خلع وارث

از لحظه‌ای که از محمد بن سلمان در آوریل 2015 به عنوان جانشین ولیعهد نام‌ برده شد، به نظر می‌رسید وی به تاج و تخت برسد. پسر مورد علاقه ملک سلمان که آن زمان تنها 29 سال داشت، کنترل اقتصاد این کشور پادشاهی و مسوولیت وزارت دفاع را بر عهده گرفت. چهره جوان او روی بیلبوردهای سراسر کشور نقش بست، اما همیشه در کنار وی عموزاده بزرگ‌تر او، محمد بن نایف، به عنوان ولیعهد، بین تصویر پادشاه و جانشین مورد علاقه‌اش، به چشم می‌خورد. اما دیگر این‌گونه نیست. ملک سلمان در 21 ژوئن ولیعهد را خلع و محمد بن سلمان را جانشین وی کرد. محمد بن نایف ولیعهد پیشین با بوسیدن دست عموزاده خود کاخ صفا در مکه را ترک و این تغییر را قطعی کرد. شاهزاده تنزل رتبه‌یافته گفت: «من در دوران سختی و آسایش به شما وفادار خواهم بود.» ویدئوی لحظه انجام این تغییر پربیننده شد. مقامات می‌خواهند القا کنند انتقال قدرت در آرامش انجام شده است. به گزارش رسانه‌های عربستان 31 نفر از 34 شاهزاده با ولیعهد جدید بیعت کردند. اما این حرکت مطمئناً بعضی از افراد خاندان پادشاهی را آزار می‌دهد. او در سال 2015 طی تغییرات اساسی برادرهای باقی‌مانده خود را کنار زد و محمد بن نایف، برادرزاده‌اش را به عنوان ولیعهد انتخاب کرد. ترفیع رتبه پسرش سنت‌شکنانه‌تر بود. افراد خاندان سلطنتی از دیگر جناح‌ها ولیعهد جدید را مردی بسیار شتابزده می‌بینند. نگرانی‌های زیادی بر سر برنامه کار جاه‌طلبانه وی در داخل و مداخلات شتابزده وی در خارج از کشور وجود دارد.

محمد بن سلمان (که به اختصار MBS نامیده می‌شود) امیدوار است اقتصاد را از بند نفت رها کند و کسری زیاد بودجه را کاهش دهد. اقتصاددانان از طرح وی موسوم به چشم‌انداز 2030 عربستان سعودی استقبال کرده‌اند. اما به نظر می‌رسد اجرای آن پرخطر باشد. زمانی که خدمتگزاران دولت به طرح کاهش حقوق و مزایای زیاد خود معترض شدند، دولت در ماه آوریل کوتاه آمد. با اعلام ترفیع محمد بن سلمان از سوی پادشاه، او نیز قول داد پاداش و مزایایی را که او قطع کرده بود بازگرداند. این امر میلیون‌ها دلار به کسری بودجه امسال که پیش از این به 12 درصد تولید ناخالص داخلی رسیده بود می‌افزاید. دولت می‌گوید امور مالی کشور در حال بهبود است، اما صاحبان کسب‌وکارها این ارقام را زیر سوال می‌برند و قیمت نفت نیز بار دیگر در حال کاهش است.

شاهزاده خوشحال

تحلیلگران می‌ترسند جاه‌طلبی فردی محمد بن سلمان از تاثیر اصلاح‌طلبی او بکاهد. مانورهای اقتصادی اخیر وی، که وعده مسکن رایگان را نیز دربر می‌گیرد، ممکن است در جهت حمایت از وی پیش از ترفیعش بوده باشد. به همین ترتیب، پس از وارد کردن کشور به جنگ در یمن در سال 2015، تا مدتی از اینکه یک رهبر نظامی بی‌باک است خوشحال بود. اما با فرو رفتن در باتلاق این کشمکش، از فروغ شهرت وی کاسته شد و تصمیم ورود به جنگ شتابزده تلقی شد.

حتی با وجود اینکه جنگ به اعتبار وی آسیب زده، به نظر می‌رسد از آن عبرت کمی گرفته است. عربستان سعودی در 5 ژوئن رهبری سایر کشورهای عرب را در محاصره قطر بر عهده داشت و اتهام این کشور کوچک پادشاهی و غنی از منابع گاز این بود که از تروریسم حمایت می‌کند و با ایران روابط بسیار نزدیک دارد، اتهاماتی که قطر آنها را تکذیب می‌کند. هیچ‌کس نمی‌داند پایان بازی محمد بن سلمان چه می‌شود. برخی نگرانند تلاش او برای اعمال برتری این رژیم سبب متزلزل شدن کشور شود. حتی چشم‌انداز این امر سرمایه‌گذاران خارجی را که او در تلاش برای جلب ‌توجه آنهاست می‌ترساند.

امکان دارد پادشاه که به تثبیت جانشین خود پیش از مرگ امید دارد در این مهم شکست ‌خورده باشد. بعضی برنامه زمان‌بندی را به سفر دونالد ترامپ به ریاض پایتخت عربستان در ماه می مرتبط می‌دانند. بدبینان می‌گویند محمد بن سلمان با خرید 110 میلیارد دلار اسلحه از آمریکا، برای دونالد ترامپ خودشیرینی کرده است.

شماری از مقامات مهم در 21 ژوئن و شمار بیشتری در چند ماه پیش تغییر کردند. به نظر می‌رسد تمام حرکت‌های اخیر در جهت تثبیت قدرت پیرامون محمد بن سلمان بوده است. مثلاً او با دادن پست‌های برجسته به پسرعموها وفاداری عموهایش را به دست آورد. برادر خودش شاهزاده خالد در ماه آوریل به عنوان سفیر عربستان در آمریکا منصوب شد. شاهزاده‌ای جوان و کمتر شناخته‌شده به نام عبدالعزیز بن سعود بن نایف به عنوان وزیر کشور منصوب شد و به دخالت طولانی محمد بن نایف در امر امنیت کشور پایان بخشید. تلاش‌های او برای شکست دادن تروریست‌ها در کل موفقیت‌آمیز قلمداد شد. متحدان وی را به عنوان شریکی معتمد در نظر می‌گیرند. وزارت تحت هدایت وی احتمالاً بهترین وزارت در این کشور تلقی می‌شود.

به هر روی وزارت دفاع تحت رهبری وی به دلیل جنگ در یمن خوب عمل نکرد. محمد بن سلمان پس از بوسیدن دست عموزاده بزرگ‌تر خود هنگام خارج شدن از در به او گفت: «ما همیشه به راهنمایی و هدایت شما نیاز داریم.» بسیاری از سعودی‌ها امیدوارند چنین حرفی را از روی تعارف نگفته باشد.