انقلاب حاشیه‌ای

همین چند وقت پیش بود که رئیس‌جمهور دونالد ترامپ تا آستانه خروج از پیمان تجارت آزاد آمریکای شمالی (نفتا) پیش رفت. اکنون او جایگزینی برای نفتا پیدا کرده است. دولت ترامپ در اول ماه اکتبر اعلام کرد که کانادا به پیمانی می‌پیوندد که آمریکا و مکزیک قبلاً درباره آن مذاکره کرده‌اند. توافق جدید به نام پیمان آمریکا- مکزیک- کانادا (USMCA) ویژگی اصلی پیمان نفتا یعنی تجارت بدون تعرفه اکثر کالاها را حفظ می‌کند. در حال حاضر این سه اقتصاد باید تلاش کنند از هرگونه اختلال بپرهیزند.

ترامپ که مشکلی خودساخته را حل کرده است اکنون نوای پیروزی سر می‌دهد  و راه‌حل خود را «پیمانی شگفت‌آور برای انبوهی از مردم» می‌خواند. این ادعا فقط با توجه به سیاست حمایت‌گرایی آقای ترامپ می‌تواند صحیح باشد. اگرچه پیمان جدید در مقایسه با نفتا موارد مثبتی دارد اما در مجموع گامی به سمت عقب در تجارت آزاد به شمار می‌رود و در نتیجه به آمریکا آسیب می‌زند.

چرا USMCA؟

رضایت رئیس‌جمهور عمدتاً به این خاطر است که این توافق مشاغل خودروسازی را از مکزیک به آمریکا انتقال می‌دهد. پس از اجرای کامل پیمان، اتومبیل‌ها در صورتی از تعرفه مستثنی می‌شوند که دوپنجم آنها در آمریکا و توسط کارگرانی با دستمزد ۱۶ دلار در ساعت ساخته شود. این دستمزد هفت برابر میانگین دستمزد تولید در مکزیک است. همچنین سه‌چهارم از ارزش خودرو باید از داخل منطقه آزاد تجاری نشات گیرد. از آنجا که USMCA باید حداقل هر ۱۶ سال یک‌بار تمدید شود ممکن است بنگاه‌ها تمایلی برای سرمایه‌گذاری درازمدت در زنجیره‌های عرضه فرامرزی نداشته باشند. واردات خودروهای سبک آمریکا بیش از مجموع فروش آنها در کانادا و مکزیک است. با وجود بند غروب آفتاب و ریسک اینکه ترامپ به وعده‌هایش عمل نکند ممکن است بنگاه‌ها ترجیح دهند در داخل آمریکا به تولید بپردازند. دسترسی به بازار آمریکا برای آنها از همه‌چیز مهم‌تر است.

ترامپ برای ادعای خود دلایل دیگری نیز دارد. پیمان USMCA بازار لبنیات کانادا را باز می‌کند و دوره زمانی مالکیت معنوی برخی محصولات دارویی را طبق میل آمریکا طولانی‌تر می‌سازد. همچنین سقفی را که بر اساس آن کالاها می‌توانند بدون مالیات یا عوارض و تشریفات اداری به کانادا و مکزیک وارد شود بالاتر می‌برد. اما حتی برای سوداگرانی مانند ترامپ این پیمان نقایصی دارد. با افزایش هزینه‌های تولید خودرو، خودروسازان هر سه کشور رقابت با همتایان آسیایی و اروپایی را دشوارتر می‌یابند. به عنوان مثال وقتی خودروسازان مکزیک سهم خود از بازار را از دست بدهند، قطعه‌سازان آمریکایی که سه‌چهارم از اجزای خودروهای مکزیکی را تولید می‌کنند، نیز آسیب خواهند دید.

در هر حالت، پیمان‌های تجاری را نه بر اساس چگونگی حمایت آنها از صنایع داخلی، بلکه بر مبنای خدمت‌رسانی آنها به عموم مردم باید قضاوت کرد. با این معیار USMCA به مراتب از پیمان نفتا بدتر است. آزادسازی حاشیه‌ای صنعت لبنیات کانادا مطلوب است اما ارزش افزایش هزینه‌ها و کاهش بهره‌وری در خودروسازی را ندارد. در سال ۲۰۱۷ کانادایی‌ها ۱۱ میلیارد دلار برای محصولات لبنی پرداختند در حالی که آمریکایی‌ها ۴۹۸ میلیارد دلار برای خودرو و قطعات آن هزینه کردند. علاوه بر این، اتخاذ موضع قدرتمندانه نیز ضروری نبود. پیمان شراکت فرااقیانوسی (TPP) که ترامپ در سال ۲۰۱۷ از آن خارج شد بدون وارد کردن آسیب به صنایع خودروسازی، قوانین مربوط به تجارت صنایع دیجیتال و خدمات مالی را نوین‌سازی کرد.

بازیگران تجارت آزاد از اینکه آمریکا برای انعقاد USMCA مجبور به عقب‌نشینی شد احساس آرامش می‌کنند. به عنوان مثال آمریکا در برابر مقاومت کانادا علیه درخواست ترامپ برای حذف یکی از سازوکارهای حل اختلاف در نفتا کوتاه آمد. رئیس‌جمهور تصمیم گرفت به جای ادامه مبارزه هرچه زودتر پیمان را به امضا برساند. آیا این اقدام می‌تواند نشانه امیدی بر آن باشد که ترامپ در جنگ تجاری با چین به یک توافق می‌رسد؟ نباید زود قضاوت کرد. نارضایتی غرب از اقدامات تجاری چین ریشه‌هایی عمیق دارد. ترغیب چینی‌ها به تغییر الگوی اقتصادی‌شان بسیار سخت‌تر از مذاکره مجدد بر سر نفتاست. همچنین در مقایسه با مکزیک و کانادا، در کوتاه‌مدت چین به فروش کالا به آمریکا وابستگی زیادی ندارد. بنابراین آقای ترامپ اهرم قدرتمندی ندارد هرچند پیمان USMCA راه را برای اتخاذ موضع هماهنگ غرب علیه چین باز می‌کند.

تنها مزیتی که می‌توان برای USMCA برشمرد آن است که عدم اطمینان از واکنش ترامپ در تجارت آمریکای شمالی از بین رفته است. با این حال بهتر بود آمریکا از همان ابتدا هیچ‌گاه این تردید و عدم اطمینان را ایجاد نمی‌کرد.