تلاطم در بازار
چه ریسک‌هایی بازارهای جهانی را تهدید می‌کنند؟
سال 2022 سالی فوق‌العاده برای بازارهای کالایی بوده است. ریسک‌های عرضه به افزایش نوسانات و همچنین رشد قیمت‌ها منجر شد. با این حال با نزدیک شدن به پایان سال نگرانی‌های مربوط به تقاضا جایگاه اصلی را در میان ریسک‌های بازار به خود اختصاص داده است. با توجه به شرایط موجود به نظر نمی‌رسد سال 2023 از نظر نااطمینانی و نوسانات چیزی از سال قبل خود کمتر داشته باشد.
بازارهای کالایی: دریایی پرتلاطم
جنگ فاجعه‌بار روسیه و اوکراین یکی از کلیدی‌ترین محرک‌های قیمتی در سال جاری بوده است. تمایل روسیه به استفاده از انرژی به عنوان یک اسلحه و تحریم‌های تلافی‌جویانه غرب بر روسیه نیز نه‌تنها بر قیمت این روزهای کالاهای اساسی تاثیرگذار بوده بلکه کل اقتصاد جهانی را تحت تاثیر قرار داده است. در نتیجه، آنچه به عنوان نگرانی در مورد عرضه آغاز شد، اکنون بیشتر به سمت ریسک‌های فزاینده تقاضا حرکت کرده است زیرا به نظر می‌رسد بانک‌های مرکزی در سراسر جهان همچنان در حال ادامه سیاست‌های پولی تهاجمی خود در تلاش برای مهار تورم افسارگسیخته هستند. به‌طور شفاف، هر چقدر سیاست‌های بانک‌های مرکزی بلندمدت‌تر و سخت‌گیرانه‌تر باشند، تقاضا مسیر نزولی‌تری در پیش خواهد گرفت.
علاوه بر این، در حالی که اکثر جهان در حال رهایی از کووید هستند، چین به عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده کامودیتی جهان همچنان درگیر این همه‌گیری است. در حالی که دولت این کشور در ماه‌های اخیر محدودیت‌های قرنطینه‌ای را کاهش داده، این کشور با بزرگ‌ترین شیوع کووید از زمان آغاز پاندمی مواجه شده است، موضوعی که به وضوح به تصویر تقاضا کمکی نخواهد کرد. علاوه بر اثر محدودیت‌های کووید، بازار وابسته به فلزات مسکن چین همچنان به شدت ضعیف است. تا به امروز، حمایت‌های دولتی اثر اندکی داشته و هنوز مشخص نیست که اقدامات اخیر دولت تا چه اندازه مفید خواهد بود.
سال 2023 در حالی آغاز می‌شود که بازارها در حال سنجش اثر تقاضا بر کندی رشد اقتصاد جهانی هستند. واضح است که تعدادی از اقتصادهای بزرگ دنیا وارد رکود خواهند شد، سوال اصلی این است که این رکود تا چه حد شدید خواهد بود؟ زمانی که شما این نگرانی‌ها را با ضعف پیش‌روی چین کنار هم قرار می‌دهید، این احتمال وجود دارد که در ابتدای سال 2023 تقاضا همچنان جهت‌گیری قیمتی را مشخص کند. نقطه عطف این پیچیدگی احتمالاً تغییر سیاست پولی فدرال‌رزرو آمریکا و اتخاذ سیاست تطبیقی‌تر است، اما برای اینکه چنین اتفاقی بیفتد، نیاز است تا شواهد متقن از سقوط تورم را مشاهده کنیم. در حالی که ریسک‌های طرف تقاضا در حال حاضر نقش اصلی را دارند اما قطعاً ریسک‌های طرف عرضه نیز ناپدید نشده‌اند. در واقع، این ریسک‌ها در سال 2023 روندی رو به رشد خواهند داشت به ویژه در مورد بازار انرژی. در مورد نفت و در حالی که اتحادیه اروپا ممنوعیت‌هایی را روی نفت خام و فرآورده‌های نفتی روسیه اعمال کرده است، بازار جهانی به تغییرات بیشتری در جریان تجاری نیاز دارد. در حالی که خریداران دیگر برای تخفیف بیشتر