تاریخ انتشار:
توسعه طرح‌های اکتشافی معادن طلا نیازمند بودجه مکفی است
رصد ۲۱ نقطه طلایی در ایران
در سال‌های اخیر با افزایش قیمت جهانی طلا، بهره‌برداری از معادن طلای ایران مورد اهمیت واقع شد. گرچه روزی ایران با بهره‌برداری از معادن طلا غریبه بود اما اکنون شاهد فعالیت‌ها و توسعه اکتشافاتی هستیم که مسیر توسعه را در پیش گرفته است.
در سال‌های اخیر با افزایش قیمت جهانی طلا، بهره‌برداری از معادن طلای ایران مورد اهمیت واقع شد. گرچه روزی ایران با بهره‌برداری از معادن طلا غریبه بود اما اکنون شاهد فعالیت‌ها و توسعه اکتشافاتی هستیم که مسیر توسعه را در پیش گرفته است. بهروز برنا، معاون اکتشافات معدنی سازمان زمین‌شناسی در گفت‌و‌گویی به روایت چگونگی معادن طلا در ایران پرداخته و تخصیص بودجه کافی برای توسعه بیشتر طرح‌های اکتشافی طلا و تقویت سازمان علمی زمین‌شناسی را لازمه‌های پیشرفت در این عرصه دانسته است.
معاونت اکتشافات معدنی سازمان زمین‌شناسی از چه زمانی متوجه شد ایران پتانسیل تولید طلا را دارد و اکتشافات خود را آغاز کرد؟
***
وضعیت ذخایر طلا در ایران به چه شکلی است؟ اکتشافات صورت‌گرفته طلا چه پیامی به ما در این زمینه می‌دهد؟
سازمان زمین‌شناسی طی چند سال اخیر وضعیت ذخایر طلا در کشور را در اولویت نخست اکتشافی خود قرار داده است مخصوصاً از چند سال گذشته که قیمت طلا به شدت افزایش یافت، جاذبه‌هایی در کل دنیا ایجاد شد تا اکثر بودجه‌های اکتشافی به سمت کشف و بهره‌برداری از معادن طلا هدایت شود. در ایران هم به لحاظ اینکه روی کمربندهای طلا قرار گرفته و این مزیت ممکن است شامل حال باقی کشورهای جهان نباشد، تا به امروز جاذبه‌های جدیدی برای کشف طلا به وجود آمده است. از طرفی پتانسیل طلا در کشور ریشه تاریخی هم دارد که از اسامی برخی معادن مانند کوه زر، زرمهر و زرشوران این موضوع را می‌توان به خوبی متوجه شد. یعنی از گذشته طلا برای مردم سرزمین عنصری ناآشنا نبود و در سال‌های گذشته هم طلا را به خوبی می‌شناختند و آن را در معادن یه بهره‌برداری می‌رساندند.
معاونت اکتشافات معدنی سازمان زمین‌شناسی از چه زمانی متوجه شد ایران پتانسیل تولید طلا را دارد و اکتشافات خود را آغاز کرد؟
از سال 70 از سوی معاونت سازمان بیش از 129 ماده معدنی شناسایی شد و با به‌کارگیری تکنولوژی‌های روز آزمایشگاه تخصصی در زمینه مطالعات اکتشافی تاسیس کردیم. نتایج این پژوهش‌های علمی نشان داد که بیش از هزار محدوده طلایی در کشور داریم و برای اولین بار مسیر کمربند طلای سنندج، سیرجان را سازمان زمین‌شناسی کشف کرد.
در حال حاضر از چند معدن طلا برخوردار هستیم؟ ذخایر کل طلای این معادن چقدر است؟
18 معدن طلا در کشور وجود دارد. در بهره‌برداری این معادن بخش خصوصی استقبال خوبی نشان داده و بسیاری از معادن در اختیار این بخش قرار گرفته است. تولیدات طلای کشور با افتتاح کارخانه زرشوران و فعالیت بیشتر معدن داشکسن منطقه ساری‌گونی کردستان به حجم 10 تن طلا ذخیره محتمل خواهد رسید و ذخیره قطعی فعلی ما 320 تن است.
چقدر در پیشرفت این اکتشافات موفق بوده‌اید؟
تا حدی که ذخایری برای اکتشافات سراسری به دست آورده و پیش‌بینی کرده‌ایم و حداقل برای نیمی از پروژه‌های اکتشافی این ذخایر منظور شده است.
به لحاظ ظرفیت‌های اکتشافی موجود کدام مناطق کشور طلاخیز هستند؟
در درجه اول استان آذربایجان غربی نقطه طلایی کشور است و بیشترین طلا در این استان موجود است. بعد استان آذربایجان شرقی، خراسان رضوی و سمنان. این استان‌ها به لحاظ حفاری‌های معدنی و ذخایر طلا شرایط مطلوبی دارند. کردستان هم همین طور.
