جام قدرت

قطر میزبان جام جهانی فوتبال است اما این فقط یک میزبانی ورزشی نیست.  این جام، زیرساخت‌های این کشور را تقویت می‌کند و به هیات حاکمه قطر اجازه می‌دهد اهداف سیاست خارجی‌اش را بهتر پیش ببرد. البته دستاوردهای این پدیده، در بلندمدت مشخص می‌شود و باید دید آیا این کشور کوچک می‌تواند از زیرساخت‌های ایجادشده برای توسعه پایدار بهترین بهره‌برداری را داشته باشد.

در آستانه شروع جام جهانی فوتبال 2022 قطر به مزایای تجاری عظیم حضور بزرگ‌ترین شرکت‌های جهان که در قطر نگاه می‌کنیم و تلاشمان این است به این پرسش پاسخ دهیم که چگونه جام جهانی باعث پیشرفت در زیرساخت‌ها، فناوری و توسعه پایدار کشور میزبان می‌شود. شکی نیست که روز 29 آبان، قطر با شروع به کار پربیننده‌ترین رویداد ورزشی جهان در خاورمیانه برای اولین‌بار تاریخ‌ساز خواهد شد. برای قطر، میزبانی جام جهانی فوتبال یک حرکت راهبردی است. این حرکت راهبردی اما مسیر آسانی نیست. پیشرفت در دو هدف مورد نظر یعنی «توسعه زیرساخت‌ها» و «تقویت قدرت سیاست خارجی»، در سال‌های آینده چالش بزرگی پیش‌روی کشوری خواهد گذاشت که می‌خواهد در خاورمیانه و میان کشورهای حوزه خلیج‌فارس، حرفی برای گفتن داشته باشد. قطر زیرساخت‌های لازم را برای پذیرایی از یک میلیون و 200 هزار بازدیدکننده در طول این رویداد یک‌ماهه ایجاد کرده، رقمی که تقریباً نیمی از جمعیت فعلی این کشور را تشکیل می‌دهد. میزبانی جام جهانی به عنوان وسیله‌ای برای دستیابی به طرحی که به آن چشم‌انداز ملی قطر در سال 2030 (QNV 2030) می‌گویند، عمل می‌کند. این طرح یک ابتکار دولتی برای تبدیل قطر به یک عضو معتبر و موفق جامعه جهانی و ارائه استانداردهای زندگی بالاتر است.

برنامه‌های توسعه ملی مرتبط با چشم‌انداز ملی قطر شامل پروژه‌هایی است که مستقیماً با جام جهانی مرتبط هستند و هدف آنها توسعه پایدار پس از مسابقات است. قطر علاوه بر ساخت استادیوم‌های پیشرفته، یک سیستم متروی مدرن طراحی کرده، فرودگاه خود را گسترش داده و مناطق تجاری و مسکونی جدیدی را در دوحه، ساخته است. برآوردها حاکی از آن است که این کشور حدود 200 میلیارد دلار برای این پروژه‌ها هزینه کرده است.

چشم امید قطر به جام جهانی

اقتصاد قطر تحت سلطه صادرات نفت و گاز است. این کشور سومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان را دارد و یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت است. در حالی که منابع طبیعی به‌طور قابل توجهی به شکوفایی قطر کمک کرده، مدیریت درست و کیفیت بالای نظام حکمرانی این کشور نیز نقش موثری در موفقیت قطر امروز دارد.

نظام حکمرانی قطر قصد دارد اقتصاد غیرنفتی را با جاه‌طلبی گسترش دهد و این کشور را تبدیل به یک مرکز تجاری و گردشگری منطقه‌ای کند. میزبانی جام جهانی کلید تحقق این جاه‌طلبی‌هاست. بین سال‌های 2013 و 2018، سهم فروش منابع هیدروکربنی از تولید ناخالص داخلی قطر از 55 درصد به 39 درصد کاهش یافت که تا حدی نشان‌دهنده افزایش هزینه‌های عمومی مرتبط با آماده‌سازی جام جهانی است.

