انتخابات سرنوشت‌ساز
آیا رای نیاوردن رجب طیب اردوغان خبر خوبی است؟
ترکیه در آستانه برگزاری انتخاباتی مهم و سرنوشت‌ساز قرار دارد اما چشم اغلب کشورهای جهان به این انتخابات است. مردم ترکیه روز یکشنبه (۱۴ می /۲۴ اردیبهشت) در صف‌های رای می‌ایستند تا نشان دهند طرفدار ادامه وضع موجود یعنی تداوم حضور رجب طیب اردوغان در قدرت هستند یا ترجیح می‌دهند تغییراتی در وضع موجود ایجاد کنند. نکته قابل توجه دیگر، این است که همزمان با انتخابات ریاست‌جمهوری، تکلیف بیست و هشتمین پارلمان این کشور نیز روشن می‌شود. تا اینجای کار نتایج ۲۲ نظرسنجی که از سوی ۱۴ موسسه افکارسنجی در فاصله دسامبر گذشته تا می جاری انجام شده نشان می‌دهد که حزب عدالت و توسعه همچنان از شانس بالایی برای تصاحب اکثر کرسی‌های پارلمان ترکیه برخوردار است. این حزب که دارای گرایش سیاسی راست میانه است، بر اساس نتایج ۱۹ نظرسنجی از میان ۲۲ نظرسنجی انجام‌شده، پیشتاز ۱۲ حزب مطرح ترکیه است.
حزب چپ میانه جمهوری خلق ترکیه که برخلاف حزب عدالت و توسعه، رویکردی لائیک دارد تنها بر پایه سه نظرسنجی از سوی سه موسسه افکارسنجی اُرِجِ، آلفِ و پیار در مارس گذشته شانس بالاتری از حزب حامی رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری فعلی، برای کسب اکثریت نسبی در پارلمان جدید ترکیه دارد.
با این توصیف، حزب عدالت و توسعه احتمال دارد بین 1 /28 تا 1 /40 درصد کرسی‌های پارلمان را از آن خود کند و رقیب اصلی این حزب نیز بین 1 /23 تا 3 /32 درصد. حزب سبزِ چپ نیز که یک حزب سیاسی لیبرتارین چپ و سبز در ترکیه به‌شمار می‌رود، در رقابت پارلمانی احزاب ترکیه در جایگاه سوم قرار دارد.
احزاب قدرتمندتر ترکیه از جمله عدالت و توسعه و جمهوری خلق به منظور بالا بردن شانس خود برای کسب اکثریت مطلق کرسی‌های پارلمان، ائتلاف‌های جمهور و ملت را با سایر احزاب شکل داده‌اند.
ائتلاف ملت متشکل از حزب جمهوری خلق، حزب خوب، حزب سعادت، حزب آینده، حزب دموکراسی و پیشرفت و حزب دموکرات ترکیه است. ائتلاف جمهور هم شامل حزب عدالت و توسعه، حزب حرکت ملی (راستگرا)، حزب اتحاد بزرگ (اسلامگرا و ناسیونالیست راست افراطی) و حزب رفاه دوباره (اسلامگرا) است.
ائتلاف کار و آزادی هم شامل حزب حرکت زحمتکشان، حزب کارگر، حزب دموکراتیک خلق‌ها، فدراسیون شوراهای سوسیالیست، حزب زحمتکشان ترکیه و حزب آزادی اجتماعی می‌شود.
نتایج ۱۷ نظرسنجی انجام‌شده از سوی ۱۴ موسسه افکارسنجی در فاصله مارس تا آوریل گذشته نشان می‌دهد که هیچ‌کدام از این ائتلاف‌ها قادر به کسب نیمی از کرسی‌های پارلمان نخواهند بود. با وجود این، ائتلاف ملت می‌تواند این شانس را به حزب قدرتمند جمهوری خلق بدهد که اکثریت نسبی بالاتری نسبت به حزب جمهور تحت رهبری حزب حاکم عدالت و توسعه کسب کند. بر پایه نتایج این نظرسنجی‌ها، ائتلاف احزاب چپگرای کارگری نیز در خوش‌بینانه‌ترین حالت احتمالاً نزدیک به ۱۴ درصد کرسی‌های پارلمان را از آن خود خواهند کرد.
چه کسانی از شکست اردوغان استقبال می‌کنند؟
عملکرد رجب طیب اردوغان در سال‌های اخیر منتقدان زیادی در داخل و بیرون از ترکیه داشته است. رای‌گیری‌های ریاست‌جمهوری و پارلمانی که قرار است در 14 ماه می با دور دوم احتمالی در 28 می برگزار شود، نه‌تنها در مورد این است که چه کسی ترکیه را رهبری می‌کند، بلکه نحوه اداره، اقتصاد و شکل سیاست خارجی آن را نیز تعیین خواهد کرد.
