره جهانی افزایش یابد، ترکیه متضرر، و در «تله درآمد متوسط» گرفتار می‌شود و مزیت رقابتی خود را در زمینه تولید کالاهای اساسی از دست می‌دهد در حالی که نمی‌تواند به تکنولوژی‌های پیشرفته‌تر دست یابد. ترکیه برای ادامه‌ پیشرفت به اصلاحات آزادسازی و سرمایه خارجی نیاز دارد. آقای اردوغان علاقه اندکی به اصلاحات نشان داده است. و اگرچه سرمایه‌گذاران خارجی رژیم‌های اتوکرات را در سراسر جهان تحمل کرده‌اند، اما به بی‌ثباتی سیاسی از نوعی که معمولاً سیاست‌های قطبی‌سازی آقای اردوغان نشان از آن دارد، اهمیت زیادی نمی‌دهند.
امید به پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا همچنان سرمایه‌گذاران را مشتاق نگه داشته است. این همان نکته‌ای است که آقای اردوغان در مورد میراث خود به آن می‌اندیشد. ایجاد پروژه‌های زیرساختی عظیم بسیار خوب است اما اگر بخواهد مدرن‌سازی ترکیه را تقویت کند باید آن را به شیوه‌ اروپایی‌اش بازگرداند. عضویت در اتحادیه اروپا اکنون هدفی دور از دسترس به نظر می‌رسد اما دور شدن از هنجارهای لیبرال‌دموکرات اروپا دستیابی به آن را غیرممکن خواهد ساخت.

گل، نه پوتین
نخستین آزمون در زمینه اهداف آقای اردوغان انتخاب نخست‌وزیر خواهد بود. هفته پیش رئیس‌جمهور وقت ترکیه، عبدالله گل، وارد گود رقابت شد. آقای گل نه‌تنها در داخل بلکه در خارج نیز بسیار مورد احترام است و در گذشته هم این شغل را به مدت کمی در اختیار داشته است. به علاوه او در مقام یکی از بنیانگذاران حزب عدالت و توسعه قدرت سیاسی کافی دارد که در مقابل آقای اردوغان بایستد. آقای اردوغان باید بپذیرد که یک نخست‌وزیر قدرتمند برای ترکیه بهتر است. اگر بر آلت دست بودن نخست‌وزیر اصرار داشته باشد، مردم او را نه با آتاتورک بلکه با همتای روس‌اش ولادیمیر پوتین مقایسه می‌کنند.