بازدهی در سه موج

بلاهای طبیعی (مثل سیل، زلزله، طوفان و بیماری‌های همه‌گیر) معمولاً بر قیمت سهام در سراسر جهان تاثیر منفی می‌گذارد. بازار سهام ایران در دوران کووید19 شواهد متمایزی را نشان داد. شیوع ویروس جدید، که در دسامبر 2019 در چین آغاز شد، بلافاصله کمتر از یک ماه در سراسر جهان گسترش یافت. در 11 مارس 2020، سازمان بهداشت جهانی ویروس جدید را یک بیماری همه‌گیر اعلام کرد. شیوع بیماری‌های همه‌گیر در گذشته، مانند ویروس سارس و آنفلوآنزا، تاثیر قابل توجهی بر قیمت سهام نداشت، اما با شیوع کووید19، بازار سهام اکثر کشورها دچار افت شدید قیمت شد. برخلاف سایر کشورها، در موج اول و دوم شیوع کووید19، شاخص بورس در ایران از زمان ثبت اولین مورد کووید19 در 28 بهمن تا اوایل تیرماه 99، 431 درصد افزایش یافت. بنابراین لازم است که برای بررسی حرکت بازار سهام ایران در جهت مخالف بازارهای سهام سایر کشورها طی شیوع بیماری کرونا، موارد متعدد ذیل را در نظر گرفت.

1- در سال‌های اخیر، بازار سهام در ایران تحت تاثیر چند ویژگی خاص قرار گرفت. نخست، دولت نقش بسزایی در اقتصاد ایران به‌ویژه نهادهای مالی دارد. دوم اینکه دولت ایران از طریق فروش سهام و مالیات بر نقل‌وانتقال سهام از بورس، تامین مالی می‌شود. سوم، اقتصاد ایران از سال 2018 تحت شدیدترین تحریم‌های بین‌المللی قرار گرفت که بر بودجه دولت و بازده سهام تاثیر گذاشت. چهارم، اقتصاد ایران در سه سال گذشته از بی‌ثباتی اقتصادی و مالی گسترده (تورم بالای ۴۰ درصد، نرخ اسمی ارز بیش از هشت برابر و نوسان‌های شدید در بازارهای دارایی مانند مسکن و سهام) رنج می‌برد.

2- با گسترش همه‌گیری کووید19، تقاضا برای کالاهای بهداشتی و دارویی برای پیشگیری افزایش یافت. ضمناً، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پیشگیری از کووید19 افزایش یافت که ارزش سهام شرکت‌های دارویی و بهداشتی را افزایش داد.

3- بحران کووید19 دارای پویایی‌ها و پیامدهای اجتماعی-‌اقتصادی متفاوتی در سطوح منطقه‌ای، ملی و جهانی است که بررسی اثر آن بر بازار سهام را از دیدگاه‌های مختلف می‌طلبد. بنابراین، بررسی این معما خالی از لطف نیست که چه عواملی بر روند بورس تهران در دوران شیوع کووید19 تاثیرگذار بود؟ و نقش عوامل موثر بر قیمت سهام مانند بازارهای رقیب دارایی مانند طلا و نرخ ارز در کشوری با تورم و تحریم بالا و دخالت دولت برای تامین کسری شدید بودجه و انتظارات سهامداران چیست؟ و تاثیر کووید19‌ بر قیمت سهام صنایع مختلف (مانند داروسازی، ارتباطات و الکترونیک که در طول شیوع کووید19 شکوفا شدند و صنایعی مانند حمل‌و‌نقل، فلزات، پتروشیمی، خودرو و سیمان، و بخش مالی از جمله بانک‌ها، شرکت‌های بیمه، و شرکت‌های سرمایه‌گذاری که آسیب دیدند) چقدر متفاوت بود؟

سه موج مورد مطالعه به صورت زیر عمل کردند:

