تحریم روسیه

دیمیتری بریچسکی، یک مقام ارشد وزارت خارجه روسیه دو هفته پیش اعلام کرد که روسیه خودش را برای چند دهه تحریم‌های غربی آماده می‌کند. شواهد نشان می‌دهند که این تحریم‌ها مشکل زیادی برای روسیه ایجاد نمی‌کنند. اقتصاد کشور روندی روبه‌ رشد دارد. با وجود شدیدترین تحریم‌ها رشد اقتصاد روسیه در دو فصل پیاپی گذشته به ترتیب 4 /5 و 4 درصد (بر مبنای سالانه) بود. تجارت نیز رونق گرفته است. چگونه چنین امری امکان‌پذیر است؟ برای پاسخ این سوال به قزاقستان نگاه کنید. صنعت فناوری این جمهوری آسیای میانه سال گذشته رشدی خیره‌کننده داشت. بنگاه‌های اروپایی از زمان آغاز جنگ اوکراین اجازه ندارند محصولات فناوری را به روسیه بفروشند. آنها در گذشته بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان فناوری این کشور بودند، اما اکنون قزاقستان با حدود 50 بنگاه فناوری و ظرفیت تولید 100 میلیون‌دلاری در سال 2021 جای خالی آنها را پر کرده است. صادرات این کشور به روسیه از 40 میلیون دلار در سال 2021 به 289 میلیون دلار در سال 2023 افزایش یافت. واردات کالاهای الکترونیکی این کشور از اروپا نیز از 250 به 709 میلیون یورو رسید. آیا بنگاه‌های قزاق رشدی جادویی داشته‌اند یا اینکه روسیه راهی برای دور زدن عرضه‌کنندگان قدیمی اروپایی پیدا کرده است؟ قضاوت با شماست.  قزاقستان یکی از کشورهایی است که از زمان شروع جنگ اوکراین شاهد رونق چشمگیر تجارت خود با روسیه و اروپا هستند. از میان این کشورها می‌توان به ارمنستان، آذربایجان، گرجستان، ترکیه و چهار جمهوری دیگر آسیای میانه اشاره کرد. صادرات اتحادیه اروپا به این کشورها در سال 2023 تا 46 میلیارد یورو بالا رفت که در مقایسه با سال 2021 افزایش 50درصدی دارد. این رقم معادل سه‌چهارم میزان افت صادرات اروپا به روسیه در سال‌های 2021 تا 2023 است.  تحریم‌ها به همراه کمک‌های نظامی مهم‌ترین واکنش غرب به جنگ اوکراین هستند، اما تحریم برخلاف موشک‌های دوربرد اثربخشی زیادی ندارد.  سه جریان هستند که به تجارت واسطه‌گرانه رونق می‌دهند. اولین جریان به تجارت کالاهای ممنوع مربوط می‌شود که آشکارا ناقض تحریم‌هاست. اتحادیه اروپا 14 بسته تحریمی را معرفی کرده که تازه‌ترین آنها در 24 ژوئن ارائه شد. این بسته‌ها بنگاه‌ها را از صدور هر کالای قابل استفاده در میدان جنگ به روسیه منع می‌کنند. چنین کالاهایی شامل نیمه‌رساناها و پهپادها تا بلبرینگ و دستگاه مایکروفر می‌شود. با وجود این بیش از نیمی از تجهیزات جنگی که روسیه بین ماه‌‌های فوریه تا آگوست 2022 تهیه کرد حاوی قطعات ساخت اروپا یا آمریکا هستند. به عنوان مثال، سریع‌ترین رشد صادرات اروپا به قزاقستان و ارمنستان به مواد شیمیایی، کالاهای الکترونیک و ماشین‌آلات مربوط می‌شود که همگی تحت تحریم‌های شدید هستند. بین سال‌های 2021 و 2022 صادرات ماشین‌آلات از اروپا به قزاقستان دو برابر شد و با افزایش 23درصدی دیگر در سال 2023 به 4 /6 میلیارد یورو رسید. در مقایسه با سال 2021، واردات مواد شیمیایی، سخت‌افزارهای فناوری اطلاعات و کالاهای الکترونیکی ارمنستان از اروپا در سال 2023 به  ترتیب دو، پنج و چهار برابر شد. سپس نوبت به کالاهایی می‌رسد که از مرزها قاچاق می‌شوند و در آمارهای رسمی تجارت نمی‌آیند. محموله‌‌ها در راه روسیه از چندین واسطه می‌‌گذرند. برخی صادرکنندگان ترکیه و آسیای مرکزی واقعاً نمی‌دانند محموله‌هایی که جابه‌جا می‌کنند از کجا آمده‌اند. اما دیگر به خوبی از این موضوع آگاه‌اند. آمریکا سال گذشته شبکه‌ای از