بهشت کلاهبرداران

در سال 1835 بریتانیا وامی به مبلغ 20 میلیون پوند دریافت کرد که در آن زمان حدود 40 درصد از درآمد سالانه این کشور محسوب می‌شد. این وام که ارزش فعلی آن 300 میلیارد پوند یا 350 میلیارد دلار است تا سال 2015 بازپرداخت نشد. دولت بریتانیا اغلب ادعا کرده این مبلغ صرف اجرای قانون لغو برده‌داری شده است که لازم‌الاجرا بوده و به برده‌داری در بریتانیا پایان داده است.

این گفته‌ها بیشتر به صورتی دوپهلو بیان می‌شود تا تصور عمومی این باشد که بردگان سابق از این وام نفعی برده‌اند، در حالی که با اطمینان می‌توان گفت هیچ بخشی از آن، حتی اندکی، به بردگان سابق به عنوان غرامت یا هر عنوان دیگری پرداخت نشد، بلکه تمام آن به برده‌دارانی رسید که خواهان جبران ضرر و زیان ناشی از لغو برده‌داری و در نتیجه از دست دادن «اموالشان» بودند. اگر لغو برده‌داری در بریتانیا چندین دهه به طول انجامید، به این دلیل بود که قانونگذاران بریتانیایی در تجارت برده سهم و منافعی داشتند و از قبل آن درآمد کسب می‌کردند، در نتیجه با اعمال قوانینی که منافع آنها را به صورتی که خود می‌خواستند تامین نمی‌کرد، مخالفت می‌کردند.

تا اواخر قرن هجدهم و ابتدای قرن نوزدهم تجارت برده از طریق اقیانوس اطلس و سراسر جهان همچنان وجود داشت اما با شکل‌گیری جنبشی با عنوان لغو برده‌داری در بریتانیا که در حقیقت یک جنبش وسیع‌تر در غرب اروپا و سراسر خاک آمریکا هم بود، برده‌داری به پایان خود نزدیک شد.

این قطعه فراموش‌شده تاریخ، حقیقت مهمی را درباره بریتانیا آشکار می‌کند. در این کشور سیاست همیشه با ثروتمندان رابطه‌ای بسیار نزدیک داشته و در مقام تامین‌کننده نفع اقتصادی آنها عمل کرده است. «الیور بولو» در کتاب جدید خود «پیشخدمت جهان» به این پرسش پاسخ داده که چگونه بریتانیا به بدترین مردم جهان کمک می‌کند پولشویی کنند، مرتکب جنایت شوند و از همه اینها قسر در بروند. این کتاب به خوبی جدیدترین مظاهر این فساد را تبیین و تحلیل کرده است.

بولو، روزنامه‌نگار 45ساله انگلیسی فارغ‌التحصیل رشته تاریخ از دانشگاه آکسفورد است. وی در حوزه‌های مختلفی مطلب نوشته و در نشریات معتبری مانند گاردین به چاپ می‌رساند اما در سال‌های اخیر تمرکز وی بیشتر در حوزه جرائم مالی بوده است. «پیشخدمت جهان» جدیدترین کتاب وی را در 14 ژوئن سال گذشته میلادی انتشارات سنت مارتین به بازار کتاب ارائه کرد.

روایت بولو با بحران سوئز در سال 1956 آغاز می‌شود. نقطه تحقیر ملی بریتانیا که به نظر بولو باعث شد این کشور متوجه شود نقش قدیمی و سنتی امپراتوری مسلط بر جهان را از دست داده است و در نتیجه باید به دنبال نقشی جدید بگردد. بحران مالی متعاقب آن و سقوط استرلینگ حتی این وضعیت را بدتر هم کرد اما نویسنده کتاب اعتقاد دارد، بریتانیا خیلی زود و به کمک بانکدارانش که اغلب از ثروتمندان جامعه بودند نقش جدید خود را در معادلات جهانی یافت: تبدیل شدن به یک تامین‌کننده. بریتانیا تصمیم گرفت بی‌آنکه دیده شود در خدمت ثروتمندان و طبیعتاً قدرتمندان جهان درآید و نیازهای آنان را، هرچه باشد، تامین کند؛ نقش و اختراعی بسیار انگلیسی.

