اکسیر گردشگری

مجمع جهانی اقتصاد (World Economic Forum) از سال 2007 هر دو سال یک‌بار گزارشی را تحت عنوان گزارش رقابت‌پذیری سفر و گردشگری منتشر و در آن کشورهای مختلف را با توجه به شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری (TTCI) ارزیابی و رتبه‌بندی می‌کند. این مجمع همچنین با کمک رهبران بزرگ صنعت گردشگری از طریق مجمع شرکای صنعت سفر و حمل و نقل هوایی برای 11 سال اقدام به تجزیه و تحلیل عمقی رقابت‌پذیری سفر و گردشگری اقتصادها در سراسر دنیا کرده است. این گزارش نه‌تنها سکویی است برای ذی‌نفعان بازار سفر و گردشگری تا در سطح کشوری سیاست‌ها و اقدامات مناسب را با هدف رسیدن به صنعت سفر و گردشگری پایدار و قوی که قادر است به‌طور موثر در توسعه اقتصادی بین‌المللی نقشی ایفا کند، اتخاذ کنند، بلکه به وسیله تجزیه و تحلیل روندهای بازار، رویکردی جهانی نیز دارد و دیدگاه‌های منحصر به فردی از رهبران جهانی این صنعت، سازمان‌ها و دولت‌های بین‌المللی پیرامون موضوعات حساس و مهم به منظور تضمین رقابت‌پذیری بلندمدت سفر و گردشگری ارائه می‌دهد. 

بخش سفر و گردشگری در دهه‌های گذشته اثبات کرده که می‌تواند یکی از محرک‌های اصلی رشد اقتصادی باشد. این بخش در حدود 10 درصد از GDP جهانی را به خود اختصاص داده و هر یک شغل از 10 شغل مربوط به صنعت گردشگری است. از این‌رو بهبود این صنعت برای اقتصادهای درحال توسعه و نوظهورکه در پی ارتقای زنجیره ارزش خود هستند، به یکی از واجبات تبدیل شده است. 

موضوع اصلی نسخه هفتم گزارش رقابت‌پذیری سفر و گردشگری، «هموار کردن راه برای آینده‌ای پایدارتر و فراگیرتر»، منعکس‌کننده اهمیت توسعه پایدار صنعت گردشگری در محیطی است که امنیت در آن تا حد زیادی نامشخص است، در حالی که محیط‌ زیست طبیعی و جوامع محلی از اهمیت بالایی در آن برخوردار است.

گزارش رقابت‌پذیری گردشگری سال 2017 مجمع جهانی اقتصاد 136 کشور را دربر می‌گیرد که 98 درصد GDP جهان را تشکیل می‌دهند. شش کشور جدید در نسخه آخر این گزارش وارد شده‌اند که در گزارش قبلی لحاظ نشده بودند که شامل بنین، بوسنی‌وهرزگوین، جمهوری دموکراتیک کنگو، اکوادور و اوکراین می‌شوند. 10 کشور نیز شامل آنگولا، بورکینافاسو، غنا، گویان، هائیتی، میانمار، پورتوریکو، سیشل، سورینام و سوازیلند به علت اطلاعات و داده‌های ناکافی از گزارش اخیر حذف شده‌اند. 

اجزای تشکیل‌دهنده شاخص رقابت‌پذیری گردشگری

شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری به محاسبه مجموعه‌ای از مولفه‌ها و سیاست‌هایی می‌پردازد که توسعه پایدار بخش سفر و گردشگری (T&T) را ممکن ساخته و به نوبه خود سبب توسعه و رقابت‌پذیری کشورها می‌شوند. این شاخص چهار زیر‌شاخص اصلی، 14 مولفه اصلی و 90 زیرشاخص انفرادی را شامل می‌شود که بین مولفه‌های اصلی گسترده شده‌اند. این شاخص بر اساس چهار مولفه اصلی شامل توانمندسازی محیط زیست، سیاست‌های گردشگری، زیرساخت‌ها و منابع طبیعی و فرهنگی اندازه‌گیری می‌شود که هریک از آنها تحت مشخصه‌های جزئی‌تر نیز طبقه‌بندی می‌شوند. در مجموع شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری 14 مولفه را دربر می‌گیردکه شامل دسترسی بین‌المللی، اولویت‌گذاری سفر و گردشگری، زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات، منابع انسانی و بازار کار، سلامت و بهداشت، امنیت و ایمنی، فضای کسب‌وکار، رقابت‌پذیری قیمتی، پایداری زیست‌محیطی، زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی، زیرساخت‌های زمینی و بندری، زیرساخت‌های خدمات گردشگری، منابع طبیعی و منابع فرهنگی و سفر تجاری  هستند.  