جز این، رجب طیب اردوغان به «مرد دیوانه» در منطقه شهره است. استفاده از تئوری مرد دیوانه (Madman Theory) در سیاست خارجی عموماً به ریچارد نیکسون برمی‌گردد. هدف از اجرای تئوری مرد دیوانه این بود که میان رهبران شوروی سابق این باور شکل گیرد که رفتار آمریکا ممکن است غیرمنطقی و شدیداً متغیر باشد. تئوری بیان می‌کرد که در این صورت، رهبران شوروی از بیم مقابله‌به‌مثل، دست به تحریک کشوری که در جنگ سرد با آن هستند نخواهند زد. اکنون به نظر می‌رسد اردوغان در منطقه چنین سیاستی را دنبال می‌کند و اگر مجدداً انتخاب شود، رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی زیادی خواهد داشت.
قاعدتاً کشورهایی نظیر روسیه و آذربایجان از انتخاب مجدد اردوغان استقبال می‌کنند اما این اتفاق ممکن است ایران و ارمنستان را خوشحال نکند. در ایران هیچ سیاستمداری به صورت علنی به انتقاد از رجب طیب اردوغان نپرداخته اما در خفا خیلی‌ها از اینکه رجب طیب اردوغان در انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه شکست بخورد، ابراز خوشحالی می‌کنند. اردوغان در تقابل با جمهوری اسلامی به سیاست‌هایی رو آورده که تمدن ایران را به خطر می‌اندازد. از یک‌سو به محرک‌های قومی و نژادی رو آورده و از سوی دیگر، آب را بر مردم ایران، سوریه و عراق بسته است. عواقب سیاست‌های او بیشتر از آنکه متوجه یک ساختار سیاسی شود، به چند ملت ضربه می‌زند.
هیچ‌کدام از دولت‌های مورد اشاره تاکنون به صورت رسمی به سیاست‌های او اعتراض نکرده‌اند. عراق و سوریه ترجیح داده‌اند عواقب زیان‌بار سیاست‌های اردوغان را تحمل کنند و ایران هم فعلاً سیاست صبر را پیشه کرده و منتظر تحولات مانده است. اردوغان در چند ماه گذشته بارها با جمهوری آذربایجان به رفتارهای تحریک‌آمیز دست زده‌اند اما ایران سعی کرده وارد بازی آنها نشود. اردوغان در داخل از گسترش نفوذ مذهب و نرخ بهره پایین دفاع کرده و در عین حال سعی در افزایش نفوذ آنکارا در منطقه و سست کردن روابط این کشور عضو ناتو با غرب داشته است. در عین حال ترکیه در سال‌های گذشته تا حدودی به روسیه نزدیک شده است.
بنابراین نبود اردوغان برای غرب هم خبر خوبی است. ترسی که در غرب وجود دارد این است که اردوغان انتخابات پیش‌رو را فرصتی برای پیشبرد الگوی حکومت‌داری مذهبی محافظه‌کارانه، که مشخصه آن تقابل منطقه‌ای است ببیند.
این انتخابات همچنین بر امنیت اروپا و خاورمیانه تاثیر بسزایی خواهد داشت. کسی که انتخاب می‌شود سرنوشت وقایع بسیاری را مشخص خواهد کرد. از جمله نقش ترکیه در ائتلاف ناتو، روابط این کشور با ایالات متحده، اتحادیه اروپا و روسیه، سیاست مهاجرت، نقش آنکارا در جنگ اوکراین و چگونگی مدیریت تنش‌ها در مدیترانه شرقی. از منظر داخلی نیز ترکیه این فرصت را دارد که با کنار زدن اردوغان آسیب‌های زمامداری او را متوقف کند و در راه تغییر به سوی دولتی دموکرات‌تر قدم بردارد.
پیروزی اپوزیسیون برای همسایگان ترکیه نیز مفید خواهد بود و از نظر ژئوپولیتیک برای غرب ارزش زیادی دارد. ترکیه اگرچه هنوز رسماً نامزد پیوستن به اتحادیه اروپاست اما این روزها تقریباً به‌طور کامل با بقیه اروپا بیگانه شده است.