کارشناسان معتقدند هر منطقه‌ای که از آنجا مس و نقره استخراج شود امکان استخراج طلا هم وجود دارد. اگر بخواهیم نقشه ایران را در نظر بگیریم و مناطق طلاخیز را علامت بزنیم، چند استان در کشور از این پتانسیل برخوردارند و طلایی هستند؟
در واقع 21 استان کشور طلا دارند و با ذخایری که دارند، نقاط طلایی ایران محسوب می‌شوند.
سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی برای این نقاط طلایی چه برنامه‌ای دارد؟
مسلماً در وهله اول اولویت سازمان با اکتشاف این معادن است. اگر منابع مالی در اختیار این اکتشافات قرار بگیرد، برنامه‌هایمان هرچه سریع‌تر جلو می‌رود و در اکتشافات این ذخایر طلا پیشرفت خواهیم کرد در غیر این صورت روند اکتشافات کند خواهد شد و حجم ذخایر طلای کشور افزایش نمی‌یابد. ببینید ایران اگر 300 تن ذخیره طلا دارد، زمانی ترکیه 150 تن نصف این را داشت ولی در حال حاضر تولید ترکیه به 512 تن رسیده است و دوازدهمین ذخایر بزرگ طلای جهان را در اختیار دارد. در حالی که ما با ترکیه به لحاظ زمین‌شناسی و سنگ‌ها مشترکاتی داریم که می‌بایست تا به حال از این کشور در بحث اکتشاف و ذخیره طلا جلوتر رفته بودیم.
چرا ترکیه توانست و ما نتوانستیم؟
آنها از نظر تولید طلا از ما سبقت گرفتند و تنها دلیل این پیشرفت بودجه مکفی برای سر و سامان دادن پروژه‌های اکتشافی‌شان بود. اگر پروژه‌های اکتشافی ما هم مورد عنایت دولت قرار بگیرد و بودجه ویژه‌ای به این بهره‌برداری‌ها اختصاص یابد یعنی منابع مالی مستمری در این حوزه وجود داشته باشد، سرمایه‌گذاران خارجی بیشتری در این راستا جذب خواهند شد. قزاقستان هم در مقایسه با ما مانند کشور ترکیه است. دستاورد فعلی کشور از بخش اکتشافات نشان داد که پتانسیل‌های ذخیره طلا به میزان هزار تن در کشور ما محتمل و 320 تن ذخیره قطعی است که با این وجود نمی‌توان پتانسیل‌های موجود برای افزایش این ذخایر را در آینده نادیده گرفت. استان‌های خراسان جنوبی، یزد، اصفهان، مرکزی، همدان و زنجان شرایط بسیار مساعدی برای تولید و کشف طلا دارند. حتی قم، سمنان و تهران استان‌های مورد هدف سازمان زمین‌شناسی برای بهره‌برداری از معادن طلا و توسعه اکتشافات هستند. برنامه‌ریزی‌ها صورت گرفته و در انتظار تخصیص بودجه هستند. اگر بودجه موجود باشد کارشناسان متخصص و تکنولوژی هم روانه این بهره‌برداری‌ها خواهند شد.
با توجه به اینکه در معدن داشکسن کردستان قزاق‌ها مشغول بهره‌برداری از این معدن شدند و طلا حفاری می‌کنند، از سویی ما در گذشته سابقه همکاری با ریوتینتو را در معادن طلای این منطقه داشتیم، احتمال دارد قزاق‌ها به همان سرنوشت ریوتینتو مبتلا شوند؟
قبلاً ریوتینتو بسیار علاقه‌مند به کار در معادن طلای ما بود. آنگولو هم همین طور. با ورود بخش خصوصی مخصوصاً در معدن داشکسن ساری‌گونی ریوتینتو کارهایی در زمینه حفاری طلا انجام دادند. پس از رفتن اینها چینی‌ها وارد این کار شدند و الان قزاق‌ها. اما به نظرم انصراف اینها تنها به دلیل این بود که قوانین مشخص نبودند. نباید نگرانی از این بابت داشت زیرا با ترک آنها از این معادن هیچ اتفاقی نخواهد افتاد چرا که هم سرمایه‌گذار داخلی برای این بهره‌برداری‌ها داریم و هم دیگر با حفاری طلا غریبه نیستیم. آنقدر در راستای اکتشافات تلاش کردیم که به آن علم مورد نظر رسیدیم و توانستیم فرآوری در معدن طلای زرشوران انجام دهیم که آرسنیک بالا و حاد این معدن تکنولوژی بومی شود. پایلوت این طرح بسیار موفقیت‌آمیز بوده و از سوی ایمیدرو راه‌اندازی و مطرح شده است.