10 کشور برتر گزارش رقابت‌پذیری

بر اساس گزارش2017 مجمع جهانی اقتصاد، کشور اسپانیا برای دومین بار، رتبه اول را در شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری به خود اختصاص داده است. پس از آن به ترتیب کشورهای فرانسه، آلمان، ژاپن، انگلستان، ایالات متحده آمریکا، استرالیا، ایتالیا، کانادا و هلند به ترتیب رتبه‌های دوم تا دهم شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری را به خود اختصاص داده‌اند. در این میان اروپا -با دارا بودن شش کشور از میان 10 کشور برتر این شاخص- بار دیگر منطقه‌ای با بیشترین اقتصادهای رقابت‌پذیر و بالاترین سطح متوسط رقابت‌پذیری منطقه‌ای است. با این حال منطقه آسیا-اقیانوسیه به عنوان بهبودیافته‌ترین منطقه در بین مناطق  مختلف ظهور کرده است. 

با توجه به اهمیت بررسی منطقه‌ای در حوزه گردشگری، بخش‌هایی از این گزارش به بررسی عملکرد کشورها در پنج گروه منطقه‌ای اروپا و اوراسیا، آمریکا، آسیا-اقیانوسیه، خاورمیانه و شمال آفریقا، جنوب صحرای آفریقا می‌پردازد. برای هر کدام از این مناطق عملکرد چند کشور بررسی شده تا مشخص شود که چگونه نتایج گزارش منطقه‌ای می‌توانند در یک سطح ملی تفسیر شوند. 

منطقه اروپا و اوراسیا

اروپا بار دیگر توانست در هفتمین گزارش رقابت‌پذیری سفر و گردشگری قوی‌ترین رقابت‌پذیری را به نمایش بگذارد. این منطقه شش کشور از 10 کشور برتر جدول رقابت‌پذیرترین‌ها را به خود اختصاص داده و توانسته 620 میلیون از 2 /1 میلیارد گردشگر بین‌المللی را در سال 2016 به خود جذب کند. گرچه شاخص رقابت‌پذیری این منطقه زیبا همچنان به رشد و بهبودی خود ادامه می‌دهد، ولی نسبت به سایر مناطق که رقابت‌پذیری کمتری دارند، نرخ پایین‌تری را تجربه کرده است. با وجود این، اروپا تا به امروز توانسته بزرگ‌ترین بازار سفر و گردشگری را به خود اختصاص دهد، حتی بزرگ‌تر از آسیا-اقیانوسیه که بالاترین رشد شاخص رقابت‌پذیری را داشته است. این منطقه پیشتازی در شاخص رقابت‌پذیری را مرهون زیرساخت‌های بسیار خوب خدمات گردشگری، آزادی بین‌المللی و امنیت بالای این منطقه، به‌رغم افت امنیت در اروپای غربی و جنوبی، است. تفاوت‌های فاحشی میان نواحی مختلف این منطقه به لحاظ زیرشاخص‌های رقابت‌پذیری وجود دارد که از جمله آنها اولویت‌گذاری سفر و گردشگری، سیاست‌های پایداری زیست‌محیطی و فضای کسب‌وکار هستند.

اسپانیا برای دومین بار جایگاه خود را به عنوان رقابت‌پذیرترین اقتصاد دنیا درصنعت سفر و گردشگری حفظ کرده است. موفقیت اسپانیا را می‌توان به منابع و چشم‌انداز فرهنگی (رتبه دوم) و طبیعی (رتبه نهم) بی‌همتای این کشور به همراه زیرساخت‌های خدمات گردشگری، حمل‌ونقل هوایی و سیاست‌های بسیار قوی حمایتی از این صنعت برشمرد. موفقیت بخش سفر و گردشگری اسپانیا نه‌تنها به سیاست‌های مالی آن مربوط است، بلکه به دلیل دور بودن از فضای ناامن منطقه خاورمیانه نیز است. فرانسه نیز مانند اسپانیا رتبه دوم خود را در رتبه‌بندی شاخص رقابت‌پذیری تثبیت کرده و در برابر اثرات مخرب حمله‌های تروریستی بر صنعت سفر و گردشگری این کشوردر سال‌های 2015 و 2016، مقاومت کرده است.  

