تاریخ انتشار:
یخ ۵۰ ساله روابط کوبا و آمریکا شکست
پُک آمریکایی به سیگار کوبایی
طی دو سال گذشته، صحبت‌های بسیاری درباره عادی‌سازی روابط تجاری آمریکا با کوبا مطرح شد تا اینکه، بالاخره رئیس‌جمهور آمریکا در سال ۲۰۱۵ دستور داد تحریم‌های اقتصادی علیه کشور کوبا برداشته شود. کشور کوبا از دهه ۶۰ میلادی تاکنون یعنی بیش از نیم قرن، تحت تحریم اقتصادی بوده است. کاخ سفید نیز اعتراف کرده لغو تحریم‌ها علیه کوبا می‌تواند تغییرات زیادی را در مناسبات و روابط دو کشور ایفا کند. در حال حاضر کوبا یکی از کشورهای بزرگ توریستی در آمریکای جنوبی محسوب می‌شود که سالانه گردشگران زیادی را به سوی خود جذب می‌کند.
طی دو سال گذشته، صحبت‌های بسیاری درباره عادی‌سازی روابط تجاری آمریکا با کوبا مطرح شد تا اینکه، بالاخره رئیس‌جمهور آمریکا در سال 2015 دستور داد تحریم‌های اقتصادی علیه کشور کوبا برداشته شود. کشور کوبا از دهه 60 میلادی تاکنون یعنی بیش از نیم قرن، تحت تحریم اقتصادی بوده است. کاخ سفید نیز اعتراف کرده لغو تحریم‌ها علیه کوبا می‌تواند تغییرات زیادی را در مناسبات و روابط دو کشور ایفا کند.
در حال حاضر کوبا یکی از کشورهای بزرگ توریستی در آمریکای جنوبی محسوب می‌شود که سالانه گردشگران زیادی را به سوی خود جذب می‌کند. در 50 سال گذشته به دلیل تحریم‌های اقتصادی هیچ پرواز مستقیمی بین آمریکا و کوبا برقرار نشده اما حالا پیش‌بینی می‌شود با لغو تحریم‌ها و راه‌اندازی پروازهای مستقیم حجم زیادی از گردشگران آمریکایی سالانه به کوبا سفر کنند که این مساله می‌تواند خبر خوبی برای اقتصاد این کشور باشد. کوبا و آمریکا، از دیرباز، و حتی تا پیش از اعلام استقلال خود، منافع مشترکی را در رابطه با یکدیگر جست‌وجو می‌کرده‌اند. کوبا به مدت ۴۰۰ سال یعنی از سال 1511 تا 1898 میلادی، تحت استعمار اسپانیا قرار داشت. اقتصاد این کشور، طی این مدت مبتنی بر کشاورزی، معدن و صادرات شکر، قهوه و تنباکو به اروپا و بعدها به آمریکای شمالی بود. این فعالیت‌ها در ابتدا توسط برده‌های آفریقایی که به کوبا آورده شده بودند، انجام می‌شد. جمعیت کوبا در سال ۱۸۱۷ حدود ۶۳۰ هزار نفر بود که ۲۹۱ هزار نفر از آنها سفیدپوست، ۱۱۵ هزار نفر سیاهپوست غیربرده و ۲۲۴ هزار نفر سیاهپوست برده بودند.
اهمیت کوبا برای ایالات متحده
نگرش آمریکا نسبت به کوبا نشان از تمایل واشنگتن برای الحاق این جزیره حوزه کارائیب به ایالات متحده بوده و در واقع تصویر آمریکا از کوبا یک «میوه رسیده» بود که فقط باید به دستان همسایه قوی و قدرتمند خود یعنی آمریکا چیده می‌شد؛ نقشه خریداری کوبا از امپراتوری اسپانیا، بارها توسط آمریکا اجرا شد؛ در سال 1848 میلادی، «جیمز پولک» یازدهمین رئیس‌جمهور آمریکا سعی کرد کوبا را به قیمت 100 میلیون دلار از اسپانیا خریداری کند؛ در سال‌های 1853 و 1861 نیز «فرانکلین پیرس» و «جیمز بیوکنن» به ترتیب چهاردهمین و پانزدهمین روسای جمهور آمریکا نیز تلاش‌های مشابهی در همین راستا انجام دادند.
