دعوای چین و آمریکا

اکثر کشورها تمایلی ندارند که مجبور شوند بین چین و آمریکا دست به انتخاب بزنند، اما چنین احتمالی روزبه‌روز بیشتر می‌شود. رقابت بین این دو قدرت به سطح جهانی کشیده شده و اکنون عصر آشوب‌های سیاسی، نارضایتی‌های اقتصادی و موانع تجاری فرارسیده است. رهبران پکن و واشنگتن به دنبال فرصت‌هایی می‌گردند تا رقیب خود را به بدتر کردن اوضاع متهم کنند.

در حال حاضر این رقابت عمدتاً مطابق اصول اخلاقی به نظر می‌رسد. از آنجا که بسیاری از کشورها از جدال بین چین و آمریکا هراس دارند هر دو کشور تلاش می‌کنند در نقش یک قدرت بزرگ مسئولیت‌پذیر و سازنده ظاهر شوند. شی جین پینگ رهبر چین در زمان میزبانی از آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در پکن در 26 آوریل لحنی مهربانانه گرفت. مدتی قبل از آن، وانگ لی، دیپلمات ارشد چین دولت بایدن را به تلاش برای مهار کشورش از طریق «اقدام بی‌پایان برای سرکوب اقتصاد، تجارت، علم و فناوری چین» متهم کرده بود. اما آقای شی تمایل داشت درباره «تصویر بزرگ‌تر» صحبت کند و گفت که «جهان امروز تحولاتی را تجربه می‌کند که در طول قرن بی‌سابقه‌اند» و «ما در جهانی با وابستگی درونی زندگی می‌کنیم و با یکدیگر ظهور و سقوط خواهیم کرد». او پیشنهاد کرد که چین و آمریکا به یکدیگر کمک و از رقابت شرورانه پرهیز کنند. آقای شی در میان این کلمات گرم با طعنه اشاره کرد که چین با اتحادها و بلوک‌های کوچک تحت رهبری آمریکا مخالف است. چین این عبارت را زمانی به کار می‌برد که آمریکا را متهم می‌کند با برقراری اتحادهای دفاعی با شرکای ناتو و همچنین شرکای هند-اقیانوسیه، ژاپن، فیلیپین و کره‌جنوبی صلح جهانی را به خطر می‌اندازد. 

این اظهارات گرم نباید کسی را گول بزند. خصومت چین با اتحادها و بلوک‌های تحت رهبری آمریکا به قدرت‌طلبی مربوط می‌شود. همچنین، این خصومت چالشی علیه مشروعیت حضور آمریکا به عنوان ضامن امنیت در اروپا و آسیا به‌شمار می‌رود. برنامه سفر 5 می آقای شی از سه کشور اروپایی فرانسه، مجارستان و صربستان برنامه‌ای تصادفی نیست. دیپلمات‌های چین این کشورها را به خاطر تعهدشان به «خودمختاری راهبردی» و سیاست خارجی مستقل (و تمایل به دوری از آمریکا) تحسین می‌کنند. لو شای، سفیر چین در فرانسه، قبل از سفر آقای شی به خبرنگاران چینی حاضر در پاریس زمانی را یادآوری کرد که در 60 سال قبل شارل دوگل، رئیس‌جمهور وقت فرانسه، با شجاعت در برابر «فشارهای سنگین اردوگاه غرب» (یعنی آمریکا) برای عدم برقراری روابط دیپلماتیک با چین ایستادگی کرده بود.  سفارتخانه‌های دیگر کشورهای اتحادیه اروپا در پکن اغلب از این شکایت دارند که به خاطر کارشکنی‌های مرتب یک عضو -یعنی مجارستان- نمی‌توانند بر سر سیاست‌های چین به اجماع برسند. ویکتور اوربان، نخست‌وزیر مجارستان که طرفدار چین، روسیه و قهرمان ملی‌گرایی غیرلیبرال به حساب می‌آید موضع دیپلماتیک سفیر خود را به او دیکته می‌کند.