دیگر کشور اروپایی که به‌رغم عملکرد مختلف در زیرشاخص‌های اقتصادی همچنان رتبه هشتم خود را نگه داشته است، ایتالیاست. این کشور رقابت‌پذیری بالای سفر و گردشگری خود را مرهون عواملی چون منابع بی‌نظیر فرهنگی و طبیعی و زیرساخت‌های گردشگری با کلاس بین‌المللی است که همچنان به جذب گردشگران از تمام نقاط دنیا ادامه می‌دهد.

جمهوری آذربایجان با 13 پله رشد در جدول شاخص رقابت‌پذیری گردشگری توانسته در گزارش سال 2017 رتبه هفتادویکم این جدول را به خود اختصاص دهد و یکی از بهبودیافته‌ترین اقتصادهای سفر و گردشگری باشد. سرمایه‌گذاری این کشور در صنعت گردشگری بی‌شک دررشد رتبه شاخص سفر و گردشگری این کشور دخیل بوده و در آینده نیز سبب رشد بخش سفر و گردشگری آن خواهد شد.

منطقه آمریکا

منطقه آمریکا منطقه وسیعی است که به لحاظ بهبود شاخص رقابت‌پذیری گردشگری رتبه دوم را داراست و درست پشت منطقه آسیا-اقیانوسیه قرار دارد. ورودی‌های بین‌المللی به این منطقه رشدی خیره‌کننده را تجربه کرده‌اند و از 170 میلیون در سال 2013 به رقم خیره‌کننده 201 میلیون در سال 2015 رسید. به‌طوری که آمریکای شمالی و مرکزی 80 درصد از این بازدیدکنندگان و آمریکای لاتین تنها 20 درصد باقی‌مانده را جذب کرده است (بخش‌های مختلف منطقه آمریکا). 

اکثر کشورهای منطقه آمریکا برای جذب گردشگر به منابع طبیعی غنی و زیرساخت‌های قوی خدمات گردشگری متکی هستند و تمایل دارند تا حد ممکن درهای خود را برای ورود گردشگران خارجی باز بگذارند. واضح است که بیشتر دولت‌های منطقه به اهمیت صنعت گردشگری در توسعه و تولید شغل پی برده‌اند و از این‌رو سعی در هر چه بیشتر حمایت کردن از این بخش مهم دارند. 

 ایالات متحده آمریکا دارای بالاترین رتبه شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری در منطقه آمریکاست و با دو رتبه کاهش نسبت به گزارش قبلی مجمع جهانی اقتصاد در جایگاه ششم جهانی قرار دارد. توسعه بخش سفر و گردشگری ایالات متحده را می‌توان نتیجه سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مدرن زمینی و حفاظت هر چه بیشتر از محیط‌ زیست دانست. مکزیک نیز یکی دیگر از اقتصادهایی بود که در گزارش سال 2017 بهبود قابل توجهی داشته و با ارتقای هشت‌پله‌ای به رتبه 22 از بین 136 کشور حاضر در این گزارش رسیده و فاصله خود را با ایالات متحده آمریکا و کانادا کمتر کرده است. دولت مکزیک اولویت بالایی به بخش سفر وگردشگری داده و منابع طبیعی و فرهنگی غنی آن نیز در رشد شاخص رقابت‌پذیری این کشور نقش داشته‌اند. با وجود این مکزیک باید توجه بیشتری به مقوله امنیت  داشته باشد؛ به‌رغم بهبود قابل ‌توجه امنیت مناطق گردشگری مکزیک، در اطراف این کشور  هنوز مناطق ناامنی وجود دارد که می‌تواند گردشگران را از آمدن به آنجا منصرف کند. دیگر کشور منطقه آمریکا که به یمن منابع طبیعی و فرهنگی که دارد توانسته رتبه قابل ‌توجه بیست‌وهفتم جدول رقابت‌پذیری گردشگری را به خود اختصاص دهد، برزیل است. این کشور توانسته توسعه نسبتاً خوبی در زیرساخت‌های خدمات گردشگری و ارتباطات هوایی ایجاد کند و با اقداماتی از قبیل کاهش قیمت سوخت و هتل‌ها، میزان رقابت‌پذیری قیمتی خود را نیز افزایش داده و انگیزه گردشگران برای سفر به این کشور را افزایش دهد.

منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا

به‌رغم بادهای شدید مخالف، خاورمیانه موفق شده رقابت‌پذیری سفر و گردشگری خود را بهبود بخشد؛ ورودی‌های بین‌المللی به این منطقه به رشد خود ادامه داده و به 72 میلیون در 2015 درمقایسه با 68 میلیون سال 2013 رسیده‌اند. عواملی از قبیل بهبود زیرساخت‌های اطلاعات و ارتباطات، کاهش قیمت‌ها، بهبود نسبی در دسترسی بین‌المللی برای ورود گردشگران خارجی و پیشرفت‌هایی در پرورش میراث فرهنگی شرایط بهتری برای توسعه بخش سفر و گردشگری این منطقه ایجاد کرده است. با این همه، منابع طبیعی و فرهنگی این منطقه به‌طور بی‌رویه مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند و ورود به این منطقه محدودیت‌های بسیاری برای گردشگران دارد.

 تا به امروز بزرگ‌ترین مانع بر سر راه صنعت گردشگری منطقه خاورمیانه مساله امنیت بوده که از رسیدن به رشد بالاتر در این منطقه جلوگیری کرده است. حوادث تروریستی برای 9 کشور از 15 کشور آورده شده در گزارش، بین سال‌های 2013 تا 2015 افزایش داشته است. همین‌طور ناامنی برای حداقل نیمی از کشورهای این منطقه در سال 2017 دو برابر دو سال قبل شده است، به استثنای کشورهای لبنان و مصر که امنیت در آنها بهبود یافته ولی همچنان ضعیف است. 

امارات متحده عربی با رتبه جهانی 29 شاخص گردشگری، همچنان رقابت‌پذیرترین اقتصاد در بخش سفر و گردشگری منطقه است. عملکرد امارات متحده در بخش سفر و گردشگری همچنان رو به بهبود است و رتبه آن نسبت به دوسال قبل 4 /1 درصد رشد داشته است. این کشور فضای کسب وکار بسیار خوبی برای سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های مرتبط با گردشگری فراهم کرده و زیرساخت‌های خوب فناوری اطلاعات و ارتباطات آن و برخورداری از یکی از بهترین خطوط هوایی دنیا (سومین خط هوایی) برحسب بهترین کیفیت سرویس و متصل بودن، از عوامل مهم در رشد صنعت گردشگری این کشور بوده‌اند. امارات متحده عربی یکی از امن‌ترین (دومین) مقاصد دنیاست که از زیرساخت‌های تفریحی توسعه‌یافته‌ای برخوردار است. رژیم اسرائیل نیز با رشد 11‌پله‌ای یکی دیگر از اقتصادهای بهبودیافته امسال محسوب می‌شود. عملکرد مثبت این رژیم در صنعت گردشگری را می‌توان تا حد زیادی به بهبود در موقعیت کسب‌وکار نسبت داد. فضای کسب‌وکار رژیم اسرائیل برای رقابت و سرمایه‌گذاری خارجی بازتر شده است. مصر نیز نسبت به گزارش سال 2015، 9 پله در رتبه‌بندی شاخص رقابت‌پذیری گردشگری رشد داشته و همچنان در مسیر بهبود قرار دارد. اردن نیز با دو پله رشد نسبت به دو سال قبل توانسته وضعیت ثابتی را حفظ کند که با توجه به اوضاع منطقه یک موفقیت محسوب می‌شود. اردن با استفاده از تکنولوژی تلفن‌های موبایل، گام‌های بلندی در بهبود و پیشرفت زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات خود برداشته است و توانسته رتبه خود در این زیرشاخه را تا حدی زیادی ارتقا دهد.  

منطقه جنوب صحرای آفریقا

منطقه جنوب صحرای آفریقا به عنوان منطقه‌ای با کمترین پیشرفت در شاخص رقابت‌پذیری گردشگری باقی مانده است. گرچه عملکرد منطقه‌ای آن رشد داشته است ولی نسبت به بقیه مناطق بهبود کمتری یافته است. آفریقای جنوبی همچنان قوی‌ترین ناحیه باقی مانده و نواحی آفریقای شرقی و آفریقای غربی به ترتیب بعد از آن قرار دارند. با وجود این، به‌طور متوسط، آفریقای شرقی بهبود بیشتری نسبت به سایر نواحی در شاخص رقابت‌پذیری داشته است.