در سال 1869 و همزمان با اتمام جنگ داخلی آمریکا و شروع اولین جنگ استقلال کوبا موسوم به «جنگ 10ساله»، «یولیسیز سایمن گرانت» هجدهمین رئیس‌جمهور آمریکا بار دیگر تلاش کرد این جزیره حوزه کارائیب را بخرد. اما به مرور زمان و با تضعیف نفوذ اسپانیا در جزایر کارائیب، رفته‌رفته نفوذ سیاسی و اقتصادی آمریکا بر این جزایر افزایش یافت و این کشور توانست بخش وسیعی از سرمایه‌گذاری خارجی و صادرات و واردات این جزایر را به دست بگیرد. آمریکا همچنین توانست، بر نفوذ خود در مسائل سیاسی کوبا بیفزاید. همین افزایش نفوذ آمریکا در کوبا، به انقلاب 1959 کوبا و به قدرت رسیدن «فیدل کاسترو» در کوبا منتهی شد. این اتفاق به مذاق آمریکا خوش نیامد و روابط دو کشور از این زمان تیره‌وتار شد و رو به وخامت رفت. این تنش‌ها آغازی بود بر بیش از نیم‌قرن تنش و درگیری میان دو کشور که حتی تلاش‌های کیسینجر، وزیر امور خارجه وقت ایالات متحده در سال‌های 1973 تا 1977 هم نتوانست آب رفته را به جوی بازگرداند و روابط دو کشور را بهبود بخشد.
در قرن نوزدهم میلادی، گزینه خرید مستعمرات از اسپانیا و ادامه سلطه ضعیف اسپانیایی و پس از آن اشتیاق برای مداخله در امور آنها، نشان‌دهنده این مساله بود که آمریکا قصد دارد مستعمره جدید را در کوبا ایجاد کند. در سال 1805 میلادی مساله‌ای اسنادی فاش شد که طی آن «توماس جفرسون» به وزیر امور خارجه انگلستان در واشنگتن اعلام کرد در صورت جنگ با اسپانیا، آمریکا کوبا را به تصرف خود درمی‌آورد و بدین ترتیب رسماً اعلام کرد آمریکا در این جزیره منافعی دارد.
روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور، پس از شکست آمریکا در عملیات «خلیج خوک‌ها» به طور کامل قطع شد. در طول پنج دهه گذشته تا به امروز، آمریکا هیچ‌گونه روابط رسمی دیپلماتیک با کوبا نداشته، در عوض، به تحریم‌های تجاری و توریستی خود علیه کوبا ادامه داده و سیاست منزوی کردن این کشور را در پیش گرفته است. آمریکا تصریح کرد تا مادامی‌که دولت کوبا به سمت دموکراسی در این کشور گام بر‌ندارد، تحریم‌ها ادامه می‌یابد. در همین حال، برخی نهادهای بین‌المللی نظیر مجمع عمومی سازمان ملل، خواستار پایان بخشیدن به ده‌ها سال تحریم اقتصادی و تجاری آمریکا علیه کوبا شدند. در نهایت، فشارهای بین‌الملل بر آمریکا کارگر واقع شد و «باراک اوباما»، رئیس‌جمهور آمریکا در تاریخ 17 دسامبر 2014 میلادی، و «رائول کاسترو»، از آغاز روند عادی‌سازی روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور پس از نیم‌قرن سردی و تنش خبر دادند.
یخ روابط کوبا و آمریکا چگونه آب شد؟
آمریکا و کوبا، دو کشور از یک قاره، که روابط دیپلماتیک خود را از سال ۱۹۶۱ قطع کرده بودند، اکنون و بعد از گذشت بیش از ۵۰ سال، و با مذاکرات و دیدار میان مقامات دو کشور، روابط عادی خود را دوباره از سر می‌گیرند. به نظر می‌رسد همه چیز، از روبه‌روشدن باراک اوباما با رائول کاسترو در مراسم خاکسپاری «نلسون ماندلا» و دست دادن این دو باهم آغاز شد.
