کشوری نامناسب برای زنان جوان

در 23 مارس هزاران دختر افغان برای اولین‌بار پس از هشت ماه راهی مدرسه شدند. آنها کوله‌پشتی بر دوش، مقنعه‌ها را محکم بسته و ماسک‌های کووید 19 را بر صورت زده بودند. اما پس از چند ساعت با چشمان اشکبار به خانه‌ها بازگشتند. دلیل این بازگشت دعوا در زمین بازی یا کسب نمرات نامطلوب در امتحانات نبود. این طالبان بود که در چرخش دقیقه 90 خود از تصمیم بازگشایی مدارس دخترانه عدول کرد و دختران را به خانه‌ها بازگردانید.

طالبان جدید به تدریج شباهت زیادی به طالبان قدیم پیدا می‌کند که از سال‌های 1996 تا 2001 بر افغانستان حکومت کردند. در آن زمان هر زنی که یک اینچ از بدنش را در معرض دید عموم می‌گذاشت تازیانه می‌خورد و متهمان به زناکاری سنگسار می‌شدند. اما به دنبال دو دهه حاکمیت دولت مورد حمایت آمریکا زنان افغانستان متحول شدند. بسیاری از آنان مدارک دانشگاهی دارند. قبل از آنکه طالبان در سال گذشته به قدرت برسد تقریباً 30 درصد از کارمندان دولت را زنان تشکیل می‌دادند. در خیابان‌های کابل دختران کتاب در دست شعار می‌دادند: مدارس را باز کنید.

وقتی نیرو‌های آمریکایی از افغانستان خارج شدند این پرسش مهم پیش آمد که چگونه طالبان از یک گروه مخالف بنیادگرا به دوره حاکمیت و مدیریت کشور گذار خواهد کرد. تحصیل دختران آزمونی برای تعیین حد و مرزهای آنان بود. در ماه آگوست اندکی امیدواری ایجاد شد که طالبان قصد دارند چهره ملایم‌تری به نمایش گذارند. مجریان زن تلویزیون با مقامات طالبان مصاحبه کردند. در اولین کنفرانس مطبوعاتی طالبان پس از رسیدن به قدرت یک سخنگو به جهانیان اطمینان داد که زنان نقش بسیار فعالی در جامعه افغان خواهند داشت. به نظر می‌رسد اقدامات متوازن‌کننده به پایان رسیده‌اند. چرخش 180درجه‌ای طالبان در موضوع تحصیل دختران که بر سرنوشت بیش از یک میلیون دختر دانش‌آموز تاثیر می‌گذارد یکی از رشته اقدامات سرکوب‌گرانه اخیر به شمار می‌رود. در مقررات جدید، زنان از مسافرت طولانی بدون همراهی یک مرد منع شده‌اند. این بدان معناست که آنها برای ورود به تاکسی یا ساختمان دولتی به همراهی برادر یا همسر نیاز دارند. یک جراح در کابل می‌گوید مقامات اغلب به او سر می‌زنند و هشدار می‌دهند که زنان بیمار را که تنها مراجعه کرده‌اند معاینه نکند. او اضافه می‌کند: این دوران غم‌انگیزی برای همه ماست.

سرنوشت سال‌ها پیشرفت به خطر افتاده است. دولت دموکراتیک قبلی که از حمایت سربازان و پول آمریکایی برخوردار بود فساد و تعصب را در میان خود داشت اما در سال‌های 2000 تا 2018 نرخ سواد زنان بیش از دو برابر شد و به 30 درصد رسید. هزاران زن در حرفه‌های پزشکی، وکالت و پلیس مشغول به کار شدند. برخی از زنان کارآفرین شدند. مرگ‌ومیر ناشی از زایمان به شدت کاهش و امید به زندگی زنان 10 سال افزایش یافت.

اکنون یک نسل از دختران دوباره عقب می‌افتند. برخی با به خطر‌ انداختن جان خود در مدارس زیرزمینی تحصیل می‌کنند. حتی قبل از به قدرت رسیدن طالبان هم خشونت جنسیتی در کشور رواج داشت و بیش از 78 درصد زنان اعلام کردند که گرفتار سوءاستفاده شده‌اند. اکنون بسیاری از دختران نوجوان قبل از بازگشایی مدارس مادر خواهند شد.

زندگی برای زنانی که قبل از تغییر حکومت در سال گذشته تحصیل کرده‌اند نیز تعریفی ندارد. طالبان زنان را از بیشتر محل‌های کار بیرون رانده‌اند. در نظرسنجی ماه اکتبر سازمان ملل تمام پاسخ‌دهندگان گفتند حداقل یک زن را می‌شناسند که در ماه قبل از آن شغل خود را از دست داده است. قمرالبنات قریشی یکی از زنانی است که از ماه آگوست بیکار شد و به شدت به دنبال کار می‌گردد اما کارفرمایان از پذیرش متقاضیان زن خودداری می‌کنند. پس‌انداز خانم قریشی به پایان رسیده و بدهی‌هایش رو به افزایش گذاشته‌اند. این زن 24ساله می‌گوید «هیچ امیدی برایم باقی نمانده است». تعصب بر اقتصاد هم تاثیر می‌گذارد. اگر بر مبنای افزایش درآمد ساعتی به ازای هر سال حضور در مدرسه محاسبه کنیم بازدهی تحصیل دختران در افغانستان بیش از دو برابر بازدهی تحصیل پسران است. فرزندان مادران تحصیل‌کرده خود بهتر درس می‌خوانند، سالم‌تر هستند و احتمال بالاتری دارد که در آینده درآمد بیشتری کسب کنند. سازمان ملل برآورد می‌کند که دور نگه داشتن زنان از محیط اشتغال برای افغانستان یک میلیارد دلار معادل پنج درصد تولید ناخالص داخلی کشور هزینه به بار می‌آورد.

کشوری که در میانه بحران اقتصادی قرار دارد نمی‌تواند چنین خسارتی را تحمل کند. وقتی طالبان به قدرت رسید تحریم‌ها جریان پول به کشور را قطع کرد. کمک‌های خارجی که سه‌چهارم بودجه دولت را تشکیل می‌دادند خشکیدند. مردم عادی افغان نمی‌توانند پس‌اندازهایشان را از بانک‌ها خارج کنند. بسیاری از آنها ماه‌ها دستمزدی نگرفته‌اند. تا اواسط امسال تقریباً تمام جمعیت کشور در ورطه فقر مطلق گرفتار خواهند شد.

آشفتگی موجود در اعلام تصمیمات نشانه‌ای دال بر وجود شکاف بین تندروها و عملگرایان طالبان قلمداد می‌شود. دو هفته قبل به دبیرستان‌ها دستور داده شده از پذیرش دختران خودداری کنند آن هم درست زمانی که دختران وارد مدارس شده بودند. رهبران طالبان خود درباره این سیاست اتفاق نظر ندارند. در برخی استان‌ها از جمله قندوز و بلخ در شمال کشور دختران اندکی پس از به قدرت رسیدن طالبان اجازه حضور در مدرسه را پیدا کردند. تعدادی از مقامات عالی‌رتبه کشور هنوز دختران خود را برای تحصیل به خارج می‌فرستند.

آن‌گونه که اشلی جکسون از اندیشکده موسسه توسعه خارجی در لندن می‌گوید دیدگاه‌های رقیب در درون طالبان کم‌کم برای انظار عمومی آشکار می‌شوند. تنها نقطه امیدواری آن است که تصمیماتی که زنان را از حوزه عمومی بیرون رانده‌اند به همان سرعتی که اجرا شدند دوباره پس گرفته شوند.

منبع: اکونومیست