کارآفرینان چینی در دریای طوفان

شهر شنژن به ‌عنوان مرکز صنعتی چین در زمینه الکترونیک و فناوری، نمادی از پویایی اقتصادی و نوآوری این کشور است. با این حال، تحریم‌های ایالات‌متحده علیه تراشه‌های پیشرفته مانند تراشه‌های تولیدشده به‌وسیله TSMC تایوان، فشار زیادی به این منطقه وارد کرده است. این سیاست‌ها مانع دسترسی چین به فناوری‌های حیاتی می‌شود و موجب وابستگی به بازار سیاه برای تامین تراشه‌های هوش مصنوعی شده است. این محدودیت‌ها چالش‌های سیاست‌گذاری چین را برجسته می‌کند. سیاست‌گذاران چینی با تلاش برای خودکفایی در فناوری و سرمایه‌گذاری در شرکت‌های داخلی، از نوآوری‌های داخلی حمایت می‌کنند، اما قوانین سخت‌گیرانه و محدودیت‌ها، محیط کارآفرینی را پیچیده‌تر کرده‌اند. حوزه‌هایی مانند فناوری مالی (فین‌تک) و تجارت الکترونیک با موانع ناگهانی مواجه شده‌اند و کارآفرینان به سمت حوزه‌های جدید مانند خودروهای برقی، روباتیک و هوش مصنوعی هدایت شده‌اند. این پیچیدگی باعث شده است که تصمیمات دولت چین برای خودکفایی با چالش‌های ساختاری مانند عدم شفافیت قوانین و ناتوانی دولت‌های محلی در تامین مالی، همراه شود. از طرفی، فشارهای بین‌المللی و تحریم‌ها تلاش‌های چین را برای رهبری جهانی در حوزه فناوری با موانع بیشتری مواجه کرده است. برای رفع این چالش‌ها، دولت چین به‌سوی توسعه فناوری‌های پیشرفته داخلی مانند تراشه‌های هوش مصنوعی، روباتیک و تاکسی‌های پرنده حرکت کرده است. اما این تلاش‌ها نیازمند سیاست‌گذاری موثری است که بین حمایت از نوآوری، کاهش وابستگی به خارج و تامین منابع مالی تعادل برقرار کند. این تضادها، مشکلات عمیق‌تری را نشان می‌دهند: چالش‌های داخلی و بین‌المللی که بر سیاست‌گذاری اقتصادی چین سایه انداخته و رشد آن را کند کرده‌اند. به همین منظور اکونومیست در مقاله‌ای به بررسی شرایط سرمایه‌گذاری در چین و آینده آن در سال 2025 پرداخته است. این مقاله پیش‌بینی می‌کند که شرکت‌های فناوری نوآور در حوزه‌های کلیدی مانند خودروهای خودران و انرژی‌های نو همچنان پیشرفت کنند، اما روابط پیچیده چین با آمریکا، مانند اعمال محدودیت‌های جدید تراشه، نوآوری را با چالش‌های بیشتری روبه‌رو می‌کند. به‌طور کلی، این مقاله تصویری دقیق از مسیر پرچالش اما امیدوارکننده‌ای ارائه می‌دهد که کارآفرینان چینی برای پیمایش آن به استراتژی‌های نوآورانه نیاز دارند. در ادامه به بررسی و تحلیل این مقاله می‌پردازیم.

چالش‌های سیاست‌گذاری در چین

چین تحت رهبری شی جین‌پینگ با چالش‌های قابل ‌توجهی در صحنه داخلی و بین‌المللی مواجه است. وقتی شی در مارس سال جاری کار خود را آغاز کرد، وعده داد چین را از یک دهه پرتلاطم عبور دهد. اما بعد از گذشت پنج ماه، کشور در «آب‌های ناشناخته» عمیق‌تر فرو رفته است. در سطح بین‌المللی، چین درگیر رقابت فراگیر با ایالات‌متحده است که بخش‌های تجاری، فناوری و امنیتی را تحت تاثیر قرار داده. این رقابت به اعمال تحریم‌ها و محدودیت‌های جدید منجر شده است. به عنوان مثال، در ماه جاری، بایدن برنامه‌هایی برای محدود کردن سرمایه‌گذاری آمریکایی‌ها در شرکت‌های فعال چینی در حوزه‌هایی مانند نیمه‌رساناها، فناوری کوانتوم و سیستم‌های پیشرفته هوش مصنوعی اعلام کرد. این اقدامات در ادامه فهرستی طولانی از محدودیت‌هاست که شامل کنترل صادرات مواد حیاتی و منع آمریکایی‌ها از کار در صنایع پیشرفته چین می‌شود. علاوه بر این، کشورهای توسعه‌یافته دیگر، با تاکید بر «کاهش ریسک» زنجیره‌های تامین خود، همکاری‌های اقتصادی با چین را محدود کرده‌اند. این امر دستیابی چین به هدف اعلام‌شده خود برای تبدیل شدن به قدرت برتر نوآوری در علم و فناوری تا سال 2030 را به تاخیر می‌اندازد.