کناره‌گیری فیدل کاسترو از قدرت و جانشینی رائول برادر او، موجب تلطیف سیاست‌های تندروانه دو کشور نسبت به یکدیگر شد. کوبا برای آغاز این روابط خواهان حذف نام این کشور از لیست کشورهای حامی تروریسم و لغو کامل تحریم‌هاست که باید منتظر نشست و دید آمریکا تا چه حد در برابر این درخواست کوبا نرمش نشان می‌دهد. به تازگی، وزارت خارجه آمریکا به کاخ سفید پیشنهاد حذف نام این کشور از لیست تروریست‌ها را داده و گفت‌وگوی رهبران دو کشور در حاشیه اجلاس کشورهای آمریکایی، از سرگیری رابطه میان دو کشور را عینی‌تر کرد.
همچنین، خبر بازگشایی قریب‌الوقوع سفارت آمریکا در هاوانا و سفر «جان کری» وزیر خارجه آمریکا به هاوانا در آینده نزدیک، رویدادی تاریخی محسوب می‌شود. در صورت سفر کری به هاوانا، وی نخستین وزیر خارجه آمریکا خواهد بود که در طول ۶۰ سال گذشته به کوبا سفر کرده است. در حال حاضر نیز که سران دو کشور اعلام کرده‌اند که به زودی روابط عادی خود را از سر می‌گیرند، اما تحریم‌های گذشته به قوت خود باقی می‌ماند زیرا تصمیم درباره لغو تحریم‌ها در صلاحیت کنگره آمریکاست که در این میان، پیروزی جمهوریخواهان در انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره و به دست گرفتن اکثریت در هر دو مجلس آمریکا، عادی‌سازی روابط با کوبا و لغو تحریم‌ها را دشوار می‌کند.
جمهوریخواهان که به داشتن مواضع جنگ‌طلبانه و تند معروف هستند، واکنش‌های این طیف از سیاستمداران آمریکایی به مواضع اوباما منفی بوده است. در مقابل، سیاستمداران دموکرات همراه با دولت از این موضوع استقبال کرده و خواهان برقراری روابط با کوبا هستند. درنتیجه، انتخابات آتی ریاست جمهوری آمریکا، نقش سرنوشت‌سازی در میزان عادی‌سازی روابط دو کشور ایفا می‌کند.
کنگره آمریکا از ماه ژانویه آینده در دست جمهوریخواهان خواهد بود و اوباما باید رضایت این کنگره را برای لغو تحریم‌های وضع‌شده علیه کوبا جلب کند؛ اقدامی که با توجه به مواضع تند جمهوریخواهان، دور از ذهن یا بسیار دشوار خواهد بود.
کوبا قبل از انقلاب 1959
قبل از انقلاب کوبا، این کشور مرکز قمار، تفریح و کلوب‌های شبانه ثروتمندان عیاش آمریکا بود. کارل مایر، کارشناس امور سیاسی آمریکا گفته است کوبای قبل از انقلاب فاحشه‌خانه آمریکایی‌ها بود. این در حالی است که مردم کوبا بیکاری، تورم و فقر خود را نتیجه بی‌درایتی فلوخنسی باتیستا، دیکتاتور بی‌رحم کشور خود می‌دانستند. اما فیدل‌کاسترو، در همین سال با کودتایی نظامی علیه باتیستا، برمسند قدرت نشست و تا سال 2006، بر این کشور حکمفرمایی کرد. دوران حکومت فیدل‌کاسترو سرشار از فراز و نشیب بود تا جایی که اقدامات دیکتاتوری او سبب شد تا منتقدانش علاوه بر انتقادات فراوان، پای او را به لطیفه‌های سیاسی بازکنند و بدین ترتیب، نام او یکی از پاهای ثابت لطیفه‌های سیاسی جهان شد.