قدم اول در به عهده گرفتن نقش جدید به باور بولو، با اختراع تصادفی یورودلار برداشته شد. بانکداران بریتانیایی بعد از بحران سوئز اقدام به گرفتن وام‌های دلاری کردند که در نهایت به اختراع یکی از مهم‌ترین ابزارهای مالی قرن بیستم منجر شد: یورودلار (این اصطلاح به حساب‌های دلاری در شعب بانکی خارج از ایالات متحده اطلاق می‌شود). این اختراع به گفته بولو بیش از آنکه هدف حفظ ارزش استرلینگ و کاهش اثر بحران بر اقتصاد بریتانیا را داشته باشد با این هدف انجام شد که سیستم بانکی و مالی را از بحران استرلینگ و علاوه بر آن از قوانین ایالات متحده مصون کند و در واقع به آنان اجازه داد با دلار در خاک بریتانیا تجارت کنند بی‌اینکه مشمول مقررات آمریکا شوند. این کار رابطه میان دلار با طلا را به استدلال بولو پیش از اینکه نیکسون آن را اعلام کند، از بین برد و باعث شد تا دلار بتواند ارزشی نسبی داشته باشد. حالا دیگر پول نماینده مقدار معینی طلا نبود بلکه نماینده ثروتمندانی بود که از آن استفاده می‌کردند و می‌توانستند به نوعی ارزش آن را تعیین کنند.

گام دوم به نظر نویسنده کتاب، تبدیل بریتانیا و بسیاری از جزایر اقماری آن به بهشت‌های مالیاتی فراساحلی بود. جایی که ثروتمندان جهان می‌توانستند حتی تحت نامی غیرواقعی دارایی‌های خود را به دلار تحت قوانین سخاوتمندانه بریتانیا نگهداری کنند و از قوانین مالیاتی کشورهای اغلب فقیری که این پول‌ها از آن خارج شده بود اجتناب کنند و به این ترتیب این کشورها همان درآمد ناچیز خود را نیز از دست بدهند. این البته در مقطعی به زیان بریتانیا تمام شد و به خاطر رقابت ایجادشده با به عنوان مثال جبل‌الطارق، قانونگذاران بریتانیایی قوانین سهل‌تری برای قمار وضع کردند و مالیات شرط‌بندی‌ها را هم کاهش دادند، البته بحث قمار و شرط‌بندی با وجود این قوانین باز هم به جبل‌الطارق منتقل شد چون در آنجا تقریباً مالیاتی بر آن وجود نداشت. این باعث رونق بیشتر قمار و شرط‌بندی شد و در حال حاضر تخمین زده می‌شود سالانه 650 نفر در بریتانیا به خاطر مسائل مربوط به شرط‌بندی خودکشی می‌کنند. علاوه بر این قوانین بریتانیا، به نظر بولو عامدانه برای پول‌های کثیف و حتی آغشته به خون جذاب است. شما در اسکاتلند بدون حتی هویت واقعی خود و تنها با داشتن یک آدرس می‌توانید شرکت ثبت کنید و از تمام قوانین سخاوتمندانه بریتانیا بهره‌مند شوید و این کشور مانند یک سرپیشخدمت دوره‌دیده حتی نام شما را نمی‌پرسد چه برسد که بخواهد درباره منشأ پول شما کنجکاوی کند. این قانون ثبت شرکت اسکاتلند، برای سرقتی یک میلیارددلاری از مولداوی و چندین مورد تجارت اسلحه استفاده شده است که بولو آنها را به عنوان معدود موارد افشاشده در کتاب با جزئیات شرح داده است.