کشورهای آفریقای جنوبی (رتبه 53)، موریس (رتبه 55)،  کنیا (رتبه 80) و نامیبیا (رتبه 82)، رقابت‌پذیرترین کشورهای منطقه جنوب صحرای آفریقا محسوب می‌شوند. با وجود رشد اقتصادی پایدار، صنعت سفر و گردشگری این منطقه همچنان بکر باقی مانده است. اتصالات هوایی و هزینه‌های سفر به علاوه سیاست‌های صدور ویزا و زیرساخت‌ها از چالش‌های مهم صنعت گردشگری این منطقه محسوب می‌شوند. با اینکه صنعت گردشگری این منطقه عمدتاً متکی به گردشگری طبیعت است، غنای فرهنگی منطقه جنوب صحرای آفریقا جای زیادی برای بهبود، حفاظت و ارزش‌گذاری دارد.

منطقه آسیا-اقیانوسیه 

با تعداد 280 میلیون گردشگر ورودی بین‌المللی در سال 2015، کلان منطقه آسیا-اقیانوسیه به لحاظ اندازه بازار سفر و گردشگری بعد از منطقه اروپا قرار دارد. منطقه آسیا-اقیانوسیه با بالاترین درصد رشد در ورودی‌های بین‌المللی و بیشترین پیشرفت در عملکرد رقابت‌پذیری سفر و گردشگری (اکثر کشورهای این منطقه در بخش سفر و گردشگری رشد داشته‌اند)، پویاترین منطقه در دنیا به حساب می‌آید.

منطقه آسیا-اقیانوسیه شامل کشورهایی است که در سال‌های اخیر به لحاظ اقتصادی شکوفا شده‌اند و این شکوفایی تا حد زیادی مرهون گسترش طبقه متوسط با قدرت خرید بالاتر و افزایش تمایل به سفر، بالاخص سفرهای درون‌منطقه‌ای، است. توسعه اقتصادی این منطقه که در دهه‌های گذشته آغاز شده است، تاثیر مثبتی بر بخش سفر و گردشگری این ناحیه نیز داشته است. طبق پیش‌بینی شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC)، بخش گردشگری این منطقه در دهه‌های پیش‌رو رشد دوبرابری خواهد داشت و در سال 2026 از 650 میلیارد دلار حال حاضر به 2 /1 هزار میلیارد دلار خواهد رسید. رشد صنعت گردشگری این منطقه تا حد زیادی مرهون منابع طبیعی عالی، نیروی کار کارآزموده و دولت‌هایی است که پتانسیل‌های این بخش را درک کرده و آن را حمایت می‌کنند. با وجود این پایداری زیست‌محیطی، که برای ادامه روند رشد در این صنعت حیاتی است، از نگرانی‌های مشترک کشورهای منطقه است. این منطقه شامل کشورهایی است که در سال‌های اخیر شکوفایی زیادی داشته‌اند و پنج کشور ژاپن، کره، هند، ویتنام و بوتان بیشترین رشد را در شاخص رقابت‌پذیری داشته‌اند. در حالی که آسیای شرقی و استرالیا زیرساخت‌های با کلاس بین‌المللی خود را ارتقا داده و در میان پیشرفته‌ترین کشورهای جهان به لحاظ فناوری اطلاعات و ارتباطات قرار دارند، به لحاظ رقابت‌پذیری قیمتی در میان دیگر کشورهای منطقه رتبه خوبی ندارند. در نقطه مقابل کشورهای آسیای جنوب شرقی و آسیای جنوبی قرار دارند که مقاصدی اقتصادی‌تر محسوب شده و به لحاظ رقابت‌پذیری قیمتی رتبه بالاتری دارند، ولی زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات از جایگاه مناسبی برخوردار نیست. گفتنی است بهبود سیاست‌های صدور ویزا در این منطقه می‌تواند به صنعت گردشگری این منطقه کمک شایانی کند. 