وابستگی کوبا به شوروی سابق
تحریم‌های کوبا از طرف آمریکا به اقتصاد این کشور آسیب‌های جدی وارد کرد و صادرات شکر که قبل از انقلاب مهم‌ترین محصول این کشور بود، پس از انقلاب نیز تنها کالای صادراتی کوبا باقی ماند. کوبا به کلی وابسته به واردات کالاهایی بود که از اتحاد جماهیر شوروی وارد این کشور می‌شدند.
اتحاد جماهیر شوروی کمک‌های همه‌جانبه رایگان خود را به کوبا ده‌ها سال ادامه داد. کوبا با صادرات نفتی که از اتحاد جماهیر شوروی وارد می‌کرد توانست به ارز جهانی دست یابد و سیستم بهداشتی و آموزشی نمونه‌ای در کشور برقرار سازد که در سراسر آمریکای جنوبی بی‌نظیر بود.
با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی اقتصاد کوبا نیز به شدت آسیب دید. همین که واردات کوبا از شوروی سابق قطع شد، کمبود کالاهای مصرفی در کوبا به اوج رسید. فیدل کاسترو، رهبر انقلاب کوبا، در سال ۱۹۹۰ اعلام کرد دوران خاصی در این کشور آغاز شده است. کمبود بنزین سبب شد بار دیگر گاوها به مزارع این کشور بازگردند تا زمین‌های کشاورزی را برای تامین غذای مردمی که با فقر و گرسنگی روبه‌رو بودند، شخم بزنند. ونزوئلا در سال ۱۹۹۹ به کمک کوبا آمد و به این کشور نفت ارزان‌قیمت هدیه کرد.
علاوه بر این، از طریق قطعنامه مشترک کنگره آمریکا، حق خلیج مکزیک برای استقلال و حاکمیت به رسمیت شناخته شد و بدین ترتیب آمریکا در سال 1898 میلادی توانست در جنگ اسپانیا و کوبا مداخله نظامی کند، درست زمانی که ارتش «مامبی» (متشکل از سربازان کوبایی) در آستانه پیروزی قرار داشت.
گاهنامه روابط کوبا و آمریکا پس از انقلاب 1959
1959- فیدل کاسترو، با همراهی 9 هزار نیروی نظامی، علیه دیکتاتور این کشور یعنی «فلوخنسی باتیستا» دست به کودتای نظامی زد و به رهبری کوبا رسید.
آوریل 1959- فیدل کاسترو برای ملاقاتی غیررسمی با «ریچارد نیکسون»، نخست‌وزیر ایالات متحده، عازم نیویورک شد. نیکسون بعد از ملاقات با کاسترو اعلام کرد آمریکا هیچ چاره دیگری ندارد مگر اینکه این رهبر چپگرا را به جناح راست متمایل کند.
1960-تمام فعالیت‌های تجاری آمریکا در کوبا بدون دریافت هیچ خسارتی، ملی شد. این اقدام باعث شد روابط دیپلماتیک آمریکا با هاوانا قطع شود و در اقدامی تلافی‌جویانه، به تحریم‌های تجاری علیه این کشور دست بزند که این تحریم‌ها تاکنون پابرجا باقی مانده است.
آوریل 1961-تبعیدی‌های کوبا با هدف سرنگونی دیکتاتوری فیدل کاسترو با حمایت ایالات متحده و توسط سازمان جاسوسی آمریکا موسوم به CIA، آموزش دیدند اما آنها در عملیات موسوم به «خلیج خوک‌ها» شکست سختی خوردند. پس از این واقعه، کاسترو کوبا را به‌عنوان کشوری کمونیست معرفی کرده و از هم‌پیمان شدن با شوروی سابق خبر داد.
1961-سازمان جاسوسی آمریکا (CIA)، به‌عنوان یکی از بخش‌های عملیات Mongoose، تصمیم به ترور فیدل کاسترو گرفت. سازمان سیا حد فاصل سال‌های 1961 تا 1963، دست کم پنج عملیات ترور علیه کاسترو ترتیب داد که تمامی این عملیات‌ها ناکام ماند.
