موج گرما

تابستان امسال، اروپا در گرمای بی‌سابقه می‌سوزد. آلمان، لهستان و جمهوری چک در ماه ژوئن شاهد دماهای رکوردشکن بودند. فرانسه بالاترین دمای تاریخ خود یعنی 1 /45 درجه سانتی‌گراد را ثبت کرد. موج گرما در صدر اخبار هزاران رسانه قرار گرفت. اما موج گرما دقیقاً چیست؟

مارتا و واندلاس (خوانندگان زن آمریکایی دهه 1950) تعریف خود را دارند. طبق آهنگ مشهور آنها به همین نام که در سال 1963 پخش شد موج گرما عبارت است از ناتوانی در توقف گریه، احساس تسخیر توسط شیطان، فشار خون بالا و سوزش در قلب. کلمات آنها الگویی از دقت بود که سازمان جهانی هواشناسی (WMO) با همان دقت به تعریف موج گرما می‌پردازد. این آژانس وابسته به سازمان ملل که خود را «صدای مطلق وضعیت و رفتار جو جهانی» می‌نامد بیان می‌کند که موج گرما افزایش قابل توجه دما یا هجوم هوای بسیار گرم در یک منطقه وسیع است که معمولاً از چند روز تا چند هفته به طول می‌انجامد. این تعریف برای ساکنان مناطق سردسیر خوشایند است و توان کشندگی پدیده‌های آب‌وهوایی را نشان نمی‌دهد. آیا نمی‌توان تعریف دقیق‌تری ارائه داد؟

دولت‌ها در تعیین معیارهای دقیق سنجش موج گرما و سامانه‌های هشدار عمومی مربوط به آن دیر دست به کار شدند. بیشترین فعالیت آنها از سال 2003 به بعد صورت گرفت. زمانی که اخبار مربوط به مرگ‌ومیر کهنسالان تنها هنگامی که خانواده‌هایشان به تعطیلات رفته بودند خشم عمومی را برانگیخت. همچنین دولت‌ها به تازگی تلاش کرده‌اند تا به افزایش تناوب دوره‌های گرمای شدید در سال‌های اخیر واکنش نشان دهند. با این حال تحقیق سال 2015 سازمان جهانی هواشناسی نشان داد که حدود یک‌سوم از کشورهای جهان هنوز معیارهای لازم برای تعریف و واکنش به موج گرما را ندارند. از آن نگران‌کننده‌تر، هیچ تعریف مشترکی برای نقطه هشدار عمومی نیز وجود ندارد.

برخی تفاوت‌ها منطقی هستند چون هشدار موج گرما بستگی به آن دارد که ساکنان منطقه به چه چیز عادت دارند. دمایی که هم‌اکنون عرق ساکنان پاریس را در مترو درمی‌آورد برای اهالی کالیفرنیا که رکورد بالاترین دمای جهان (7 /56 درجه) را دارد اصلاً قابل توجه نیست. بنابراین منطقی است که هشدارها با شرایط محلی انطباق داده شوند. به عنوان مثال اداره دولتی «محیط زیست کانادا» وقتی دما به 27 درجه برسد به ساکنان جزیره پرنس ادوارد هشدار می‌دهد اما برای منطقه داخلی و خشک بریتیش کلمبیا در جنوب شرق حد آستانه 35 درجه را در نظر می‌گیرد. اما دمای حداکثری تنها یکی از چند متغیری است که توان نابودکنندگی یک موج گرما را بالا می‌برند. دیگر عوامل عبارتند از رطوبت، آلودگی هوا، شرایط باد، حداقل دما در شب و مدت زمانی که موج گرما دوام می‌آورد. با توجه به اهمیت هر کدام از این متغیرها، چگونگی اندازه‌گیری آنها و حتی زمان هشداردهی، تعاریف کشورهای مختلف با یکدیگر فرق می‌کنند. به عنوان نمونه اعلام هشدار در انگلستان بدان معناست که انتظار می‌رود ظرف سه روز موج گرما از راه برسد اما همین هشدار در بلژیک نشانه وجود موج گرماست.

سازمان جهانی هواشناسی از دانشمندان اقلیم و سلامت می‌خواهد مقیاسی را معین کنند که بتوان آن را به طور گسترده‌تری برای پیش‌بینی‌ها و هشدارها به‌کار برد. مقیاس‌هایی در حال تهیه هستند از جمله یک شاخص همگانی دمای اقلیمی که دمای هوا را با میزان تاثیر آن بر بدن انسان‌ها ترکیب می‌کند. اما در حال حاضر پاسخ به این سوال که موج گرما چیست بستگی به آن دارد که شما در کجا هستید.