بولو در کتاب خود با جزئیات بسیار توضیح می‌دهد که چگونه انگلیس به بهشت دزدان و جنایتکاران جهان تبدیل شد. در واقع بولو در پیشخدمت جهان تاریخ بیش از 60ساله بریتانیا در استقبال از سرمایه فاسد را واکاوی می‌کند، به‌طوری که در پایان خوانندگان به ادعاهای دولت بریتانیا در ریشه‌کنی پول فاسد از اقتصاد این کشور، ادعاهایی که بعد از شروع جنگ روسیه و اوکراین، و به دنبال وضع تحریم‌هایی برای روسیه شدیدتر شده است، خواهند خندید. شکاف بین واقعیت و لفاظی‌های دولتی در این کشور به یک دره عمیق و بزرگ بیشتر شبیه است. نظریه‌ای که بولو در کتابش به دنبال شرح و اثبات آن است بر این پایه بنا شده که لندن نه به صورت تصادفی بلکه کاملاً برنامه‌ریزی‌شده و عمدی به مقصد پول‌های کثیف جهان تبدیل شده است. برای بیش از نیم‌قرن الگوی کسب‌وکار بریتانیا این بوده است که خدمات خود را به الیگارش‌ها، دزدان و گانگسترهایی ارائه دهد که به دنبال مکانی امن برای دستاوردهایشان از فعالیت‌های غیرقانونی می‌گردند. آژانس ملی جرم و جنایت بریتانیا تخمین می‌زند این کشور سالانه 100 میلیارد پوند مشکل پولشویی دارد و بازار املاک لوکس لندن به عنوان انبار این پول‌ها عمل می‌کند. بریتانیا علاوه بر تضمین امنیت دارایی این افراد امکان داشتن یک زندگی با امکانات عالی را برایشان فراهم می‌کند و اگر کسی سوالاتی ناخوشایند بپرسد، وکلا و شرکت‌های وکالت بزرگ و بسیار گران‌قیمت با کمک قوانین مربوط به افترا و حفظ حریم خصوصی به راحتی آنها را دور می‌زنند. معروف است که هیچ دادگاهی در سراسر جهان به اندازه دادگاه‌های بریتانیا با مجرمان البته اگر واقعاً مجرم و ثروتمند باشند، مهربان نیست، بنابراین تعجبی ندارد این گروه از ثروتمندان مشتاق‌اند اگر هم قرار است در دادگاهی حاضر شوند، در بریتانیا باشد. بریتانیا مشتاقانه همان خدماتی را به این افراد ارائه می‌کند که یک پیشخدمت خوب دوره‌دیده به صاحب‌خانه ارائه می‌دهد. بریتانیایی‌های مقید به آداب و اصول، بهتر از هر کسی در جهان می‌دانستند که اگر می‌خواهید سرمایه‌های بی‌پایان را جذب کنید در گام اول باید با صاحبان آنها به خوبی رفتار کنید.