1962-ترس کوبا از دخالت نظامی آمریکا در این کشور باعث شد کاسترو به شوروی اجازه دهد در جزایر این کشور اقدام به احداث سکوهای پرتاب موشک‌های میانبرد کند. بعد از شکست عملیات آمریکایی خلیج خوک‌ها، شوروی موشک‌هایی را به بهانه محافظت از کوبا در برابر حملات احتمالی ایالات متحده آمریکا در کوبا مستقر کرد. از نظر شوروی این کار به همان اندازه قرار گرفتن کلاهک‌های هسته‌ای توسط آمریکا در بریتانیا، ایتالیا، یونان و مهم‌تر از همه ترکیه توجیه‌پذیر بود. این اقدام شوروی سابق، سبب وقوع بحران موشکی کوبا شد. درنهایت این بحران با موافقت مشروط شوروی با آمریکا پایان یافت. شوروی سابق اعلام کرد در صورتی نسبت به برچیدن سامانه موشکی خود از کوبا اقدام می‌کند که آمریکا نیز کلاهک‌های هسته‌ای خود را از ترکیه خارج کند.
1980- در یک حرکت بی‌سابقه دولت کوبا با برداشتن موقتی برخی محدودیت‌ها، اجازه داد 125 هزار نفر به آمریکا سفر کنند که این مهاجرت به مهاجرت ماریل معروف شد.
1993-آمریکا تحریم‌های اقتصادی خود را علیه کوبا تشدید کرد.
1994-کوبا توافقنامه‌ای را با آمریکا به امضا رساند که طی آن، آمریکا در قبال جلوگیری کوبا از مهاجرت پناهجویان خود به این کشور، با ورود سالانه 20 هزار شهروند کوبایی به کشورش موافقت کرد.
1996- در پاسخ به سرنگونی دو هواپیمای آمریکایی توسط جنگنده‌های کوبا، واشنگتن تحریم‌های اقتصادی علیه کوبا را دائمی کرد. دو هواپیمای مذکور اگرچه کوچک و غیرنظامی بودند اما با تبعیدیان و فراریان کوبایی مقیم در فلوریدای آمریکا در تماس و ارتباط بودند.
1998-آمریکا از محدودیت‌های نقل و انتقال وجه نقد توسط خانواده‌های کوبایی-آمریکایی کاست.
نوامبر 1999-«الین گونزالس»، کودک کوبایی، همراه با ناپدری و مادرش سوار یک کشتی به مقصد فلوریدا در حال فرار بودند که کشتی آنها غرق شد و این کودک در سواحل فلوریدا از آب گرفته شد. کمپین عظیمی در کمپ پناهجویان کوبایی در فلوریدا به راه افتاد تا از پیوستن دوباره الین به پدرش در کوبا جلوگیری شود و در عوض او نزد بستگانش در فلوریدا باقی بماند.
ژوئن 2000-پس از طی مراحل دادرسی بسیار طولانی، دادگاه نهایتاً به الین اجازه داد دوباره نزد پدرش در کوبا برود.
ژوئن 2001-پنج شهروند کوبایی به جرم جاسوسی برای دولت کوبا در میامی بازداشت و به حبس طولانی‌مدت محکوم شدند.
نوامبر 2001-صادرات مواد غذایی آمریکا به کوبا برای نخستین بار پس از 40 سال و با درخواست دولت کوبا برای کمک به این کشور و فائق آمدن بر تبعات توفان سهمگین «میشل»، آزاد شد.
می 2002-«جان بولتون»، وزیر امورخارجه آمریکا، کوبا را به تلاش برای دستیابی به سلاح‌های میکروبی متهم و نام این کشور را به یکی از محورهای شرارت اضافه کرد.
می 2002-دولت کوبا برای نشان دادن حسن نیت خود به آمریکا، در اقدامی تاریخی، به «جیمی کارتر»، رئیس‌جمهور اسبق آمریکا، اجازه بازدید از کوبا و مراکز علمی این کشور را داد. کارتر نخستین رئیس‌جمهور آمریکا محسوب می‌شد که از سال 1959 به بعد از کوبا بازدید به عمل آورد.