از نظر اقتصادی نیز، سیاست‌های اقتصادی اردوغان بیشتر به شهروندان عادی آسیب می‌زند. او سه رئیس بانک مرکزی -که باید نهادی مستقل باشد- را تنها طی دو سال برکنار و داماد بی‌کفایت خود را وزیر دارایی و از آن زمان بانک مرکزی را ملزم به اجرای یک سیاست پولی بی‌معنی و سست کرده است. این اقدام او رشد اقتصاد را نسبتاً ثابت نگه داشته، اما به تورم بسیار بالا در این کشور منجر شده است. کمال قلیچداراوغلو، نامزد مخالفان وعده داده که در صورت رسیدن به قدرت، استقلال بانک مرکزی را احیا خواهد کرد، تورم را به زیر ۱۰ درصد کاهش می‌دهد و روند کنونی سرمایه‌گذاری خارجی را معکوس می‌کند. رقیب جدی اردوغان از سال ۲۰۱۰ رهبر حزب جمهوریخواه خلق بوده است. او در می ۲۰۱۰ از سوی کنگره حزب به سمت ریاست حزب انتخاب شد.
نشانه‌های شکست اردوغان
هفته‌نامه اکونومیست در مقاله‌ای نوشت: «اردوغان خیلی امیدوار است احساسات رای‌دهندگان میهن‌پرست را برانگیزد. اما به نظر می‌رسد سیاست‌های او برای پیروزی‌اش کافی نباشد. اردوغان سیاستمداری است که از سال ۲۰۰۳ با سرعت زیاد به سمت دیکتاتوری پیش رفته و اکنون بیش از همیشه در خطر از دست دادن جایگاه خود است.»
اکثر نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند که اردوغان با اختلاف اندکی از رقیب خود عقب است اما همچنان احتمال پیروزی او بیشتر است. شکست احتمالی اردوغان می‌تواند منشأ تحولات زیادی در منطقه و جهان باشد. ارزیابی تحلیلگران غربی این است که در صورت شکست اردوغان، مردم ترکیه آزادتر و مرفه‌تر خواهند شد. دولت جدید روابط آسیب‌دیده با غرب را ترمیم خواهد کرد. به تعبیر اکونومیست، ترکیه که یکی از اعضای ناتو است، در زمان اردوغان بازیگری مخرب در خاورمیانه بوده و روابط نزدیک‌تری را با روسیه دنبال می‌کند. مهم‌تر از همه، در دوره‌ای که حکومت مستبدان از مجارستان تا هند در حال گسترش است، خروج مسالمت‌آمیز اردوغان از قدرت، به دموکرات‌ها در همه جای جهان نشان می‌دهد که می‌توان مستبدان را هم شکست داد.
به عقیده اکونومیست، هرچند مشکلات اقتصادی ترکیه مهم و اثرگذار هستند اما همه مشکلات ترکیه در اقتصاد خلاصه نمی‌شود؛ دموکراسی بر حفظ کرامت شهروندان نیز استوار است، موضوعی که اردوغان از آن فاصله گرفته است. او نیز مانند همه اقتدارگرایان معاصر، نهادهای قضایی ترکیه را کم‌اثر کرده و رسانه‌ها را به حاشیه رانده است.
قلیچدار اوغلو در مقابل این اقدامات اردوغان، وعده داده که استقلال را به نهادهای قضایی بازمی‌گرداند و رسانه‌ها آزادتر خواهند بود. اما کار به همین راحتی نیست؛ دادستان‌های منصوب اردوغان، فعالان سیاسی و روزنامه‌نگاران را با اتهامات ساختگی «تروریسم» مرعوب کرده‌اند. زندانیان سیاسی ترکیه شامل رهبر حزب اصلی کرد، سومین حزب بزرگ ترکیه که با تهدید انحلال مواجه است از جمله این فعالان و سیاستمداران هستند. شهردار استانبول که از حزب مخالف اردوغان است با زندان و ممنوعیت فعالیت سیاسی مواجه شده است. سیاستمداران سابق دولت از انتقاد از رئیس‌جمهور می‌ترسند و پیش از اینکه درباره او با رسانه‌ها صحبت کنند، قول می‌گیرند که ناشناس باقی بمانند. اگر اردوغان دوباره انتخاب شود، همه اینها بدتر می‌شود، اما در صورت شکست اوضاع می‌تواند بهتر شود.
قلیچدار اوغلو می‌تواند متعهد شود که به احکام دادگاه اروپایی حقوق بشر احترام بگذارد و شروع به آزادی زندانیان سیاسی کند. اروپا باید با احیای برنامه ویزا برای شهروندان ترکیه، بهبود دسترسی آنکارا به بازار واحد اتحادیه اروپا و همکاری نزدیک‌تر در زمینه سیاست خارجی از این تغییر در ترکیه استقبال کند.