موج اول از اواخر بهمن 1398 با روند صعودی تعداد مرگ‌ومیر ناشی از کووید19 آغاز شد و تا اوایل فروردین با حدود 150 مرگ در روز به اوج خود رسید. سپس تا اواخر اردیبهشت با حدود 40 فوت در روز به حداقل رسید. کنترل تعداد بیماران و مرگ‌و‌میر ناشی از کووید‌19 در این موج با جلوگیری از تجمعات و برگزاری هر نوع مراسمی، تعطیلی مشاغل، تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها دنبال شد. موج دوم از اوایل خرداد آغاز شد و با بیش از 200 مرگ در اوایل مرداد به اوج خود رسید. بازگشایی مشاغل و اداره‌ها و افزایش مسافرت‌ها در ابتدای فصل تابستان نقش پررنگی در افزایش مرگ‌ومیر در این موج داشت. تعداد تلفات تا اوایل شهریور روند کاهشی را دنبال کرد. در موج سوم از ابتدای شهریور با توجه به سفرهای تابستانی، شروع محرم و سپس بازگشایی مدارس به صورت نیمه‌وقت، تعداد جانباختگان کووید 19 مجدداً افزایش یافت و تا آبان 1399 با بیش از 400 مرگ در روز به اوج خود رسید. بررسی روند شاخص بورس اوراق بهادار تهران در دوره مورد مطالعه نشان داد در موج اول شیوع ویروس کرونا در ایران، شاخص بورس در اسفند تقریباً ثابت بود. با این حال، افزایش شدید آن از اوایل فروردین آغاز شد و تا اواسط مرداد تقریباً 300 درصد رشد کرد و در ماه‌های بعد به‌ شدت کاهش یافت. این رشد شاخص سهام در ایران برخلاف سایر کشورهای جهان بود که پس از همه‌گیری کرونا با کاهش رشد اقتصادی و کاهش شاخص‌های بورس مواجه شد.

رشد شاخص‌های سهام در ایران در دوران همه‌گیری کووید19 گیج‌کننده بود. نتایج پژوهش نشان داد هر موج کووید19 اثرات متفاوتی بر بازار سهام گذاشت. نتایج نشان داد تاثیر کرونا در موج اول، بر شاخص کل، شاخص صنعت و شاخص 30 شرکت بزرگ، خفیف و منفی بود. اما بر شاخص مالی تاثیر چندانی نداشت. در موج دوم، رابطه مثبتی بین تعداد فوت‌های ناشی از کووید19 و شاخص کل وجود داشت که ناشی از حمایت دولت برای پوشش کسری بودجه با دستکاری قیمت سهام شرکت‌های خودروسازی بود. در موج سوم، اگرچه کووید19 اثر منفی بر شاخص کل داشت اما اثر مثبتی بر شاخص صنعت گذاشت. در مقابل، رابطه آن با شاخص 30 شرکت بزرگ و شاخص مالی معنادار نبود. در بین چهار صنعت بزرگ، کووید19 با صنایع پالایش نفت، شیمیایی و خودرو رابطه مثبتی داشت که نشان‌دهنده نقش دولت در تحریک بازار سهام این صنایع در دوران شیوع همه‌گیری بود.

تاثیر کووید19 بر صنایع اصلی بورس در موج اول به حدی بود که بر صنایع پالایش نفت، صنایع شیمیایی و صنایع فلزی منفی بود. در موج دوم فقط بر صنعت خودرو مثبت بود. در موج سوم برای صنایع پالایش نفت، صنایع شیمیایی و خودروسازی مثبت و برای صنعت فلزات منفی بود. این نتایج نشان داد برنامه دولت برای تامین کسری بودجه از طریق بورس با دستکاری در سه صنعت خودرو، پالایش نفت و شیمیایی در موج دوم و سوم قرار داشت. در نتیجه، دستکاری دولت در افزایش قیمت سهام این صنایع اصلی برای تامین کسری بودجه خود باعث شد که شاخص بورس تهران در برخی مقاطع در واکنش به ویروس کرونا در جهت مخالف حرکت کند. در موج اول، تاثیر شیوع کووید19 بر بانک‌ها و شرکت‌های سرمایه‌گذاری مثبت بود و دولت نیز کسری بودجه خود را از محل فروش سهام بانک‌ها افزایش داد. تاثیر سایر متغیرها بر قیمت سهام مانند نرخ ارز، قیمت طلا و انتظارات در طول همه‌گیری، نشان داد هر گروه صنعت به طور متفاوت تحت تاثیر این متغیرها قرار گرفتند. از میان این متغیرها، نرخ ارز بر صنایع اصلی تاثیر مثبت داشت و روند شاخص‌های بورس ایران نیز متأثر از آن بود.

پیامدهای سیاستی مطالعه نشان می‌دهد روش انتخاب‌شده اطلاعات دقیق و واقعی در مورد تاثیر همه‌گیری کووید19 بر صنایع مختلف در بازار سهام ایران ارائه می‌دهد که می‌تواند به سیاست‌گذاران در اتخاذ سیاست‌های کارآمدتر کمک کند. یافته‌های تجربی نشان می‌دهد مداخله دولت برای ثبات بازار سهام ایران باید کاهش یابد. نتایج این مطالعه حقایق جالبی را در مورد واکنش بازار سهام به شیوع بیماری‌های همه‌گیر و بحران برای سرمایه‌گذاران ارائه می‌کند که دارایی‌های خود را در مقابل بحران‌ها تضمین کنند.