گزارش رقابت‌پذیری سفر و گردشگری شامل بخش داده‌های گسترده‌ای است که ارزیابی متوازن (دارای وزن) هر کدام از 136 اقتصاد حاضر در شاخص را دربر می‌گیرد. این داده‌ها تصویری کامل از عملکرد هر کشور در تمام اجزای شاخص TTCI شامل 90 زیرشاخص انفرادی به علاوه شاخص‌های کلیدی، به منظور نشان دادن تصویری کامل از بخش سفر و گردشگری هر کشور، ارائه می‌دهد. به علاوه، جداول اطلاعات که شامل رتبه‌بندی و نمره‌های جهانی برای هر کدام از شاخص‌ها هستند، نمایی کلی از جایگاه جهانی اقدامات مرتبط بخش سفر و گردشگری را نشان می‌دهند.

شاخص‌های کلیدی سفر و گردشگری

شاخص‌های کلیدی که برای کلیه کشورهای حاضر در گزارش رقابت‌پذیری سال 2017 محاسبه شده خلاصه‌ای از موقعیت اقتصادی و بخش سفر و گردشگری این کشورهاست. شاخص‌های کلیدی موجود در پروفایل کشورهای حاضر در گزارش شامل تعداد ورودی گردشگران بین‌المللی در هر سال، دریافتی‌ها از گردشگران بین‌المللی واردشده (میلیون دلار) و نسبت بین این دو مقدار می‌شود. این داده‌ها از آمارهای مربوط به گردشگری سازمان تجارت جهانی سازمان ملل (UNWTO) جمع‌آوری شده‌اند. دریافتی از گردشگران بین‌المللی شامل خرج‌هایی است که گردشگران خارجی واردشده انجام می‌دهند، مانند پولی که به حمل‌کنندگان بار برای حمل‌و‌نقل‌های بین‌المللی پرداخت می‌کنند. این دریافتی‌ها شامل هر پیش‌پرداختی که برای کالا یا خدمتی در کشور مقصد از سوی گردشگران خارجی پرداخت می‌شود، نیز است. این دریافتی‌ها حتی می‌توانند دربرگیرنده خرج‌های گردشگران یک‌روزه نیز باشند، به شرطی که خرج‌های آنها قابلیت جداسازی و دسته‌بندی را داشته باشد. این بخش همچنین شامل ارزش تولید ناخالص داخلی (GDP) صنعت سفر و گردشگری (ارزش‌افزوده صنعت گردشگری به عنوان بخشی از اقتصاد) و اشتغال صنعت گردشگری (سهم اشتغال صنعت گردشگری در کل اقتصاد) است. 

جایگاه ایران در گزارش رقابت‌پذیری 2017 چگونه است

ایران در گزارش مجمع جهانی اقتصاد توانسته با چهار پله صعود نسبت به سال 2015 رتبه 93 را از بین 136 کشور حاضر در گزارش سال 2017 کسب کند. امتیاز ایران در مقیاس 7-1 در نظر گرفته شده این سازمان، 4 /3 است که این امتیاز در سال 2015، 3 /3 بوده است.

طبق گزارش سال 2017 مجمع جهانی اقتصاد، با ورود 2 /5 میلیون گردشگر بین‌المللی به ایران و حدود 5 /3 میلیارد دلار هزینه‌های پرداخت‌شده از سوی آنها، متوسط دریافتی‌های ایران به ازای ورود هر گردشگر، 1 /665 دلار بوده است. به‌طور کلی؛،صنعت سفر و گردشگری با ارزش افزوده حدود 1 /10 میلیارددلاری، سهم 5 /2درصدی از کل تولید ناخالص داخلی ایران را تشکیل داده و با 476 هزار شغل، سهم 1 /9درصدی از کل اشتغال کشور را به خود اختصاص داده است. گزارش رقابت‌پذیری سفر و گردشگری نشان می‌دهد ایران در شاخص قیمت رقابتی درسال 2017 همانند سال 2015 همچنان رتبه اول را کسب کرده است و یکی از اقتصادی‌ترین مقاصد دنیا برای گردشگران بین‌المللی محسوب می‌شود. در سایر شاخص‌ها، به جز شاخص بهداشت و سلامت که در هر دو گزارش اخیر، رتبه 93 را کسب کرده، در سه شاخص منابع فرهنگی، پایداری محیطی و منابع طبیعی، جایگاه ایران تنزل یافته و در سایر شاخص‌ها از جمله زیرساخت‌های زمینی و هوایی، زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل هوایی، منابع انسانی و بازار کار، دسترسی بین‌المللی، زیرساخت خدمات گردشگری، محیط کسب‌وکار، اولویت‌بخشی سفر و گردشگری، فناوری اطلاعات و ارتباطات و ایمنی و امنیت، رتبه ایران بهبود یافته است.