در بخش داخلی، اقتصاد چین در حال مبارزه با مشکلات ساختاری است. رشد تولید ناخالص داخلی (GDP) در سه ‌ماه دوم سال جاری نسبت به سه‌ماهه قبل کاهش نزدیک به یک‌درصدی داشته است. اگرچه پیش‌بینی می‌شود چین هدف رشد سالانه پنج‌درصدی خود را محقق کند، شاخص‌های کلیدی اقتصادی مانند صادرات، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و فروش زمین کاهش یافته‌اند. همچنین نرخ بیکاری جوانان به سطح بی‌سابقه‌ای رسید، پیش از آنکه دولت انتشار داده‌های مربوطه را متوقف کند. یکی از مهم‌ترین مشکلات ساختاری چین، الگوی توسعه‌ای آن است که دیگر جوابگو نیست. به گفته جرج مگنوس، اقتصاددان مرکز مطالعات چین در دانشگاه آکسفورد، این الگو به تغییرات بنیادی نیاز دارد. آلفردو مونتوفار-هلو، رئیس مرکز اقتصاد و تجارت چین در کنفرانس بورد، نیز می‌گوید، نبود شبکه تامین اجتماعی قوی، نابرابری در دسترسی به خدمات بهداشتی و آموزشی و اختلافات منطقه‌ای و شهری-روستایی، از جمله عدم ‌توازن‌های ساختاری اصلی در چین هستند. علاوه بر این، بدهی سنگین دولت‌های محلی، ناشی از اقتصاد ضعیف و کاهش فروش زمین، به تهدیدی جدی تبدیل شده است. این مشکل می‌تواند به بحران سیستم بانکی چین، معروف به «ریسک کرگدن خاکستری»، منجر شود؛ بحرانی که به‌رغم آشکاری، اغلب نادیده گرفته می‌شود. اصطلاح ریسک «کرگدن خاکستری» (Grey Rhino Risk) به خطراتی گفته می‌شود که کاملاً قابل مشاهده هستند، اما اغلب به دلیل بی‌توجهی یا کم‌اهمیت دانستن، نادیده گرفته می‌شوند تا زمانی که به یک بحران تبدیل شوند. این مفهوم برخلاف ریسک «قوی سیاه» (Black Swan Risk)، که غیرقابل پیش‌بینی است، به تهدیدهایی اشاره دارد که کاملاً آشکار و حتی محتمل هستند، اما به دلیل عدم اقدام به موقع، می‌توانند اثرات فاجعه‌باری داشته باشند. برای نمونه، تغییرات اقلیمی، بحران بدهی یا کاهش رشد اقتصادی در چین، به ‌عنوان «کرگدن‌های خاکستری» شناخته می‌شوند.

چین برای دستیابی به اهداف بلندپروازانه خود، از جمله تبدیل شدن به یک کشور با درآمد بالا تا سال 2025 و یک کشور «نسبتاً توسعه‌یافته» تا 2035، با چالش‌های عمده‌ای مواجه است. این اهداف مستلزم افزایش درآمد سرانه به بیش از 20 هزار دلار است، در حالی که این رقم در حال حاضر حدود 12 هزار دلار است. بر اساس پیش‌بینی‌ها، رشد اقتصادی سالانه 5 /4 تا 5 درصد می‌تواند به تحقق این هدف کمک کند، اما ضعف در اعتماد بخش خصوصی، کاهش سرمایه‌گذاری‌های خارجی و فشارهای ژئوپولیتیک از موانع بزرگ هستند. در عین حال، صادرات چین، یکی از ستون‌های اقتصاد آن، با کاهش مواجه شده است. صادرات به ایالات‌متحده در جولای 2023 نسبت به سال قبل 1 /23 درصد کاهش یافته و کل صادرات سالانه با افت 5 /14درصدی همراه بوده است. علاوه بر این، سیاست‌های جدید نظارتی و قانون ضدجاسوسی چین باعث نگرانی سرمایه‌گذاران خارجی شده و 46 درصد از شرکت‌های اروپایی در حال انتقال سرمایه‌گذاری‌های خود به خارج از چین هستند.