برنامه‌های میزبانی جام جهانی، از توسعه بخش‌های مهم غیر نفت و گازی حمایت کرده و رشد پایدار آنها پس از پایان جام جهانی اولویت قطر خواهد بود. هدف قطر علاوه بر تنوع بخشیدن به اقتصاد، جذب سرمایه‌های مستقیم خارجی (FDI) است. در ژوئن 2017، ائتلافی از کشورهای عربی، قطر را در محاصره اقتصادی و دیپلماتیک قرار دادند. در نتیجه، جریان ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به این کشور از نزدیک به یک میلیارد دلار در سال 2017 به میزان قابل توجهی کاهش یافت. میزبانی جام جهانی اما باعث افزایش سریع سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در این کشور شد. در سال 2018، قطر با اجازه دادن به سرمایه‌گذاران خارجی برای داشتن 100 درصد سرمایه در همه بخش‌ها برای تسهیل ورود سرمایه‌های خارجی، زمینه را فراهم کرد و محدودیت قبلی 49درصدی مالکیت خارجی حذف شد. این کشور در سال 2020، قانون مشارکت عمومی-خصوصی را معرفی کرد که به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد تا دارایی‌های در حوزه زیرساخت‌های قطر تحت امتیازات بلندمدت را در اختیار داشته باشند. امید این بود که سرمایه‌گذاران، جذب توسعه‌های زیرساختی مربوط به جام جهانی قطر شوند و رشد اقتصادی و وجهه بین‌المللی جذاب‌تری برای قطر به همراه بیاورند.

این طرح تا حدود زیادی موفق بود هرچند همه چیز برای قطر خوب پیش نرفت و نقض حقوق کارگران خارجی در پروژه‌های در حال ساخت در این کشور، تا حدودی به وجهه قطر آسیب زده است. در ژانویه 2021، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس با امضای بیانیه‌ای، تحریم‌های قطر را لغو کردند. در حالی که در حال حاضر جریان جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی راکد مانده، انتظار می‌رود در آینده قطر به یک مرکز جذب سرمایه‌گذاری تبدیل شود. این کشور اخیراً به دلیل اشتیاق سرمایه‌گذاران در واکنش به سیاست‌های آزادسازی بازار و رشد اقتصادی مبتنی بر برگزاری جام جهانی، رتبه بیست و چهارم را در شاخص اعتماد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال 2022 کسب کرد.

تهدیدهای قطر

با وجود مزایای بالقوه جام جهانی، میزبانی رویدادهای ورزشی بین‌المللی بزرگ به دلیل ریسک بالای بازگشت سرمایه، دارای خطرات بالقوه‌ای است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که اقتصاد قطر در سال‌های 2022 و 2023 به لطف برگزاری جام جهانی 4 /3 درصد رشد خواهد کرد اما این رشد تا سال 2024 به 7 /1 درصد کاهش خواهد یافت. در طول برگزاری المپیک 2016، ریودوژانیرو برزیل، سرمایه‌گذاری زیادی در نوسازی زیرساخت‌های خود انجام داد و 9 /2 میلیارد دلار برای خطوط مترو و بیش از چهار میلیارد دلار برای نوسازی مناطق تاریخی هزینه کرد. سازمان‌دهندگان کمیته بین‌المللی المپیک ریو قصد داشتند پس از پایان بازی‌ها، رویدادهای محلی و ملی را برای حفظ این مکان‌ها برگزار کنند.

با این حال، تا به امروز، طبق گزارش‌ها، چندین مکان یا به بخش‌های کوچک‌تر تبدیل شده یا تغییر کاربری داده یا بدون استفاده مانده یا آسیب دیده و مزایای مورد انتظار در بلندمدت، محقق نشده است. در حالی که قطر در تلاش برای دستیابی به چشم‌انداز ملی 2030 خود قصد دارد فراتر از مسابقات؛ سرمایه‌گذاری کند اما واقعیت این است که بعد از جام جهانی، ساخت‌وساز و توسعه، ناگزیر کند خواهد شد. احتمالاً بخش زیادی از مهاجران نیز بعد از جام جهانی، قطر را ترک می‌کنند زیرا بخش ساخت‌وساز 2 /44 درصد از کل نیروی کار مهاجران را در سال 2019 استخدام کرده است. کاهش توسعه زیرساخت‌های قطر و کاهش تقاضا می‌تواند استفاده از زیرساخت‌های ساخته‌شده پس از جام جهانی را کاهش دهد.

هرچند سرمایه‌گذاری مستمر قطر در نوسازی زیرساخت‌های خود احتمالاً طرح‌های حمل‌ونقل، تجاری و اقتصادی را گسترش می‌دهد. با وجود این نگرانی‌ها، دولت به‌طور استراتژیک، زیرساخت‌هایی را ایجاد کرد تا فراتر از جام جهانی، به نفع کل اقتصاد کشور باشد. به عنوان مثال، به گفته زید موسوی، مشاور استراتژیک کمیته عالی میراث قطر، هر یک از استادیوم‌های مختلفی که آنها روی آن کار کرده‌اند قرار است تاثیری پایدار بر جوامع محلی داشته باشد. استادیوم‌های بزرگ‌تر با ظرفیت 40 هزار نفر، به ظرفیت 20 هزار برای حمایت از تیم‌های فوتبال محلی کاهش خواهند یافت. علاوه بر این، موسوی اظهار داشت: بسته به نیازهای محلی، قطر استادیوم‌های کوچک‌تر را به امکانات آموزشی، پزشکی و تجاری با کاربری مختلط تبدیل خواهد کرد. سرمایه‌گذاری مستمر قطر در نوسازی زیرساخت‌های خود احتمالاً طرح‌های حمل‌ونقل، تجاری و اقتصادی را گسترش می‌دهد. صندوق بین‌المللی پول (IMF) تخمین می‌زند که جمعیت قطر تا سال 2027 به 5 /2 میلیون نفر برسد که فقط اندکی کمتر از میزان فعلی است.