نفت روسیه عزم خود را جزم کرده‌اند، توانایی آنها احتمالاً محدود خواهد شد، و به همین دلیل احتمالاً شاهد کاهش شدید عرضه نفت روسیه در سال 2023 باشیم. این موضوع در کنار کاهش عرضه از سوی اوپک‌پلاس بازار سختی را برای نفت در سال آینده پیش‌بینی می‌کند. بنابراین انتظار می‌رود قیمت نفت در سال 2023 تقویت شود. در پی قطع بخش بزرگی از گاز روسیه به منطقه یورو، بازار گاز طبیعی اروپا در سال جاری شاهد اختلالات متعددی بود و همین موضوع به نوسانات چشمگیر و رکوردشکنی قیمتی منجر شد. تخریب تقاضا در کنار افزایش واردات LNG بخشی از افت عرضه روسیه را جبران کرد. به نظر می‌رسد در سال 2023، اتحادیه اروپا کار سخت‌تری برای پر کردن ذخایر خود به سطوح کافی زمستان 2024-2023 داشته باشد. در سال آتی، تلفات عرضه روسیه بارزتر خواهد بود و محدودیت‌های بیشتری برای واردات LNG اروپا وجود خواهد داشت. بنابراین، ما باید شاهد تداوم تخریب تقاضا در سال 2023 باشیم. به منظور مشاهده این تخریب تقاضا، قیمت‌ها همچنان در سطوح بالا خواهند ماند. فشردگی در بازار همچنین به این معناست که نوسان به این زودی‌ها از بازار محو نخواهد شد.
تعادل در بازار فلزات در سال 2023 احتمالاً بیشتر باشد. رشد عرضه و ضعف تقاضا این موضوع را تضمین می‌کند. این تعادل راحت‌تر در عرضه و تقاضا به همراه جو ضعیف حاکم بر بازار نشان می‌دهد که قیمت فلزات در اوایل سال 2023 احتمالاً تحت فشار قرار خواهد گرفت. هرچند به دلیل موجودی کم تعدادی از فلزات، انتظار می‌رود که شاهد کاهش پولی و بهبودی اندک از سوی چین باشیم. علاوه بر این، هنوز خطرات عرضه برای تعدادی از فلزات اساسی وجود دارد. تاکنون، فلزات روسیه هنوز مشمول تحریم‌ها قرار نگرفته‌اند اما به وضوح، همیشه این خطر وجود دارد که این فلزات در مراحل بعدی مورد هدف قرار گیرند. در مورد طلا، چشم‌انداز به شدت خوش‌بینانه است. به نظر می‌رسد به‌محض اینکه فدرال‌رزرو نشانه‌هایی از تسهیل سیاست‌های انقباضی از خود نشان دهد، یک سیگنال حمایتی قدرتمند برای طلا صادر شود.
کامودیتی‌های کشاورزی نیز در سال جاری روند رو‌به‌رو رشدی داشتند. این روند به دلیل اختلالات در صادرات اوکراین و همچنین آب‌وهوای نامساعد در بسیاری از مناطق اصلی زیرکشت، برای غلات بسیار مشهودتر بود. این بازارها همچنان به حساسیت خود درباره تحولات جنگ روسیه و اوکراین ادامه خواهند داد. با وجود این، به نظر می‌رسد ریسک‌های این حوزه در سال بعد بیشتر شود. نشانه‌های اولیه‌ای وجود دارد که برداشت زمستانی گندم در بسیاری از تولیدکنندگان اصلی کمتر خواهد بود و این در حالی است که به وضوح برای محصولات کشاورزی به‌طور کلی و به دلیل استفاده کمتر از کودها، با توجه به قدرت بازار در سال جاری، ممکن است بازدهی کاهش پیدا کند. به‌طور کلی به نظر می‌رسد در کوتاه‌مدت بازارهای کالایی روند نزولی بیشتری داشته باشند. با این حال، هر چقدر به میانه سال نزدیک‌تر شده و بدترین نگرانی‌های مربوط به تقاضا را پشت سر بگذاریم، نگرانی‌های عرضه احتمالاً بار دیگر در کانون توجه قرار گرفته و قیمت‌ها را به سمت بالا هل می‌دهند.