توقف آقای شی در صربستان با روز بیست‌و‌پنجمین سالگرد بمباران سفارت چین در بلگراد همزمان بود. در آن رویداد سه خبرنگار چینی کشته شدند و چین هیچ‌گاه اصرار آمریکا مبنی بر اینکه آن حمله اشتباهی بود را نپذیرفت. هنگامی که روسیه در سال 2022 به اوکراین حمله برد مقامات چینی ناتو را به خاطر تحریک روسیه از طریق کشاندن ناتو به کشورهای شوروی سابق مقصر دانستند. چین همین واکنش را در نزدیکی مرزهایش به کار می‌برد و حضور آمریکا را ناخوشایند و دردسرآفرین می‌‌داند. کشتی‌های جنگی آمریکایی‌ در آب‌های بین‌المللی در دریای چین جنوبی حرکت می‌کنند، در حالی که چین آن آب‌ها را بخشی از قلمرو خود می‌داند.

با وجود این، در حالی که رقابت برای افزایش نفوذ شدت می‌گیرد آمریکا هم با بیان استدلال‌هایی می‌گوید که چین در حال منزوی کردن خویش است. آقای بلینکن در جلساتی که در پکن داشت بیان کرد که چین به سه روش منافع خودش را به خطر می‌اندازد. روش اول تهدید کشتی‌های گارد ساحلی و قایق‌های ماهیگیری فیلیپین است که با آمریکا پیمان اتحاد دارد. چین برخلاف قوانین بین‌المللی ادعا می‌کند که کل دریای جنوب چین متعلق به آن است. بلینکن به تقویت روابط دیپلماتیک فیلیپین و آمریکا و همچنین حمایت بی‌سابقه متحدان منطقه‌ای از قبیل ژاپن، کره جنوبی و استرالیا از این کشور اشاره کرد.

دوم، آقای بلینکن به میزبانان چینی‌اش گفت که از چند دهه قبل، امنیت اروپا یکی از «منافع هسته‌ای» آمریکا بوده است. او عمداً عبارتی را به کار برد که بر زبان دیپلمات‌های چینی جاری می‌شود. به گفته او شرکت‌های چینی که حجم بالایی از ابزارهای میکروالکترونیک و دیگر قطعات دارای کاربرد دوگانه را به روسیه می‌فروشند امنیت اروپا را تهدید می‌کنند. روسیه می‌تواند از آن ابزارها برای ساخت سلاح‌های مورد نیازش در جنگ اوکراین استفاده کند. وزیر امور خارجه آمریکا اظهار داشت که چین مجبور است بین رفاقت با روسیه و تمایل به برقراری روابط با اروپا دست به انتخاب بزند. او به دیدگاه‌هایی اشاره کرد که چند تن از رهبران اروپا با او در میان گذاشته بودند. آن‌گونه که نیکلاس برنز، سفیر آمریکا در چین می‌‌گوید، «دولت پکن باید درک کند که حمله روسیه به اوکراین یک تهدید وجودی برای اروپا تلقی می‌شود. به همین دلیل اروپاییان به شدت از دست شرکت‌های چینی که اقلام دارای کاربری دوگانه را به صنایع دفاع روسیه فروخته‌اند خشمگین هستند.»

حتی ابرقدرت‌ها به دوست نیاز دارند

در نهایت، آقای بلینکن اعلام کرد که بسیاری از کشورها با نگرانی‌های آمریکا درباره ظرفیت صنعتی بیش از حد چین که به صادرات ارزان‌قیمت کالا منجر خواهد شد همراهی می‌کنند. او به تحقیقات اتحادیه اروپا در زمینه صادرات صفحات خورشیدی و وسایل نقلیه برقی از چین و همچنین به تحقیقات برزیل و مکزیک درباره انجام دامپینگ از سوی بنگاه‌های چینی اشاره کرد.

چین قصد ندارد که تسلیم این نظرات شود. دیپلمات‌های این کشور آمریکا را به تشدید تنش‌ها در دریای چین جنوبی متهم می‌کنند. آنها به‌رغم تمام شواهد اصرار دارند که چین در جنگ اوکراین فقط یک ناظر بی‌طرف است. سفارت چین در پاریس در بیانیه اخیر خود پیرامون اوج‌گیری صادرات چینی اعلام کرد که گفت‌وگو درباره ظرفیت بیش از حد چین در عمل نشانه‌ای دال بر آن است که صنایع غربی برتری رقابتی خود را از دست داده‌اند. این لحن تحقیرآمیز خردمندانه نیست. چین و آمریکا در رقابتی درازمدت بر سر رهبری و نفوذ جهانی هستند. هر دو رقیب نیاز دارند که تا حدی که می‌توانند دوست پیدا کنند.