تجارت جهانی

خانم بانی توو (Bonnie Tu) در حال خندیدن است. او به تازگی متوجه یک کلاه شد که همکارش به شوخی بر روی میزش گذاشته بود. بر روی کلاه نوشته است: دوباره آمریکا را پرافتخار می‌سازیم. خانم توو رئیس هیات‌مدیره شرکت دوچرخه‌سازی جاینت (Giant) هیچ علاقه‌ای به دونالد ترامپ ندارد. تعرفه‌های ترامپ زنجیره عرضه شرکت او را مختل کرده و هزینه‌ها را بالا برده است. این خانم 70ساله که خود دوچرخه‌سواری کهنه‌کار است می‌گوید: کار ترامپ نوعی مالیات بر دوچرخه‌سواری است که سالم‌ترین فعالیت جهان به‌شمار می‌رود. شرکت‌ جاینت تولید خود در چین را کاهش و تولید در تایوان را افزایش داد. خانم توو می‌گوید ما هیچ چاره‌ای نداشتیم.

شرکت جاینت تنها نیست. به تازگی تعداد بسیار زیادی از شرکت‌های تجاری به خانه بازگشته‌اند که از میان آنها می‌توان از کامپال تولیدکننده کامپیوتر، دلتا الکترونیک عرضه‌کننده تجهیزات برق و لانگ‌چن تولیدکننده کاغذ نام برد. دولت در سال 2018 دفتر «سرمایه‌گذاری در تایوان» را تاسیس کرد و وعده داد برای هزینه‌های جابه‌جایی و تغییر محل شرکت‌ها به آنها وام‌های ارزان بدهد. این دفتر تاکنون از بیش از 150 شرکت درخواست دریافت کرده است.

شاید از این رویدادها چنین برآید که تایوان از جنگ تجاری سود می‌برد. سنگاپور و کره جنوبی نیز توانستند بخشی از سهم چین از بازارهای آمریکا را نصیب خود سازند. اما اشتباه است که نتیجه بگیریم جنگ تجاری به نفع ببرهای آسیا تمام می‌شود. در مجموع جنگ آسیب می‌زند. جنگ تجاری سه چیزی را مختل می‌سازد که ببرهای آسیا از نزدیک به آنها وابسته‌اند: یک نظام تجارت جهانی باز، شبکه‌های تولید مستقر در آسیا و چین که بزرگ‌ترین بازار آنهاست. تحلیلگران گلدمن‌ساکس بیان می‌کنند که امسال 13 اقتصاد آسیا نتوانستند از توانایی بالقوه خود به طور کامل بهره برند. در پنج سطر آخر رتبه‌بندی اقتصادها ببرهای آسیا چهار مورد را به خود اختصاص دادند.

طبیعی است که اصطکاک‌های تجاری ببرهای آسیا را آشفته می‌کند. به هر حال صادرات کانون موفقیت آنها پس از جنگ جهانی به‌شمار می‌رود. کره جنوبی کار خود را با تولید حلبی، نئوپان و پارچه آغاز کرد. صادرکنندگان این کشور از اعتبارات ارزان، معافیت از عوارض واردات و کاهش ارزش پول ملی در 1964 سود بردند. رئیس‌جمهور پارک چانگ‌هی از فوریه 1965 تا زمان ترورش در 1975 تقریباً هر ماه در جلسات کمیته ارتقای صادرات کشور شرکت کرد. او نمونه‌های کالاها را می‌دید و در زمان ناهار با تجار گفت‌وگو می‌کرد. هنگامی که در سال 1964 صادرات کره جنوبی از صد میلیون دلار فراتر رفت رئیس‌جمهور از خوشحالی گریست و یک روز به نام «روز صادرات» (که بعدها به روز تجارت تغییر نام یافت) را تعطیل ملی اعلام کرد.

تایوان نیز کار خود را با اعتبارات ارزان و معافیت مالیاتی برای صادرکنندگان آغاز کرد. کارآفرینان به زودی پدیدار شدند. خانم توو به خاطر می‌آورد که عمویش آقای کینگ لیو بنیانگذار شرکت جاینت در 1972 با حیرت و شگفتی اعلام کرد که «آمریکایی‌ها پول نقدشان را به اینجا می‌آورند تا دوچرخه‌ بخرند». او به زودی متوجه شد که نمی‌توان به عرضه‌کنندگان محلی تایوان اعتماد کرد. تایرهای لاستیکی آنها به سادگی از چرخ خارج می‌شدند. بنابراین آقای لیو سرتاسر جزیره را گشت تا دیگر تولیدکنندگان را قانع سازد اگر همراه او پیش روند وضعیت بهتری پیدا خواهند کرد.