قطر از طریق کمیته عالی میراث این کشور که بر برنامه‌ریزی و عملیات طرح‌های کشوری نظارت دارد، از مشکلات هماهنگی بوروکراتیکی که ریودوژانیرو با آن مواجه بوده درس گرفته و سعی کرده از آنها اجتناب کند. ریودوژانیرو که میزبان بیشتر ساخت‌وسازها بود، با تاخیر و ناکارآمدی در دریافت بودجه فدرال مواجه شد. نتیجه برنامه‌ریزی ناکافی و تنزل استاندارد پروژه‌ها برای رعایت ضرب‌الاجل‌های تنگاتنگ در مکان‌های عمدتاً متروکه‌شده و رو به خرابی مشهود است. برخلاف برزیل، دولت ملی قطر از همان شبی که این کشور برنده مناقصه شد، بودجه آماده‌سازی جام جهانی را تامین کرد. بنابراین به کمیته عالی 12سال فرصت داد تا یک رویکرد یکپارچه و بلندمدت برای این رویداد برنامه‌ریزی و اجرا کند.

تاثیر جام جهانی بر سیاست خارجی قطر

تورنمنت‌های ورزشی بزرگ علاوه بر تقویت و توسعه زیرساخت‌ها، به کشور میزبان اجازه می‌دهند تا قدرت فرهنگی و نرم منطقه‌ای و بین‌المللی خود را افزایش دهد. برزیل امیدوار بود میزبانی موفقیت‌آمیز المپیک 2016، جایگاه خود را در نظم بین‌المللی افزایش دهد و به سیاست خارجی‌اش کمک کند که تا حدودی نیز موفق بود. در حالی که جام جهانی 2022 به افزایش توجه‌ها به قطر منجر شده و ممکن است وضعیت این کشور را در خاورمیانه و فراتر از آن بهبود بخشد، دولت این کشور قصد دارد از این افزایش قدرت نرم برای تحکیم امنیت ملی استفاده کند. همان‌طور که دکتر جیمز دورسی، کارشناس ارشد موسسه خاورمیانه دانشگاه ملی سنگاپور می‌گوید، میزبانی چنین رویداد مهمی می‌تواند توانایی قطر برای یافتن راه‌حلی برای مشکلات سیاسی و ایجاد مشارکت در مواقع ضروری را افزایش دهد.

جام جهانی همچنین توجه بیشتری را به سابقه حقوق بشر قطر جلب کرده است. گزارش‌های تحقیقاتی متعددی به آزار کارگران مهاجر در طول آماده‌سازی جام جهانی اشاره کرده‌اند. علاوه بر این، کارگران مهاجر در قطر غرامت عادلانه‌ای برای شرایط سخت کاری یا درمان‌های کافی برای رفع آثار ضربات جدی از کار و صدمات ناشی از پروژه‌های جام جهانی، دریافت نمی‌کنند.

با توجه به افزایش آگاهی بین‌المللی و شاید برای محافظت از دستاوردهای خود در حوزه امنیت، قطر رویه‌ها و سازوکارهای جدیدی را برای ارتقای حقوق کارگران مهاجر صادر کرده که در منطقه بی‌سابقه هستند و از آن زمان از سوی کشورهای دیگر دنبال شده‌اند.

دورسی می‌گوید: به عنوان مثال، در سال 2020، دولت حداقل دستمزد جدید برای کارگران مهاجر، از جمله کمک‌هزینه غذا و مسکن را اعلام کرد. با وجود چنین پیشرفتی، باید دید که آیا این اقدامات واقعاً می‌تواند از کارگران مهاجر محافظت کند و موقعیت ژئوپولیتیک قطر را در خلیج‌فارس که به وسیله کشورهایی بسیار قوی‌تر احاطه شده، تقویت کند.