بدترین رتبه ایران در بین مولفه‌های شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری در سال 2017 مربوط به پایداری زیست‌محیطی و پس از آن اولویت‌بخشی سفر و گردشگری و زیرساخت خدمات گردشگری بوده است. همچنین بهترین رتبه ایران پس از رقابت‌پذیری قیمت‌ها مربوط به منابع فرهنگی و زیرساخت‌های زمینی و هوایی است. بررسی جزئی‌تر مولفه‌های شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری نشان می‌دهد از بین چهار مولفه توانمندسازی محیط، سیاست‌های سفر و گردشگری، زیرساخت‌ها و منابع طبیعی و فرهنگی، ایران به‌طور متوسط در مولفه فعال‌سازی محیط‌ زیست امتیاز بهتری نسبت به سه مولفه دیگر کسب کرده است. بالاترین امتیاز ایران مربوط به مولفه‌های رقابت‌پذیری قیمت‌ها و امنیت و ایمنی به ترتیب با امتیاز 7 /6 و 2 /5 بوده و کمترین امتیاز مربوط به زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی با امتیاز 2 /2 و منابع طبیعی و دسترسی بین‌المللی هردو با امتیاز 4 /2 بوده است.

یافته‌های کلیدی گزارش 

چهار یافته اصلی از نتایج گزارش رقابت‌پذیری سفر و گردشگری سال 2017 در ترکیب با دیگر تجزیه و تحلیل‌های کمی و کیفی به دست آمده است: اول اینکه رقابت‌پذیری سفر و گردشگری به ویژه در کشورهای درحال توسعه و بالاخص در منطقه آسیا-اقیانوسیه در حال بهبود است. با رشد صنعت در این کشورها، سهم رو به رشدی از گردشگران خارجی از و به کشورهای نوظهور و درحال توسعه سفر می‌کنند. دوم، در یک فضای حمایتی داخلی -‌که مانعی برای تجارت جهانی است- صنعت سفر و گردشگری به جای ساختن دیوار بین مردم دنیا به ساختن پل‌های ارتباطی بین آنها ادامه می‌دهد. تعداد رو به افزایش مردمی که به سراسر مرزها سفر می‌کنند و روند بین‌المللی اتخاذ سیاست‌های کمتر محدودکننده صدور ویزا، گویای این موضوع هستند. سوم، در پرتو انقلاب صنعتی چهارم، با توسعه و گسترش  استراتژی دیجیتال، متصل شدن یکی از واجبات اجتناب‌ناپذیر کشورهاست. و در آخر، به‌رغم آگاهی رو به رشد در ارتباط با اهمیت محیط‌زیست، با پیشروی تخریب طبیعت در بعضی مناطق، بخش سفر و گردشگری برای توسعه پایدار با مشکلاتی روبه‌رو شده است.

رهبران بزرگ صنعت سفر و گردشگری چه می‌گویند

پیتر دی‌وایلد (Peter De Wilde)، رئیس کمیسیون سفر اروپا: گردشگری سبب ارتقای تعاملات بین فرهنگ‌ها می‌شود و زمانی که به صورت پایداری سازماندهی شود و در تطابق با علایق جوامع محلی باشد، غرور و تعصب را کاهش داده و حسن‌نیت را پرورش می‌دهد. سفر، تحمل، بردباری و فهم متقابل را میان مردم جهان تقویت می‌کند. برخی از حوادث اخیر نشان‌دهنده آن هستند که بعضی از کشورها متمایل به تقابل کمتر با دنیای خارج هستند. رای مردم بریتانیا به خروج از اتحادیه اروپا و شعارهای حمایتی داخلی، از مثال‌های بارز این امر هستند. از این‌رو در شرایط فعلی ما نیازمند رشد هرچه بیشتر گردشگری در سطح جهانی هستیم. خطر گسترش تروریسم در منطقه اروپا سبب شده تا سیاستگذاران به بهای محدود کردن آزادی سفر، بر اقدامات امنیتی بیشتر متمرکز شوند و سیاست‌های آزادی بیشتر سفر در منطقه شنگن اجرانشده باقی بماند. اما این اقدامات دولت‌ها غلط است و حتی می‌تواند از دید شما کوته‌بینانه و غیراخلاقی نیز قلمداد شود. درست است که امنیت شهروندان باید تضمین شود، ولی حفاظت بیشتر از مرزها یا ساختن مرزهای بیشتر می‌توانند در بلندمدت خطر ناامنی را افزایش دهند. در عوض دسترسی بیشتر در بلندمدت برای ما سودآور خواهد بود. 