مجوز بهره‌برداری این معادن برای چه مدتی در اختیار سرمایه‌گذاران خارجی قرار می‌گیرد؟
اصولاً معادنی که به این سرمایه‌گذاران واگذار می‌شود مجوز 25ساله دارند و این مجوزها به عنوان پروانه بهره‌برداری برای مدتی مورد استفاده بهره‌برداران قرار می‌گیرد. در واقع بهره‌برداران به نوعی مستاجر این معادن محسوب می‌شوند. بنابراین اگر دولت بخواهد این بهره‌برداران را که سرمایه‌گذاران خارجی هستند از این معادن خارج کند و مجوز را پس بگیرد می‌بایست حقوق دولتی این بهره‌بردارها را بدهد. حقوق دولتی دو نوع است، خسارت یا جایگزینی معدن.
سازمان زمین‌شناسی در راستای توسعه اکتشافات چه نقشی می‌تواند داشته باشد؟
ببینید سازمان زمین‌شناسی سازمانی حاکمیتی است که کارهای پژوهشی انجام می‌دهد و هدف اصلی آن کشف ذخایر پنهان است. برآوردهایی که در پروژه‌های اکتشافی انجام می‌شود در راستای پایین آمدن ریسک سرمایه‌گذاری است تا بخش خصوصی سرمایه خود را برای بهره‌برداری نادرست از دست ندهد. در حقیقت سرمایه‌گذاری بر مبنای این تعریف شود که سودی حاصل شده و نصیب این بخش شود نه اینکه این بخش را متضرر کند. در نتیجه اکتشافات تفصیلی بر عهده کارشناسان سازمان زمین‌شناسی است و مناطق بی‌حاصل در اکتشافات این سازمان مشخص خواهند شد.
تا به حال چه تعداد گواهی اکتشاف صادر شده است؟
گواهی کشف را وزارتخانه می‌دهد ولی اصولاً هرگونه سرمایه‌گذاری خارجی بر اساس قانون صورت بگیرد موثر واقع خواهد شد و حرکت ایجاد خواهد کرد. چنین سرمایه‌گذاری‌هایی بخش معدن را از حالت رکود خارج می‌کند. چین سرمایه‌گذاری‌های خارجی در این بخش دارد ولی یک سیاستی که در مواد معدنی کشور خود استفاده می‌کند این است که در جهت سرمایه‌گذاری‌ها قانونی گذاشته و می‌گوید خارجی‌ها تقاضا کنند و طلا را به قیمت بازار جهانی بخرند. در واقع مواد معدنی را به راحتی از کشورش خارج نمی‌کند. به سرمایه‌گذار می‌گوید سرمایه‌ات را بیاور و کارخانه‌ات را در همین کشور احداث کن و تولید کن و مواد معدنی تولید‌شده را به قیمت روز خریداری می‌کنم. بنابراین حفظ منابع ملی دلسوزی می‌خواهد. اگر قانون مشخصی تدوین شده باشد و اجرا شود، قرارداد برد-برد باشد، این اتفاق‌ها در ذخیره مواد معدنی اتفاق نخواهد افتاد و جهشی روبه افزایش در حجم ذخیره قطعی طلا خواهیم داشت.
تولید سالانه مصرف طلا در کشور چقدر است؟
با توجه به اینکه ایران جزو پنج کشور اول مصرف‌کننده طلاست، مصرف سالانه طلا ۳۰۰ تن است و مقداری هم طلا به صورت قاچاق وارد می‌شود. گردش اقتصادی صنعت طلا و جواهر در کل دنیا سالانه هزار میلیارد دلار است ولی سهم ایران در این گردش اقتصادی اندک است. اما با توجه به پتانسیل‌های خوبی که در این بخش وجود دارد و در صورت به کارگیری تمامی این نقاط مثبت رتبه ایران طی چند سال آینده ارتقا پیدا خواهد کرد.
با وجود 300 تن ذخایر طلای داخلی، بیشترین واردات توسط کدام کشورها صورت می‌گیرد؟
برخی کشورهایی که صاحب تولید طلا هستند، چین، روسیه، کانادا، استرالیا، آمریکا و آفریقای جنوبی هستند.
تولید طلای داخل به لحاظ کیفیت از چه معیارهایی برخوردار است؟
بالاخره معیارهای مشخصی به لحاظ کیفیت مدنظر است و در نوع طلا تاثیرگذار است. تغییراتی که در فرآیند بهره‌برداری و حفاری صورت می‌گیرد، به لحاظ تیپ، چگونگی ذخیره، آزادی محدوده کشف، عمق حفاری و سطح اکتشاف.