سنگاپور و هنگ‌کنگ اغلب بنادر صادرات و واردات در نظر گرفته می‌شوند اما این دو بندر نیز زمانی مراکز اصلی تولیداتی بودند که به نیروی کار نیاز داشتند. در دهه 1970 هنگ‌کنگ برای مدتی بزرگ‌ترین تولیدکننده اسباب‌بازی در جهان بود. وقتی سنگاپور در 1965 به استقلال رسید خود را به یک پایگاه تولید تبدیل کرد. از همان ابتدا بین این دو کشور رقابت برقرار شد. جنرال الکتریک یکی از بزرگ‌ترین شکارهای سنگاپور بود. این شرکت به خاطر نگرانی از سرریز انقلاب فرهنگی چین به هنگ‌کنگ ترجیح داد کارخانه تولید رادیوی ساعتی را در دولت-شهر سنگاپور تاسیس کند.

اکنون با وجود اینکه ببرهای آسیا بسیار ثروتمندتر از گذشته شده‌اند صادرات هنوز بخشی از DNA آنها را تشکیل می‌دهد. انگیزه‌بخشی دولت‌ها که خود اغلب از صنعت‌گرایان بلندپرواز الهام می‌گرفتند باعث شد شرکت‌های این کشورها در طول زمان بزرگ‌تر شوند و پیچیدگی بیشتری پیدا کنند. در کره جنوبی پس از یک دهه موفقیت در صنایع سبک مقامات به صنایع سنگین‌تری مانند کشتی‌سازی و مواد شیمیایی روی آوردند. تایوان برای تشویق صنایع پیشرفته‌ای مانند الکترونیک و نیمه‌رساناها پارک‌های فناوری دایر کرد. سنگاپور در سال 1981 یک هیات ملی کامپیوتر تشکیل داد تا کارگران صنایع فناوری بالا (های‌تک) را آموزش دهد.

در 20 سال گذشته اغلب کشورهای جهان در زمین بازی به چین باختند اما سهم ببرهای آسیا از صادرات کالاهای تجاری جهان به‌طور یکنواخت 10 درصد بود. ژاپن که استاد و مربی ببرها به‌شمار می‌رود شاهد بود سهمش در مقایسه با سال 2000 نصف شد و به چهار درصد رسید.

ببرهای آسیا همانند دیگر اقتصادهای ثروتمند بخشی از فرآیند تولیدات پایه خود را به چین انتقال دادند. از همه برجسته‌تر شرکت فاکس‌کان (Foxconn) بنگاه الکترونیک تایوانی است که به خاطر مونتاژ کار اصلی آی‌فون شهرت دارد. این بنگاه اولین کارخانه خود در چین را در 1988 افتتاح کرد و اکنون پس از گذشت 30 سال حدود یک‌ میلیون نفر را در آنجا استخدام کرده است. ببرهای آسیا همزمان با انتقال کارهای سطوح پایین به چین خود مسیر صعودی در پیش گرفتند. کره جنوبی هم‌اکنون بزرگ‌ترین تولیدکننده تراشه‌های حافظه در جهان است. تایوان بزرگ‌ترین ظرفیت تولید نیمه‌رساناها را دارد. در نتیجه هر دو کشور بیش از 12 درصد از تقاضای نهایی چین برای محصولات الکترونیکی و کامپیوتری را تامین می‌کنند. تقاضای چین دو برابر تقاضای دیگر شرکای تجاری آنهاست. به عبارت ساده آنها چیزی را می‌سازند که چین قادر به تولید آن نیست.

آنها همچنین بر قطار چین سوار شده‌اند. با تجمیع بنگاه‌ها در چین آسیا در مجموع به منطقه تولیدی قدرتمندتری تبدیل شد. بین سال‌های 2000 و 2016 سهم آسیا در تجارت جهانی در بخش اجزا و قطعات از 19 به 30 درصد افزایش یافت. چهار بندر از هفت بندر شلوغ کانتینری جهان در سرزمین اصلی چین و سه بندر دیگر در سنگاپور، بوسان و هنگ‌کنگ قرار دارند.

سنگاپور و هنگ‌کنگ هر دو نقش خود به عنوان مراکز مدیریت کارخانه‌های آسیا را تقویت کرده‌اند. بیش از چهار هزار شرکت دفاتر اصلی خود را در سنگاپور باز کرده‌اند تا بر منطقه آسیای جنوب شرق نظارت داشته باشند. تعداد دفاتر اصلی شرکت‌ها در هنگ‌کنگ کمتر است و به حدود 1500 عدد می‌رسد اما هنگ‌کنگ در جذب شرکت‌های چینی به بازار بورس خود بسیار موفق‌تر از سنگاپور عمل کرد. ارزش بازار بورس این منطقه بیش از چهار تریلیون دلار است در حالی که ارزش بازار بورس سنگاپور به 700 میلیارد دلار می‌رسد.

با این حال وجود چنین ارتباطات گسترده‌ای می‌تواند علاوه بر جنبه‌های مثبت به ایجاد آسیب‌پذیری بینجامد. جنگ تجاری آمریکا با هدف آسیب زدن به چین انجام می‌گیرد اما ببرهای آسیا از بسیاری جهات بیشتر آسیب می‌بینند زیرا کوچک‌تر و بازتر هستند.