کتاب قبلی آقای بولو «سرزمین پول» یک تور سرگرم‌کننده و بسیار جذاب از میزبانان پولشویان و فراریان و جانیان در سراسر جهان ارائه کرد. این‌بار او در همان زمینه بر بریتانیا و تنها بریتانیا تمرکز کرده است؛ انتخابی که خود به تنهایی می‌تواند یک بیانیه تلقی شود. یکی از ویژگی‌های مهم کتاب جدید بولو این است که وی به دسته‌بندی کردن و شرح دادن این روند اکتفا نمی‌کند بلکه به ملاقات افرادی می‌رود که با ایجاد شرایطی کمک کردند تا این اتفاق‌ها رخ دهد. در جزایر ویرجین بریتانیا او با وکیلی ملاقات و مصاحبه می‌کند که در سال 1976 کمک کرد تا این جزیره به بهشت بدون مالیات تبدیل شود و در جبل‌الطارق وی سیاستمدارانی را دنبال می‌کند که در تبدیل این جزیره به مرکز قمار غول‌های جهان و اخیراً سرمایه‌گذاران بلاک چین نقش مهم و عمده‌ای داشته‌اند. کتاب پر از داستان‌ها و مصاحبه‌هایی جذاب است که روند تبدیل امپراتوری بریتانیا به امپراتوری پول‌های کثیف را نشان می‌دهد. شما در کتاب درباره خرید یک ایستگاه مترو ازکارافتاده در لندن به وسیله یک سرمایه‌دار اوکراینی خواهید خواند. سرمایه‌داری که در وین درگیر دادگاهی برای استرداد به ایالات متحده برای جرائم مالی بود اما در نهایت با نقل مکان به بریتانیا از این خطر فرار کرد چون بریتانیا اقامه دعوایی علیه وی انجام نداد. بولو استدلال می‌کند که هیچ‌یک از اینها بدون تبانی قانونگذاران بریتانیایی و بانکداران و وکلا رخ نمی‌داد. جالب اینکه همه آنها از همان استدلال نخ‌نمای قدیمی استفاده می‌کنند؛ اگر ما این کار را انجام ندهیم، کس دیگری انجام خواهد داد. بولو حتی متوجه شد برخی دست‌اندرکاران اتفاقاً موثر این جریان خود را این‌گونه قانع می‌کنند که کارشان در نهایت به ثروت بیشتر برای کل جهان و کاهش فقر خواهد انجامید. می‌توان فوریتی را که بولو برای مقابله با این جریان حس می‌کند در جای‌جای کتاب مشاهده کرد، اما در عین حال وی نسبت به وجود عزمی برای تغییر روند فعلی در بریتانیا بسیار بدبین است. وی می‌گوید، مشکل اصلی در این زمینه نبودن عزم واقعی در کل سیستم حاکمه برای مقابله با وارد شدن پول‌های کثیف به کشور است. در واقع سیستم با وضع قوانین تسهیل‌کننده بیشتر در زمینه استقبال از آنها عمل می‌کند تا حدی که هیچ کشوری در این زمینه به پای بریتانیا نمی‌رسد و در عین حال بودجه نهادهای دولتی که قرار است با پولشویی و سایر اعمال خلاف قانون در این زمینه برخورد کنند بسیار محدود و حیطه عمل قانونی آنها حتی از بودجه هم محدودتر است. کل بودجه تمام نهادهای دولتی مبارزه با پولشویی در بریتانیا حدود یک درصد میزان پولی است که سالانه در این کشور پاک می‌شود که به تنهایی می‌تواند نشان‌دهنده جهت‌گیری رسمی در این مورد باشد. وی همچنین در انتها، راه برون‌رفت از این وضعیت را شرح می‌دهد. اول وضع قوانین بازدارنده و محدودکننده برای ورود این دسته از پول‌ها و توانمندسازی نمایندگان مجلس برای بررسی دقیق آنچه دولت انجام می‌دهد و شاید مهم‌تر از آن، آنچه دولت انجام نمی‌دهد. به باور وی تنها با وضع و اجرای سخت‌گیرانه قوانین لازم در سراسر بریتانیا می‌توان امیدوار بود این وضعیت تغییر کند. اما بخش دیگر راه‌حل مورد نظر بولو، می‌تواند از این هم سخت‌تر باشد. بریتانیا، چه در سطح دولتمردان و چه مردم باید به دورانی بازگردد که کار درست را صرف نظر از هزینه آن انجام می‌داد. بولو استدلال می‌کند، در تمام لحظه‌های ملی تاریخی بریتانیا که هم‌اکنون نیز یادآوری آنها برای هر بریتانیایی غرورآفرین است، این کشور تصمیماتی را اتخاذ کرد که صرف‌نظر از داشتن سود یا زیان مالی، درست بودند و این روحیه‌ای است که کشور در همه سطوح نیاز دارد به آن برگردد. اتخاذ تصمیمات نه بر پایه سود که بر مبنای اخلاق. وی کتاب را با این جمله به پایان می‌برد: «بریتانیا عظیم‌تر از آن است که پیشخدمت باشد.»