چه مراحلی برای اکتشاف معادن طلا صورت می‌گیرد؟
در وهله اول اکتشاف را با شناسایی و پی‌جویی کامل می‌کنیم، اکتشاف جنبه عمومی و جنبه تفصیلی دارد. گواهی کشف که صادر شد، طرح بهره‌برداری همراه با مطالعات آن از بعد فرآوری به اتمام می‌رسد. فاز بهره‌برداری وقتی شروع می‌شود، کانسنگ‌ها دیده می‌شوند و استحصال طلا صورت می‌گیرد. در کل اکتشاف چهار مرحله موفقیت‌آمیز را باید پشت سر بگذارد تا به مرحله اصلی بهره‌برداری برسد.
با این همه دستاوردهای علمی و مطلوب چرا اخیراً برخی از فعالیت‌های اکتشافی تعطیل شده‌اند؟
در سال‌های اخیر برخی از فعالیت‌های اکتشافی این سازمان علمی به سبب تخصیص نیافتن بودجه مناسب تضعیف شده و برخی پروژه‌ها را تعطیل کرده است که اگر برای این موضوع تدبیری نشود کارشناسان خبره این سازمان رفته‌رفته جذب بخش خصوصی خواهند شد و سازمان زمین‌شناسی که سازمانی حاکمیتی به شمار می‌رود توان خود را در زمینه اکتشافات پایه از دست می‌دهد. از سویی بودجه ناکافی به این سازمان موجب شده این سازمان حتی در مواقعی در پرداخت حقوق کارکنان خود با مشکلاتی مواجه شود. در پیش گرفتن چنین رویه‌ای برای سازمانی چون زمین‌شناسی باعث خواهد شد بسیاری از پروژه‌های حاکمیتی مانند تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی، ژئوشیمی و انجام اکتشافات اولیه که در همه نقاط دنیا وظیفه سازمان زمین‌شناسی است، متوقف شده یا با کندی پیش رود.
چنین اتفاقی باعث کاهش توان علمی در سازمان‌های کشور شده و این موضوع باعث می‌شود از توسعه اهداف کشور دور بمانیم. اگر این روند ادامه پیدا کند چه اتفاقی خواهد افتاد؟
بله، دقیقاً. در سال‌های گذشته بسیاری از نیروهای با‌سابقه این سازمان بازنشسته شدند و این سازمان علمی بر اساس بخشنامه اخیر دولت نمی‌تواند نیروی جدیدی جذب کند. با این وجود به احتضار افتادن این سازمان نزدیک است. اگر این روند ادامه پیدا کند این سازمان از درون تهی شده و ممکن است شاهد به احتضار افتادن آن در آینده‌ای نه‌چندان دور باشیم. در صورتی که سازمان زمین‌شناسی یکی از قدیمی‌ترین سازمان‌های علمی کشور است که مانند سازمان نقشه‌برداری و هواشناسی فعالیت‌های مشخصی دارد و جزو سازمان‌هایی است که میزان ذخایر معدنی کشور را به لحاظ وضعیت میزان ذخایر معدنی و اطلاعات زمین‌شناسی مورد بررسی قرار می‌دهد. در صورتی که سازمان زمین‌شناسی و نظام مهندسی معدن دو بازوی اصلی فعالیت‌های معدنی در کشور هستند، متاسفانه پرداخت نشدن بودجه بر اساس قانون هر سال مانع توسعه فعالیت‌های اکتشافی این سازمان شده و با توجه به پتانسیل‌هایی که در زمینه اکتشاف و استخراج داریم باعث شده بازارهای جدی خود را از دست بدهیم. در سفر اخیرم به قزاقستان متوجه شدم انجام حفاری‌های بیشتر در سطح کشور و مناطقی که پتانسیل‌های معدنی دارند یک ضرورت است. در حال حاضر
قزاقستان در انجام فعالیت‌های معدنی در زمینه اکتشاف و استخراج بسیار هدفمند عمل می‌کند، به طوری که حجم ذخایر طلای یک معدن در این کشور به تنهایی 300 تن است؛ در صورتی که در کشور ما کل ذخایر طلای‌مان به 300 تن می‌رسد. این کشور حتی در زمینه تولید سنگ‌آهن هم کارهای بزرگی انجام داده است. متاسفانه ما در زمینه فعالیت‌های اکتشافی و استخراجی عقب هستیم و آن‌طور که باید پیشرفت نکرده‌ایم. فعالیت‌های معدنی در ایران بیشتر به سمت معادن کوچک هدایت می‌شود در صورتی که باید بخش خصوصی در بهره‌برداری از معادن بزرگ نقش بیشتری ایفا کند.
دیدگاه تان را بنویسید