با رفتن اردوغان مستبد، شکاف ترکیه با ناتو (سازمان پیمان آتلانتیک شمالی) باید شروع به ترمیم کند. مخالفت ترکیه با الحاق سوئد به اتحادیه اروپا از بین خواهد رفت. روابط با آمریکا که به دلیل ارتباط نزدیک اردوغان با ولادیمیر پوتین و حملات به نیروهای کرد در سوریه مسموم شده است، بهبود خواهد یافت. ترکیه جدید اما، سیاست اردوغان درباره اوکراین را حفظ خواهد کرد. این کشور همچنان پهپادهای اوکراین را تامین خواهد کرد، اما به تحریم‌ها علیه روسیه نمی‌پیوندد زیرا به‌شدت به توریست‌های روسی و گاز این کشور نیازمند است.
ائتلاف ملی مخالف ترکیه در حال حاضر بسیار بهتر از سایر اپوزیسیون‌ها در سایر کشورها عمل کرده است. قلیچدار اوغلو ممکن است سیاستمداری کسل‌کننده باشد، اما او خالق سرسخت اجماع علیه اردوغان و به طرز عجیبی فروتن است. اگر او پیروز شود، لحظه‌ای بزرگ برای ترکیه، اروپا و مبارزه جهانی برای دموکراسی واقعی خواهد بود. اردوغان در سال‌های اولیه ریاست‌جمهوری‌اش کارهای مثبتی انجام داد، اما انباشت مداوم قدرت، مسیر او را تغییر داد.
احتمال شکست اردوغان
بر اساس پیش‌بینی نظرسنجی‌ها امسال میزان مشارکت رای‌دهندگان بی‌سابقه و رقابت تنگاتنگی بین اردوغان و کمال قلیچدار اوغلو، کاندیدای اصلی اپوزیسیون، رهبر حزب جمهوریخواه خلق (CHP) و نامزد ریاست‌جمهوری حزب اتحاد ملت (به اصطلاح بلوک 6) خواهد بود. انتظار می‌رود ساختار جمعیتی ترکیه نیز در این زمینه نقش داشته باشد. بیشتر استان‌های آسیب‌دیده در زلزله فوریه، مقر اردوغان و حزب عدالت و توسعه بود. اما احمد ینر، رئیس شورای عالی انتخابات (YSK) ماه گذشته گفت که انتظار می‌رود حداقل یک میلیون رای‌دهنده در مناطق زلزله‌زده امسال در بحبوحه بی‌خانمانی رای ندهند. حتی اگر قلیچداراوغلو در انتخابات پیروز شود، برخی تحلیلگران می‌گویند که اردوغان ممکن است بدون کشمکش قدرت را به جانشین خود واگذار نکند. نگرانی رای‌دهندگان وضعیت اقتصادی و آسیب‌های ناشی از زلزله است. حتی قبل از فاجعه فوریه، ترکیه با افزایش قیمت‌ها و بحران ارزی دست‌وپنجه نرم می‌کرد. در ماه اکتبر تورم در ترکیه به 85 درصد رسید. به گفته اولگن این وضعیت اقتصادی بر قدرت خرید مردم تاثیر گذاشته و اساساً دلیل کاهش محبوبیت اردوغان است. او معتقد است «این یک نقطه ضعف بزرگ برای اردوغان خواهد بود».
تحلیلگران معتقدند که رای‌دهندگان نیز به افرادی که توانایی بیشتری در مدیریت پیامدهای زلزله و همچنین محافظت از کشور در برابر بلایای آینده دارند رای می‌دهند، به اضافه اینکه محبوبیت اردوغان تاثیر سیاسی مورد انتظار را نداشته است.
نظرسنجی ماه آوریل توسط متروپول نشان می‌دهد که رای‌دهندگان بیشتری بر این باورند که اردوغان و ائتلاف مردمی او در مقایسه با قلیچدار اوغلو و ائتلاف ملت او می‌توانند به بهبود اثرات زلزله کمک کنند. به نظر می‌رسد بحثی در مورد اینکه کدام حزب راه‌حل مناسبی برای رسیدگی به این آسیب‌پذیری‌ها و افزایش انعطاف‌پذیری ترکیه در برابر این بلایای ملی ارائه می‌دهد، وجود دارد. جدای از اقتصاد و مدیریت دولت در مورد بلایای طبیعی مکرر ترکیه، رای‌دهندگان احتمالاً نگران رویگردانی اردوغان از دموکراسی هستند. چیزی که مخالفان برای برگرداندن آن به مسیر خود تلاش کرده‌اند.