اکتبر 2003-«جرج دبلیوبوش»، رئیس‌جمهور سابق آمریکا، از اقدامات جدید برای پایان دادن به حکومت کمونیستی در کوبا خبر داد که این اقدامات شامل افزایش تحریم‌های اقتصادی علیه این کشور، مقابله با نقل و انتقال غیرقانونی پول و تقویت بیشتر کمپین‌های اطلاعاتی در کوبا می‌شد.
آگوست 2006-جرج بوش، رئیس‌جمهور آمریکا، در نخستین پیام خود پس از عمل جراحی فیدل کاسترو، و واگذاری قدرت به برادرش، رائول کاسترو، مقامات این کشور را به تلاش بیشتر برای تغییرات دموکراتیک در کوبا فراخواند.
دسامبر 2006-بزرگ‌ترین هیات اعزامی از سوی نمایندگان کنگره، از سال 1959 تا این تاریخ، از کوبا بازدید کردند. سرپرستی این هیات را «جف فلیک»، یکی از اعضای جمهوریخواه کنگره بر عهده داشت. او اعلام کرد، قصد دارد عصر جدیدی را در روابط آمریکا و کوبا رقم بزند. این در حالی است که این هیات هرگونه ملاقات با رائول کاسترو را تکذیب کرد.
جولای 2007-رائول کاسترو، رهبر کوبا، مجدداً از احتمال گشایش روابط دوستانه با آمریکا خبر داد. او پیشنهاد مذاکرات دوجانبه با آمریکا را ارائه کرد اما گفت تنها پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال 2008 با همتایان آمریکایی خود مذاکره خواهد کرد.
فوریه 2008-رائول کاسترو، به‌صورت رسمی، به‌عنوان رئیس‌جمهور کوبا انتخاب شد. واشنگتن که خواستار انتخابات آزاد در این کشور بود، تاکید کرد تحریم‌های اقتصادی علیه کوبا همچنان پابرجاست.
دسامبر 2008-نتایج یک نظرسنجی نشان داد اکثریت قریب به اتفاق شهروندان کوبایی-آمریکایی ساکن میامی، خواستار برچیده شدن تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه کوبا هستند.
آوریل 2009-اوباما محدودیت سفر بستگان و نقل و انتقال وجوه به کوبا را لغو کرد.
دسامبر 2009-«آلن گراس»، شهروند آمریکایی، به اتهام جاسوسی برای واشنگتن، در کوبا دستگیر شد.
اکتبر 2011-«رنه گونزالس»، شهروند کوبایی که به اتهام جاسوسی در زندان‌های آمریکا به سر می‌برد، آزاد شد. گونزالس یکی از همان پنج جاسوسی بود که در سال 2001 در کوبا دستگیر شده و به حبس طولانی‌مدت محکوم شدند. دولت کوبا بارها خواستار آزادی او شده بود.
دسامبر 2011-آمریکا مجدداً خواستار آزادی «آلن گراس» شد. او به مدت 15 سال، به اتهام جاسوسی در زندان‌های کوبا به سر می‌برد.
سپتامبر 2012-کوبا برای ازسرگیری روابط با آمریکا و یافتن راه‌حل برای پرونده آلن گراس، اعلام آمادگی کرد.
دسامبر 2013-باراک اوباما و رائول کاسترو، در حاشیه مراسم خاکسپاری «نلسون ماندلا»، با هم روبه‌رو شدند که ماجرای دست دادن این دو سروصدای بسیاری در رسانه‌های جهان به راه انداخت. این دومین بار بود که طی 50 سال اخیر، روسای جمهور دو کشور با هم دست می‌دادند.
فوریه 2014-نتایج یک نظرسنجی نشان داد، اکثریت قریب به اتفاق مردم آمریکا، خواستار تعدیل روابط کشورشان با کوبا هستند.
16 دسامبر 2014-آمریکا و کوبا زندانیان خود را مبادله کردند.
17 دسامبر 2014- آلن گراس، پس از آزادی، بالاخره وارد خاک آمریکا شد و اوباما نیز از عادی شدن روابط کشورش با کوبا خبر داد.
دیدگاه تان را بنویسید