طالب ریفاعی (Taleb Rifai)، دبیر کل سازمان گردشگری جهانی (UNWTO): طبق داده‌های سازمان جهانی کار (ILO) بیکاری جهانی در سال 2015 به 1 /197 میلیون و تا سال 2017 به 200 میلیون نفر خواهد رسید! در این دوره نااطمینانی جهانی، اشتغال منصفانه برای افزایش حضور اجتماعی، صلح و امنیت پیش از هر زمان دیگری ضروری است. در حالی که شش درصد از جمعیت فعال جهان بیکار هستند، ایجاد اشتغال باید در خط مقدم برنامه‌های ما قرار گیرد. یکی از بخش‌هایی که از پتانسیل بالایی برای ایجاد اشتغال برخوردار است، بخش سفر و گردشگری است که به رشد خود ادامه داده و در برابر چالش‌های بین‌المللی همچنان مقاوم باقی مانده است. گردشگری 10 درصد از GDP بین‌المللی و هفت درصد از تجارت جهانی را به خود اختصاص داده و یک شغل از هر 11 شغل به این بخش تعلق دارد. ورای اثر مستقیم صنعت گردشگری بر ایجاد شغل، این صنعت بر دیگر بخش‌ها مانند ساختمان، تولید و خدمات فناوری اطلاعات نیز اثرگذار بوده و تاثیر چندبرابری بر زنجیره ارزش دارد؛ تخمین زده شده است که هر شغل در هسته بخش گردشگری در اقتصادهای مرتبط با گردشگری‌، 5 /1 شغل دیگر ایجاد خواهد کرد. از این‌رو صنعت گردشگری نقش بسیار مهمی در بهبود دوباره اقتصادها در دوران رکود ایفا می‌کند و می‌تواند آنها را برای گذر از این دوران یاری کند. 

آرنه سورنسون (Arne Sorenson)، رئیس و مدیر ارشد اجرایی شرکت بین‌المللی ماریوت (Marriot International): جهان در حال تغییر است. مردم سراسر جهان بسیار بیشتر از گذشته سفر می‌کنند. تا سال 2030، جمعیت 5 /8 میلیاردی جهان نزدیک به دو میلیارد سفر بین‌المللی خواهند داشت! و بیشتر این رشد خارج از ایالات متحده و در آفریقا، آسیا و خاورمیانه خواهد بود. سفر سبب رشد اقتصادی و ایجاد شغل می‌شود -‌که این برای شرکت من نیز مفید است- و صلح و فهم متقابل را میان فرهنگ‌های مختلف ارتقا می‌دهد. ولی این میزان رشد در سفر در یک سیستم قدیمی و منسوخ که در دهه 1960 ایجاد شده، اتفاق خواهد افتاد. امروز بیش از 2 /1 میلیارد مسافر بین‌المللی برای گرفتن ویزا هزینه‌های هنگفتی را متقبل شده و فواصل زیادی را طی می‌کنند، وقت زیادی را در صف‌ها با در دست داشتن مدارک کاغذی قدیمی می‌گذرانند. ما با چالش‌های جدیدی روبه‌رو هستیم که سیستم‌های قانونی قادر به حل و فصل آن نیستند؛ تهدیدات واقعی مانند تروریسم و بیماری‌های خطرناک به خارج از مرزها نفوذ می‌کنند و کنترل آنها در عهده هیچ کشوری نیست. ما نمی‌توانیم با این چالش‌های مدرن با تاکتیک‌های قرون وسطایی مانند ساختن دیوار، برخورد کنیم. با تکنولوژی‌های پیشرفته و ابزارهای درست، می‌توانیم چارچوبی جدید برای آینده سفر بسازیم که ما را متصل به هم نگه داشته و امنیت بیشتری برایمان ایجاد کند.