شی جین‌پینگ، برای تعادل میان امنیت ملی و رشد اقتصاد تلاش می‌کند. او از زمان شروع دوره سوم خود، بر خودکفایی در علم و فناوری تاکید کرده است. در جلسه غیررسمی با 57 دانشمند برجسته در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی و ابررساناها، او از آنان خواست تا به خودکفایی علمی در سطوح بالا کمک کنند. با این حال، به‌رغم تامین مالی دولتی، فناوری چین همچنان از آمریکا عقب‌تر است. شی همچنین از مردم چین خواسته است صبور باشند و به چشم‌انداز بلندمدت توجه کنند. او در سخنرانی خود در فوریه گفت که چین باید پیشرفت و ثبات را با پایداری ترکیب کند و «واقع‌گرا اما جاه‌طلب» باشد. با این حال، اعتماد عمومی و بین‌المللی به اقتصاد چین کاهش یافته است و بانک‌های جهانی پیش‌بینی‌های رشد چین را پایین آورده‌اند. سیاست‌های متمرکز بر کنترل و امنیت او، گرچه ممکن است ثبات سیاسی را تقویت کند، اما فرصت‌های رشد اقتصادی را محدود می‌کند. در مقابل، ایالات‌متحده در حال بازیابی اقتصاد خود است و با نرخ رشد 4 /2 درصد در سه‌ماهه دوم 2023 و نرخ بیکاری پایین، به عنوان رقیب اصلی چین مطرح است.

چالش‌های داخلی چین، از جمله ضعف بازار املاک و کاهش اعتماد مصرف‌کنندگان، همراه با تنش‌های خارجی مانند رقابت فناوری با ایالات‌متحده، آینده اقتصادی آن را تحت فشار قرار داده است. تحلیلگران هشدار می‌دهند که اگر اصلاحات اقتصادی و حکمرانی موثری انجام نشود، چین ممکن است به ‌جای تثبیت موقعیت خود به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد جهان، با رکود مواجه شود. به همین دلیل است که رسانه‌های دولتی سکان‌دار چین را در یک دوراهی تاریخی قرار می‌بینند که باید بین امنیت ملی، رشد اقتصادی و اصلاحات ساختاری تعادل برقرار کند. با وجود این، ناکامی در حل این مشکلات ممکن است میراث او را به‌طور جدی تحت تاثیر قرار دهد و آینده اقتصادی چین را در مسیر نامعلومی قرار دهد.

خودکفایی و اثرات آن

تمرکز سیاست‌گذاری چین بر خودکفایی در فناوری‌های پیشرفته و نوظهور، مانند خودروهای برقی، روباتیک و هوش مصنوعی، تحت رهبری شی جین‌پینگ، از یک‌سو با فرصت‌ها و از سوی دیگر با چالش‌های عمیقی همراه است. قوانین سخت‌گیرانه، مانند محدودیت‌های صادراتی ایالات‌متحده در زمینه تراشه‌های هوش مصنوعی و نظارت شدید بر حوزه‌هایی چون فناوری مالی و تجارت الکترونیک، بسیاری از کسب‌وکارها را تحت فشار قرار داده است. این سیاست‌ها بر اساس دیدگاه راهبردی دولت، با هدف ایجاد استقلال تکنولوژیک و رقابت جهانی شکل گرفته‌اند. اما سیاست‌های ناگهانی و عدم پیش‌بینی‌پذیری آنها باعث شده بسیاری از کارآفرینان در حوزه‌های پررونق قبلی مانند تجارت الکترونیک و فناوری مالی، با موانع قانونی و تنظیمی روبه‌رو شوند. برای نمونه، غول‌هایی مانند علی‌بابا و تنسنت که پیشتر ستون‌های اصلی اقتصاد دیجیتال چین بودند، اکنون با کاهش رشد و محدودیت‌های جدید مواجه شده‌اند. در عین حال، تلاش دولت برای هدایت کارآفرینان به حوزه‌های نوظهور نظیر حمل‌ونقل خودران و فناوری‌های سبز، به ظهور شرکت‌های جدیدی مانند BYD (خودروهای برقی) 

و Longi (انرژی خورشیدی) منجر شده است. این استراتژی، نشان‌دهنده تغییر تمرکز سیاست‌گذاری از رشد سریع اقتصادی به رشد پایدار و راهبردی است. با این حال، این مسیر با ریسک‌هایی همراه است: از جمله تاثیرات تحریم‌های فناوری از سوی کشورهای غربی، کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران خصوصی به دلیل قوانین محدودکننده و افزایش وابستگی به سرمایه‌گذاری دولتی که می‌تواند در بلندمدت ناپایدار باشد. این وضعیت برای کارآفرینان به معنای ضرورت نوآوری بیشتر و توانایی تطبیق با چالش‌های غیرمنتظره است، در حالی ‌که دولت باید میان رشد اقتصاد و امنیت ملی تعادل ایجاد کند.