بنگاه‌های اروپایی تحت هدایت شرکت روسی مایاک را تحریم کرد تا جلوی انتقال تجهیزات ممنوعه از طریق ازبکستان و ارمنستان را بگیرد. همچنین آمریکا در ماه ژوئن دو شبکه مختلف از شرکت‌های اروپایی سازنده ابزار را کشف کرد که کالاهایی را به روسیه انتقال می‌دادند. یکی از آنها از طریق ترکیه با شرکت دولتی روسی ازتک و دیگری از طریق قرقیزستان با بنگاه روسی هوافضای نیوتون ای‌تی‌ام همکاری می‌کرد. دلیل دیگر افزایش تجارت غیرمستقیم آن است که روسیه از سال 2022 به کامیون‌ها اجازه نمی‌دهد مستقیماً از اتحادیه اروپا به خاک روسیه وارد شوند. اتحادیه اروپا صادرات برخی کالاها از جمله محصولات کشاورزی به روسیه را مجاز می‌داند، اما این صادرات باید مسیرهای طولانی‌تری را بپیمایند. اتحادیه اروپا از این بابت نگرانی زیادی ندارد. درست است که هزینه‌های حمل‌ونقل بالا می‌رود و انگیزه تجارت با روسیه کاهش می‌یابد اما حداقل بنگاه‌هایی که به شدت به آن وابسته‌اند می‌توانند به حیات خود ادامه دهند.  جلوگیری از سومین روند برای اروپا از همه دشوارتر است. این روند از رونق تولید در کشورهای ثالث ناشی می‌شود. بنگاه‌های کشورهای ثالث برخی مواد و قطعات را از اروپا وارد می‌کنند. این اقدام لزوماً ناقض تحریم‌‌ها نیست. تحریم‌کنندگان هنوز صادراتی مانند منسوجات، آهن و فولاد خام را هدف نگرفته‌اند. تا قبل از شروع جنگ ترکیه یکی از بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان لوازم خانگی اروپا بود. مقامات آمریکایی می‌گویند که شرکت‌های ترک در حال حاضر برای روسیه پهپاد و قطعات میکروالکترونیک می‌سازند. به گفته یک مقام وزارت خارجه ترکیه فلزات مورد نیاز برای ساخت برخی تسلیحات در اروپا گداخته می‌شوند. به نظر می‌رسد که اقتصادهای آسیای میانه و قفقاز از جنگ اوکراین سود می‌برند. اقتصادهای پنج جمهوری آسیای میانه در مجموع در سال 2023 تا شش درصد رشد کردند، در حالی که نرخ رشد آنها در سال 2022 حدود چهار درصد بود. همزمان رشد اقتصادی ارمنستان از پنج درصد در سال 2022 به هشت درصد در سال 2023 رسید. بخش پررونق تدارکات ظرف یک شب اوج گرفت و بخش باربری نیز هر سال 20 درصد رشد می‌کند.  همه اینها برای سیاست‌گذاران اروپایی اخباری ناگوار هستند. یکی از آنها می‌گوید، ما انتظار مقداری انحراف داشتیم اما نه به اندازه‌ای که امروز می‌بینیم. دوازدهمین دور تحریم‌های اتحادیه اروپا در ماه دسامبر برای اولین‌بار بنگاه‌های ارمنستان و ازبکستان را هدف گرفت. از آن موقع به بعد دیوان‌سالاران تهدید می‌کنند که تحریم‌های بیشتری علیه کشورهای ثالث و شرکت‌های اروپایی همکار آنها اعمال خواهند کرد، اما تاکنون فقط علیه تعداد بسیار اندکی از آنها دست به اقدام زده‌اند. به ازای هر بنگاهی که به فهرست سیاه افزوده می‌شود یک بنگاه دیگر به ثبت می‌رسد.  هر راه‌حل واقعی به کمک دولت‌های قفقاز و آسیای میانه نیاز دارد و این درخواست بسیار بزرگی است. سیاستمداران منطقه برای نزدیکی به روسیه ارزش زیادی قائل‌اند و اغلب خود منافع شخصی در آن دارند. با وجود این هنوز اروپاییان می‌توانند پیشنهادهای چرب و نرمی به آنها بدهند. ارمنستان به‌تازگی بنگاه‌هایی را که با روسیه تجارت داشتند تعطیل کرد. این اقدام پس از آن صورت گرفت که اتحادیه اروپا 270 میلیون یورو را به شکل کمک، وام و قرارداد در اختیار این کشور قرار داد.  همزمان اروپا می‌تواند به جای هویج از چماق استفاده کند. اروپا می‌تواند ممنوعیت صادرات برای برخی کشورهای ثالث وضع یا بانک‌های آنها را تحریم کند.