بازارهای سهام: نگران از رکود
برخلاف بازارهای کالایی، بازارهای سهام در سراسر دنیا در سال 2022 عملکرد ناامیدکننده‌ای داشتند. شاخص اس‌اندپی آمریکا تا نیمه دسامبر بیش از 15 درصد افت داشته و این در حالی است که سال 2021 بازدهی این شاخص حدود 27 درصد بوده است. افت بازار آنجا نگران‌کننده است که از شاخص بورس آمریکا از سقف آن در مارس 2020 بیش از 34 درصد ریخته است. در بحبوحه بحران مالی بزرگ سال 2009-2008 این شاخص 50 درصد سقوط کرده بود. با وجود این ریزش هنوز ترس از افت بیشتر در سرمایه‌گذاران این بازار وجود دارد. در این میان چند ریسک بزرگ بازارهای مالی جهان را تهدید می‌کنند. تورم، نرخ بهره، درآمدهای ناامیدکننده شرکت‌ها، حوادث ژئوپولیتیک، سقوط رمزارزها، شوک نفتی و اختلالات زنجیره تامین بخشی از این ریسک‌ها به حساب می‌آیند.
تورم: در اکتبر 2022، نرخ تورم سالانه آمریکا 7 /7 درصد و در نوامبر 1 /7 درصد ثبت شده که نسبت به رقم 2 /8درصدی مارس کمتر شده بود. این اعداد هشداردهنده و دلیل بزرگی هستند که چرا تورم دشمن شماره یک سرمایه‌گذاران، خریداران و فدرال‌رزرو در سال 2022 بوده است. با این حال اگر تورم در آخرین ماه سال دوباره افزایش پیدا کند و فدرال‌رزرو مجبور شود دوباره سیاست‌های انقباضی خود را تشدید کند، احتمالاً یک سناریوی منفی دیگر برای بازار سهام رقم خواهد خورد.
نرخ بهره: مشخص است که هر چقدر نرخ بهره بالاتر باشد، استقراض برای شرکت‌ها گران‌تر شده و سرمایه‌گذاری آنها برای رشد سخت‌تر می‌شود. تورم فدرال‌رزرو را مجبور کرده که نرخ معیار هدف خود را به محدوده چهار درصد افزایش دهد، اما جروم پاول معتقد است که بانک مرکزی هنوز برای بازگرداندن تورم به مسیر درست کار زیادی در پیش دارد. اقتصاددانان افزایش بیشتر نرخ بهره را در اوایل سال 2023 رد نمی‌کنند، به ویژه اگر تورم همچنان بالا باشد. بر اساس تحلیل جی‌پی‌مورگان، فدرال‌رزرو نرخ بهره را در ماه دسامبر 5 /0 واحد درصد افزایش خواهد داد و این افزایش نرخ در دو نشست نخست سال 2023 احتمالاً 25 /0 واحد درصد باشد.
درآمدهای ناامیدکننده: شرکت‌های حاضر در شاخص اس‌اندپی رشد ضعیف درآمدی 2 /2درصدی را در سه‌ماه سوم سال 2022 به ثبت رساندند. این موضوع آنجایی نگران‌کننده است که در همین فصل در سال 2021 این شرکت‌ها 4 /47 درصد رشد درآمدی داشتند. در حالی که تحلیلگران حتی قبل از اینکه محیط اقتصاد کلان از نیمه نخست سال خراب‌تر شود، انتظار کاهش در رشد را در سال 2022 داشتند، برخی از تحلیلگران پیش‌بینی کرده بودند که کل شاخص اس‌اندپی سقوطی 17درصدی را تجربه می‌کند. وضعیت فعلی برای بازار سهام بسیار متزلزل است و سرمایه‌گذاران منتظر افزایش نرخ بهره بیشتر از سوی فدرال‌رزرو هستند. اگر رشد سود به کمتر از حد انتظار ادامه دهد، واکنش بازار سهام می‌تواند شدید باشد.