ارزش صادرات در چین حدود 20 درصد تولید ناخالص داخلی آن است در حالی که این درصد در کره جنوبی، تایوان، سنگاپور و هنگ‌کنگ به ترتیب به 45، 65، 200 و 200 درصد تولید ناخالص داخلی می‌رسد.

تاکتیک‌های آقای ترامپ در پاره کردن زنجیره‌های عرضه خطر ویژه‌ای را متوجه مدل جهانی تولید ببرهای آسیا می‌سازد. آنها به شدت به واردات از دیگر کشورها وابسته‌اند. آنها همچنین دامنه وسیعی از مشتریان دارند که برخی از آنها نسبت به آمریکا بی‌اعتماد هستند. کارخانه‌های قالب‌ریزی تایوان هم برای بنگاه‌های بزرگ آمریکایی و هم برای هوآوی غول مخابراتی چین که آمریکاییان آن را به جاسوسی متهم ساخته‌اند تراشه می‌سازند. یکی از مقامات این کارخانه‌ها می‌گوید ما برای همه قالب‌ریزی می‌کنیم و هیچ‌کس را مستثنی نمی‌دانیم.

ببرهای آسیا در رویایی با این ابهامات چند گزینه دارند. یکی آن است که مشتریان و محصولاتشان را متنوع سازند. تایوان از مدت‌ها قبل به شرکت‌هایش توصیه کرده است که علاوه بر چین به بازارهای نوظهور دیگر نیز توجه کنند. دولت کره‌جنوبی علاقه‌مند است دامنه وسیع‌تری از کالاها را برای تولید در نظر بگیرد. در تازه‌ترین رویداد «روز تجارت» رئیس‌جمهور مون جائه این از صنایع جدیدی مانند وسایل نقلیه برقی و روبات‌ها تمجید کرد.

راه دیگر آن است که نظم تجاری جهانی را انسجام دهند. ببرهای آسیا تا قبل از سال 2000 فقط در پنج توافقنامه تجاری منطقه‌ای مشارکت داشتند. اکنون آنها به 49 پیمان دیگر پیوسته‌اند. سنگاپور یکی از بانیان پیمان مشارکت فرااقیانوسی (پیمانی با هدف اتصال آمریکا، ژاپن و 10 کشور حاشیه اقیانوس آرام به یکدیگر) و پیمان رقیب آن یعنی مشارکت اقتصادی جامع منطقه‌ای (با حضور چین) به‌شمار می‌رود. همچنین سنگاپور در میان کشورهایی است که تلاش می‌کنند با آشتی دادن چین و آمریکا همچنان سازمان تجارت جهانی را سرپا نگه‌ دارند.

اما ببرهای آسیا توانایی جلوگیری از بروز مناقشه بین آمریکا و چین را ندارند. بیشترین خطرات متوجه هنگ‌کنگ است. وجه تمایز آن به ویژه در قانون آمریکا دیده می‌شود که آن را یک منطقه گمرکی جدا از سایر مناطق چین تلقی می‌کند. این به آن معناست که هنگ‌کنگ یکی از طرف‌ها در جنگ تجاری نخواهد بود اما به نظر می‌رسد برخی شرکت‌ها از این فرصت استفاده و برای گریز از تعرفه‌ها کالاهایشان را از مسیر واسطه‌گران هنگ‌کنگی جابه‌جا می‌کنند. بنابراین امکان دارد آمریکا در مورد کالاهای عبوری از این شهر سختگیری‌های بیشتری اعمال کند.

ممکن است برخی از مشکلات آسیا نیز زاییده درون باشند. مناقشه سیاسی بین کره جنوبی و تایوان که ریشه آن را می‌‌توان در اشغال کره توسط ژاپن در نیمه اول قرن 20 پیدا کرد کم‌کم به یک جدال تجاری قرن بیست و یکمی تبدیل شده است. ژاپن فروش مواد ضروری برای تولید نیمه‌رساناها به کره جنوبی را محدود کرد. تقسیم کارها در سطح جهانی چنان با ظرافت انجام شده است که تراشه‌سازان کره جنوبی نمی‌توانند به سادگی جایگزین‌های نزدیکی بیابند.

 در نهایت این آشفتگی باعث شد تا شرکت‌ها نتوانند به راحتی بفهمند در کجا کار کنند و با چه کسی به تجارت بپردازند. خانم توو در شرکت جاینت به این نتیجه می‌رسد که شرکت‌ها باید به آن چیزی بچسبند که از عهده کنترل آن برمی‌آیند. او می‌گوید «ما باید روی کارایی و خودکارسازی متمرکز شویم». ببرهای آسیا در جست‌وجو برای کارایی با یکدیگر شریک هستند. اتوماسیون یکی از راه‌های رسیدن به کارایی است اما راه‌های دیگری نیز وجود دارد.

منبع: اکونومیست