منع گسترش تسلیحات هسته‌ای

پس از انتخاب مجدد در مبارزات ریاست جمهوری باراک اوباما در بازگشت به محل کارش دشمنان قدیمی کشور را مورد خطاب قرار داد و گفت: اگر شما مشت خود را باز کنید ما دست خود را به سوی‌تان دراز خواهیم کرد. او تاکنون با مقامات کشورهای متخاصم زیادی از جمله میانمار و کوبا دست داده است. اما آیا می‌تواند مشت کشوری را باز کند که به ادعای او و همفکرانش سال‌ها درصدد دستیابی به بمب اتم بوده است؟ گفت‌وگو با ایران پیرامون محدودیت برنامه هسته‌ای این کشور در مقابل برداشتن تحریم‌ها مهم‌ترین آزمون دکترین اوباما در بحث‌های دیپلماتیک بوده است. اگر خطرات به خوبی محاسبه شوند این رویکرد بسیار بهتر از تحریک دشمنان خواهد بود. با وجود اینکه در تفاهم 2 آوریل فقط پارامترها مطرح شدند این تفاهم رویدادی فوق‌العاده پراهمیت است. اگر توافق نهایی شود می‌توان اطمینان حاصل کرد که دستیابی به بمب منتفی خواهد بود. اما دو خطر وجود دارد: از یک طرف ممکن است دشمنان سیاسی اوباما تلاش کنند حتی یک توافق خوب را به شکست بکشانند. از طرف دیگر تیم او ممکن است نتواند در طول هفته‌های آتی تا مهلت رسیدن به توافق تا پایان ژوئن این اطمینان را ایجاد کند که توافق از نوع خوب خواهد بود. هرگونه توافق معتبر می‌تواند به منطقه آشوب‌زده و گرفتار جنگ‌های داخلی آرامش ببخشد. با گذشت زمان، گفت‌وگوها می‌تواند به ایران و آمریکا کمک کند تا به رقابت نامناسبی که از سال 1979 منطقه خاورمیانه را مسموم ساخته است، پایان دهند. این توافق ممکن است رفتارهای مداخله‌جویانه کشورها را تغییر دهد. اما نمی‌توان روی آن حساب کرد. از دیدگاه اولیه، توافق هسته‌ای باید اقدامی برای کنترل تسلیحات باشد. آیا می‌توان جلو ایران هسته‌ای را گرفت؟ حداقل برای زمانی پاسخ این سوال مثبت است. وعده‌های مطرح‌شده در توافق آنقدر کافی هستند که بتوانند گفت‌وگوهای بیشتر را توجیه‌پذیر سازند بدون اینکه کنگره تحریم‌های جدیدی وضع کند یا جلو حق اعمال سیاست خارجی توسط اوباما را بگیرد. توافق می‌تواند ایران را از بمب هسته‌ای دور سازد. قابلیت گریز -‌یعنی زمانی که برای تولید مواد لازم برای ساخت یک موشک لازم است - در سال 2013 به دو ماه رسیده بود. این زمان پس از توافق اولیه در ژانویه 2014 به چهار ماه رسید و پس از توافق نهایی به 12 ماه تا یک دهه گسترش پیدا می‌کند. نظام بازرسی سختگیرانه‌تر می‌شود و در دفعات بیشتری اتفاق می‌‌افتد. بنابراین ساخت بمب دشوارتر می‌شود. هرگونه تخطی از توافق در زمانی کوتاه آشکار می‌شود و جهان فرصت کافی دارد تا پاسخ مقتضی نشان دهد. اما قبل از نهایی کردن توافق کارهای زیادی باید انجام گیرد. نقاط تاکید دو طرف با یکدیگر متفاوت هستند و نکاتی وجود دارند که به راحتی حل نمی‌شوند. جزییات مهمی مانند راستی‌آزمایی و پایش برنامه هسته‌ای ایران و عواقب هرگونه تخطی (از جمله چگونگی بازگرداندن تحریم‌ها) هنوز به نتیجه‌ای نرسیده است. هر چند این موارد اعتبار توافق را تعیین می‌کند. باید سختگیری‌های بیشتری در زمینه تحقیق و توسعه صورت گیرد و بازرسان بتوانند به هر منطقه مشکوک سر بزنند. تمهیدات لازم برای ازسرگیری تحریم‌‌ها نیز باید قابل اجرا باشند نه اینکه در معرض گفت‌وگوهای بی‌پایان قرار گیرد.

گردش و مواد
حتی اگر این معیارها رعایت شوند باز هم مسائل دیگری باقی می‌مانند. پس از گذشت 10 سال که توافق به پایان می‌رسد ایران این اجازه را دارد که برنامه غنی‌سازی گسترده اورانیوم را آغاز کند. ایران که پیمان عدم گسترش سلاح‌های هسته‌ای را امضا کرده است و باید تحت پایش مداوم قرار گیرد. اما باز هم در این صورت جهان باید با ایرانی سر کند که در آستانه هسته‌ای شدن قرار دارد و اگر آمریکا یا اسرائیل تشخیص دهند ایران از این آستانه فراتر می‌رود احتمال اقدام نظامی افزایش می‌یابد. اما اگر ایران به توافق پایبند بماند دیگر نمی‌توان جهان را ترغیب کرد تا با تحریم بیشتر یا حملات نظامی موافقت کند. توافقی که غنی‌سازی صفر را در‌بر می‌گیرد می‌توانست مطلوب‌تر باشد اما رسیدن به چنین توافقی امکان نداشت. در جهان واقعی هرگونه توافقی را باید در مقایسه با جایگزین‌های منطقی سنجید و در شرایط کنونی همه جایگزین‌‌ها بدتر بودند. افزایش تحریم‌ها برای تشویق ایران به پذیرش شرایط سخت‌تر مستلزم حمایت سازمان ملل و اتحادیه اروپا بود که احتمال آن اندک است. بازگشت به رویارویی خصمانه تحت عنوان تشدید شرایط توافق فقط مقامات ایران را مطمئن می‌سازد که نمی‌توان با آمریکا کنار آمد درست همان‌طور که در صورت نقض شرایط توسط ایران، غرب ناامید می‌شود. اگر مذاکرات قطع شود این خطر وجود دارد که ایران محدودیت‌های موجود بر برنامه هسته‌‌ای خود را بردارد. در این صورت ممکن است پیش از آنکه تحریم‌ها بقای حکومت را تهدید کند ایران به بمب هسته‌ای دست یابد. اقدام نظامی نیز فایده‌ای ندارد: امکان استفاده از زور علیه ایران چند سال پیش از دست رفت. بمباران سایت‌های هسته‌ای ایران در بهترین حالت این برنامه را چند سال به عقب می‌اندازد اما به بهای کشاندن آن به زیرزمین و شعله‌ور ساختن خشونت در منطقه تمام خواهد شد. در مجموع یک دهه آشتی ارزش تلاش را دارد.
منبع: اکونومیست