خلق یک میراث ماندگار برای قطر

جام جهانی احتمالاً تاثیرات متفاوتی بر قطر خواهد داشت. این رویداد مهم نویدبخش، مزایای اقتصادی کوتاه‌مدت و بلندمدت و دستاوردهای قدرت نرم است. با این حال، در مورد توانایی این کشور برای استفاده موثر از زیرساخت‌هایی که پس از این رویداد ایجاد کرده، تردید وجود دارد.

علاوه بر این، رفتار قطر با کارگران مهاجر، آرزوهای سیاست خارجی این کشور را محدود کرده است. با وجود این، قطر این نگرانی‌ها را در نظر گرفته و سازوکارهایی را برای رفع آنها اجرا کرده، به ویژه ایجاد زیرساخت‌ها با هدف تغییر کاربری و انجام اصلاحات پیشرو منطقه‌ای در سیاست‌های مهاجرتی خود.

توانایی قطر برای استفاده از جام جهانی برای حمایت از رشد پایدار و تولید ناخالص داخلی و بالا بردن توان امنیتی کشور، اکنون منوط به اجرای برنامه‌ها و تعهدات استراتژیک از سوی دولت است. اگر این اقدامات موفقیت‌آمیز باشد، قطر می‌تواند از دام دستاوردهای کوتاه‌مدت میزبانان رویدادهای بزرگ ورزشی مانند آنچه در ریو برزیل اتفاق افتاد، بگریزد.

با ادامه روند حرکت رو به جلو، دولت احتمالاً به میزبانی رویدادهای ورزشی و اجرای اصلاحات مهاجرتی ادامه خواهد داد و خود را به عنوان میراثی ماندگار به عنوان مرکز ورزشی و قدرتی سیاسی-اقتصادی در خاورمیانه در تاریخ ثبت خواهد کرد.

سرمایه‌گذاری قطر در زیرساخت‌ها

دولت قطر 220 میلیارد دلار برای ساخت زیرساخت‌هایی در حد کلاس جهانی از جمله جاده‌های جدید، حمل‌ونقل عمومی، هتل‌ها و امکانات ورزشی هزینه کرده است. این مسابقات در هشت استادیوم با تکنولوژی بالا برگزار می‌شوند و بالاترین میزان رفاه را برای تماشاگران تضمین می‌کنند. انتظار می‌رود 5 /1 میلیون هوادار برای این رویداد تاریخی از قطر دیدن کنند که به صنعت گردشگری و غذا و نوشیدنی رونق می‌بخشد. ناصر الخاطر، مدیرعامل جام جهانی فوتبال قطر 2022 است که یورونیوز جهانی چندی پیش از او درباره شرایط قطر پرسید. او گفت: 12 سال گذشته زمان بسیار شلوغی برای توسعه اقتصادی بوده است. در حقیقت، جام جهانی همچون یک کاتالیزور به تشویق و تسریع توسعه قطر انجامیده است. وقتی شرایط قطر را در سال 2008 با الان مقایسه کنید، می‌بینید که میزبانی جام‌جهانی در قطر، طرح بسیار بزرگی بوده است. موضوع اینجاست که مزایای عمده این میزبانی، خود را در 20 سال آینده نمایان خواهد کرد. یورونیوز جهانی همچنین با جیانی اینفانتینو، رئیس فیفا، در مورد تعهد قطر به میزبانی بزرگ‌ترین و مهم‌ترین تورنمنت جهان فوتبال هم گفت‌وگو کرد که وی چنین گفت: «من هرگز میزبانی را ندیده بودم که اینقدر از قبل آماده باشد. ساخت همه استادیوم‌ها تمام شده‌اند. زیرساخت‌ها از نظر هتل‌ها و جاده‌ها در حال تکمیل است. بنابراین قطر آماده است. فیفا هم آماده است، در حقیقت، جهان آماده است. پس از آنکه همه‌گیری کووید 19 ما را از هم جدا کرده بود حالا ما واقعاً باید دوباره دور هم جمع شویم.»

رونق کسب‌وکار در جام جهانی

قطر  با آوردن جام جهانی به خاورمیانه برای اولین‌بار و استقبال از میلیون‌ها هوادار تیم‌ها از سراسر جهان و رونق دادن به کسب‌وکارها و سرمایه‌گذاران در سراسر منطقه، تاریخ‌ساز خواهد شد. شیخ النود آل‌ثانی، معاون مدیرعامل و مدیر ارشد تجاری مرکز مالی قطر می‌گوید: «به نظر من، میزبانی یک جام جهانی موفق نشان می‌دهد که صنعت ورزش قطر برای خودش یک کلاس جهانی است و قطر فرصتی بی‌نظیر دارد تا خود را در حوزه ورزشی بین‌المللی و حوزه تجاری و اقتصاد بین‌الملل مطرح کند.»