تحولات ژئوپولیتیک: بزرگ‌ترین تحول ژئوپولیتیک سال 2022 جنگ روسیه و اوکراین بوده که بازارهای مالی جهانی را تحت تاثیر قرار داده و به عنوان یک برگ برنده برای سرمایه‌گذاران محسوب می‌شود. در بدترین سناریو، آنچه برخی آن را جنگ نیابتی بین ایالات متحده و روسیه می‌نامند، می‌تواند به یک جنگ هسته‌ای جهانی تبدیل شود. اما حتی یک پیروزی کامل روسیه در اوکراین یا الحاق قلمرو اوکراین می‌تواند برای شروع فروش سهام در بازار سهام کافی باشد. علاوه بر درگیری اوکراین، تشدید تنش‌ها بین چین و تایوان می‌تواند زنجیره تامین ایالات متحده را در معرض خطر جدی قرار دهد. انتخابات میان‌دوره‌ای ایالات متحده در نوامبر همچنین یک کاتالیزور بالقوه بازار ژئوپولیتیک بود، زیرا رای‌دهندگان کنگره را بین دو حزب سیاسی اصلی ایالات متحده تقسیم کرد و در رقابتی سخت مجلس سنا را به دموکرات‌ها و مجلس نمایندگان ایالات متحده را به جمهوریخواهان واگذار کرد. همه اینها نشان می‌دهد که ژئوپولیتیک پیچیده و اغلب غیرقابل پیش‌بینی است.
سقوط رمزارزها: فروپاشی FTX، یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های رمزارز جهان، موجب شد این بازار در آستانه سال 2023 وضعیت نابسامانی داشته باشد. ارزش بازار جهانی رمزارز از اوج 9 /2 هزار میلیارددلاری خود در نوامبر 2021 به کمتر از 880 میلیارد دلار در نیمه پایانی دسامبر 2022 رسیده است. وضعیتی که فعالان این بازار آن را زمستان رمزارز نامیده‌اند. بیت‌کوین که اواخر سال گذشته در محدوده 60 هزاردلاری معامله می‌شد حالا در کانال 16 هزاردلاری دادوستد می‌شود و احتمالاً این فشار همچنان در سال آینده هم وجود خواهد داشت.
شوک نفتی: شوک‌های نفتی متعددی در دهه‌های گذشته رخ داده است که به درجات مختلف بر بازار سهام تاثیر منفی گذاشته است. تحریم نفتی عربستان در سال 1973 کمبودهای موقتی در ایالات متحده ایجاد کرد. جنگ خلیج‌فارس در سال‌های 1990 و 1991 موجب دو برابر شدن قیمت نفت شد و بحران اقتصادی سال 2008 قیمت هر بشکه نفت را به 140 دلار رساند. شوک‌های نفتی برخی از رایج‌ترین کاتالیزورهای رکود اقتصادی ایالات متحده در 50 سال گذشته بوده‌اند. معیار برنت نفت خام با ثبت 82 دلار در هر بشکه در سال گذشته تقریباً 20 درصد افزایش یافته است، اما در اوایل سال 2022 به مرز 123 دلار رسید و در اواسط دسامبر به 80 دلار در هر بشکه بازگشته است. این سناریو بر ماهیت پرنوسان بازارهای جهانی انرژی تا سال 2023 تاکید می‌کند.
اختلالات زنجیره تامین: یکی از بزرگ‌ترین محرک‌های تورم در سال 2022 اختلال در زنجیره تامین جهانی به ویژه چین، اوکراین و روسیه بوده است. در چین، سیاست محدودکننده «کووید-صفر» شامل قرنطینه متناوب برخی مناطق و شهرهای بزرگ چین بود و همین موضوع عرضه‌کنندگان آمریکایی را با کمبود تراشه و مواد اولیه دیگر مواجه کرده است. روسیه و اوکراین هم که از عرضه‌کنندگان بزرگ نفت و گاز و محصولات کشاورزی جهان هستند، درگیر جنگ‌اند. قانون اولیه عرضه و تقاضا نشان می‌دهد که اختلال در طرف عرضه موجب افزایش قیمت‌ها و تورم می‌شود. بسیاری از شرکت‌های بزرگ جهان که با اختلال در عرضه مواجه شده‌اند ریسک بزرگی را در بازارهای مالی ایجاد کرده‌اند.