طی سال‌های اخیر تعداد استارت‌آپ‌های میلیارددلاری در چین به ‌شدت کاهش یافته است که نمایانگر اثرات عمیق در تغییرات سیاست‌گذاری اقتصادی در این کشور است. برخلاف دوره پیشین که استارت‌آپ‌های حوزه فناوری مصرفی نظیر تجارت الکترونیک و شبکه‌های اجتماعی شکوفا شدند، اکنون سیاست دولت تحت هدایت شی بر هدایت سرمایه‌گذاری به سوی فناوری‌های استراتژیک متمرکز شده است. این تغییر ناشی از تلاش برای تقویت استقلال فناوری و مقابله با محدودیت‌های غرب، به‌ویژه در صنعت تراشه‌سازی و هوش مصنوعی است. صنایع انرژی سبز، خودروهای برقی و فناوری‌های جدید اکنون به اولویت‌های اصلی تبدیل شده‌اند. در عین حال، محدودیت‌های نظارتی در حوزه‌هایی چون فناوری مالی و تکنولوژی مصرفی، همراه با کاهش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و خروج برخی شرکت‌های خارجی، مانع از رشد گسترده استارت‌آپ‌های سنتی شده است. کاهش تعداد «یونیکورن‌ها» (استارت‌آپ‌های با ارزش بالای یک میلیارد دلار) نشان‌دهنده چالش‌های داخلی و تغییر اولویت‌های اقتصادی دولت است. این سیاست‌ها ضمن تقویت صنایع کلیدی، ممکن است باعث کاهش تنوع و انعطاف‌پذیری اقتصادی شود، چالشی که به نظر می‌رسد رهبران چین با هدف تامین امنیت ملی بر آن اولویت داده‌اند.

نمودار 1 تعداد استارت‌آپ‌های میلیارددلاری در چین را نشان می‌دهد. با توجه به نمودار مشخص است که تعداد این استارت‌آپ‌های بزرگ از سال 2018 کاهش یافته که نشانه‌ای از چالش‌های اقتصادی و نظارتی است.

چشم‌انداز کارآفرینان چینی در برابر بحران‌ها و چالش‌های جهانی

در حالی که چین در حال پیگیری اهداف بلندپروازانه‌ای برای تبدیل شدن به قدرت تولیدی جهانی تا سال 2035 است، بحران‌ها و چالش‌های جهانی نظیر کاهش رشد در کشورهای غربی و رقابت فزاینده با ایالات‌متحده همچنان می‌تواند تهدیداتی برای چشم‌انداز کارآفرینان ایجاد کند. کارآفرینان چینی باید خود را آماده کنند تا در شرایط اقتصادی چالش‌برانگیز، به پایداری و نوآوری تکیه کنند. با توجه به سیاست‌های دولت و شرایط اقتصادی، آنها نیاز خواهند داشت تا استراتژی‌های خود را به دقت انتخاب کنند و قادر به نوآوری در زمینه‌های مهم و نیازهای داخلی چین باشند. این امر نه‌تنها برای مقابله با مشکلات اقتصادی داخلی ضروری است، بلکه می‌تواند به تقویت قدرت رقابتی جهانی چین کمک کند. در مجموع، آینده کارآفرینان چینی در سال 2025 با یک چشم‌انداز پیچیده روبه‌رو است. چالش‌های اقتصادی، ژئوپولیتیک و نظارتی بر روی مسیر کارآفرینان تاثیر خواهد گذاشت، اما با این حال، فرصت‌های نوآوری در حوزه‌هایی مانند فناوری‌های پیشرفته و صنایع سبز همچنان باز هستند. این مقاله نیز به راهبردهایی اشاره می‌کند که می‌توانند مسیر پیشرفت آنها را تعیین کنند. چالش‌ها شامل فشارهای ژئوپولیتیک، محدودیت‌های تجاری و فناوری ناشی از رقابت با آمریکا و کندی رشد اقتصادی داخلی است. در عین حال، تغییرات در سیاست‌های داخلی مانند تمرکز بر صنایع راهبردی نظیر هوش مصنوعی، روباتیک و فناوری‌های سبز، فرصت‌های تازه‌ای برای نوآوری فراهم می‌کنند. راهبرد کلیدی برای کارآفرینان چینی، سازگاری با این محیط متغیر از طریق تمرکز بر بهره‌وری، توسعه فناوری‌های داخلی و استفاده از فرصت‌های موجود در بازارهای نوظهور است. همچنین، تمرکز بر حوزه‌هایی که با سیاست‌های دولت همسو هستند، نظیر خودکفایی در زنجیره تامین و توسعه صنایع پیشرفته، می‌تواند به آنها در عبور از این چالش‌ها کمک کند. از سوی دیگر، چین نیازمند اصلاحات ساختاری در اقتصاد و کاهش وابستگی به صادرات است. ارتقای اعتماد بخش خصوصی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی نیز از اولویت‌هاست. در نهایت، تداوم رشد اقتصاد در گرو ایجاد تعادل میان امنیت ملی و تقویت بازار آزاد است؛ امری که برای موفقیت کارآفرینان و نقش‌آفرینی در اقتصاد جهانی حیاتی خواهد بود.