اهرم اثرگذار
سایت‌های نیازمندی اینترنتی چگونه باعث کارایی بازارها می‌شوند؟
در بررسی آثار اقتصادی، رفاهی و اجتماعی سایت‌های نیازمندی اینترنتی همواره باید به دو مقوله توجه داشت. موضوع اول به شفافیت و گردش سریع اطلاعات مربوط می‌شود که به عنوان امکانی تازه برای جامعه ایران، از طریق تکنولوژی‌های ارتباطی بستری را فراهم کرده تا تقارن اطلاعاتی افزایش پیدا کند.
در بررسی آثار اقتصادی، رفاهی و اجتماعی سایت‌های نیازمندی اینترنتی همواره باید به دو مقوله توجه داشت. موضوع اول به شفافیت و گردش سریع اطلاعات مربوط می‌شود که به عنوان امکانی تازه برای جامعه ایران، از طریق تکنولوژی‌های ارتباطی بستری را فراهم کرده تا تقارن اطلاعاتی افزایش پیدا کند. در این بستر علاوه بر آنکه خریدار و فروشنده بدون واسطه به هم متصل می‌شوند، اطلاعات دو طرف از میزان عرضه و تقاضا، سطح قیمت‌ها، کالاهای مشابه موجود در بازار و... را ارتقا می‌دهد که در نهایت باعث بهینه‌تر شدن انجام معاملات اقتصادی می‌شود. در نتیجه بهینه‌تر شدن معاملات و گردش سریع اطلاعات از طریق اپلیکیشن‌های نیازمندی اینترنتی باعث افزایش کارایی بازارها می‌شود. اما عامل دیگری هم که اهمیت نقش این قبیل کسب‌وکارهای اینترنتی را دوچندان می‌کند ایجاد بستری در جهت رشد اشتغال و کاهش هزینه‌های فعالیت‌های اقتصادی است. به‌طور مثال فعالیت این سایت‌ها در فضای مجازی باعث شده تا زمینه رونق مشاغل خانگی فراهم شود. افراد بدون آنکه هزینه‌ای بابت اجاره مکانی برای عرضه محصولاتی که تولید می‌کنند بدهند می‌توانند به‌راحتی در این زمینه تبلیغ کنند و کالاهای تولیدی‌شان را بفروشند.
شفافیت قیمتی
از سوی دیگر این سایت‌ها بر رشد و توسعه بازارهای بزرگ اقتصادی چون خودرو و املاک اثر قابل توجهی دارند و در سال‌های اخیر با توجه به اقبال عمومی توانسته‌اند بر کارایی این بازارها بیفزایند. جنبه مهم کارکرد این سایت‌ها ایجاد بستری است که به شفافیت قیمت‌ها منجر می‌شود. در این سایت‌ها، قیمت‌گذاری توسط صاحبان کالاها بر مبنای انتظار آنها از ارزشی که کالای مدنظر دارد، انجام می‌شود. طبیعی است افراد با اتخاذ چنین رویه‌ای هنگام فروش کالاهای خود، ابتدا اطلاعاتی را از بازار به دست آورده و بر مبنای تحلیلی که خود دارند، قیمت پیشنهادی‌شان را روی کالای مربوطه می‌گذارند. این قیمت صرفاً یک پیشنهاد است که در این بازار بزرگ با ترجیحات خریداران برخورد پیدا کرده و ممکن است منجر به مبادله شود یا اصلاً خرید و فروشی صورت نگیرد. نکته‌ای که حائز اهمیت است، ایجاد بازار و برقراری آن در سطحی طبیعی است مگر اینکه جایی انحصاری بروز کند و کسی یا بخشی، بخواهد قیمت‌ها را بالاتر از حد طبیعی نشان دهد. موضوعی که در مسائل اقتصاد خرد به نام تبانی مشهور است و البته با توجه به فرآیند دموکراتیک تعیین قیمت در این اپلیکیشن‌ها، خود به خود با توجه به فراگیری قاعده بازار رفع می‌شود. بنابراین امکان تبانی قیمت‌ها از طریق بستر سایت‌های نیازمندی اینترنتی وجود ندارد.
تصور اشتباه
متاسفانه به دلیل تصور اشتباهی که مقامات اقتصادی و انتظامی کشور از کارکرد این نوع اپلیکیشن‌ها در بازار خودرو یا املاک دارند، این‌گونه تصور می‌کنند که آنها می‌توانند وارد فرآیند قیمت‌گذاری مخفی یا نامشخص شوند و قیمت خودرو را پشت پرده افزایش دهند. اطلاع از نحوه ساز و کار قیمت در بازار اثبات می‌کند که افزایش سطح اطلاعات در بازارهای مختلف تنها می‌تواند باعث بهبود کیفیت و کارایی انتخاب افراد و تسریع در روند معاملات شود. قیمت را عوامل دیگری تعیین می‌کند و به کارکرد این سایت‌ها ربطی ندارد چون آنها فقط بستر انجام معاملات را فراهم می‌کنند. اینکه در سایت و اپلیکیشنی نظیر دیوار، عده‌ای بخواهند به شکل سیستماتیک قیمت‌ها را بالاتر از حد معمول نشان دهند یا به مفهوم دیگر بخواهند با هم تبانی کنند، چیزی جز یک خطای آشکار و ناشی از عدم آگاهی نیست و حذف قیمت‌ها از روال معمول این کسب‌وکارها، بدترین شیوه مواجهه با این تکنولوژی و ابزار توسعه اقتصادی است که در نهایت باعث مخدوش‌شدن اطلاعات و دور کردن بازار از سطوح بالای کارایی خواهد شد. متاسفانه دخالت عمدتاً ناصواب بخش‌های حاکمیتی در بازارهای مختلف باعث می‌شود تا روند مناسب افزایش کارایی در بازار حذف شده و سطح التهابات گسترش یابد. در مساله قیمت خودرو خوانندگان به خاطر دارند که حذف قیمت‌گذاری در دیوار و سایر اپ‌ها در نهایت به کاهش قیمت منجر نشد. اگر برخی افراد از بستر سایت‌های آنلاین خرید و فروش کالا سوءاستفاده می‌کنند، نباید کل چارچوب و آن بستر زیر سوال برود. راهکار حل مساله برخورد چکشی نیست بلکه حذف عوامل مختل‌کننده کارایی بازارها و بهبود سطح کارایی اقتصاد است. مسلماً اطلاعاتی که به شکل روزمره و مداوم در سایت‌های مرجعی نظیر راهنمایی و رانندگی ذخیره شده و مشخص می‌کند روزانه چه تعداد خودرو با چه قیمتی معامله می‌شوند، وقتی دسته‌بندی شده و به شکلی قابل استفاده در دسترس مصرف‌کنندگان و خریداران قرار گیرد، زمینه کارایی بالاتر بازار را فراهم کرده، ضمن اینکه همین روند زمینه جلوگیری از التهابات قیمتی و نیز احتمال بروز تبانی را ایجاد می‌کند. جالب است که سایت‌هایی که چند پله بالاتر عمل می‌کنند و به جز قیمت‌گذاری، روی رتبه‌بندی فروشندگان و خریداران هم اطلاعات بسیاری را ارائه می‌کنند، سطح اعتماد را افزایش داده و کارایی را در بازار ارتقا می‌دهند. رتبه‌بندی فروشنده، سوابق خریدار و سطح رضایت از هر خدمت یا هر کالا در این قبیل اپلیکیشن‌ها کمک می‌کند تا انتخاب‌های هر فرد در این بازارها به بهینه‌ترین شکل خود برسد. در کل این روندها این افزایش اطلاعات و عمق‌دهی به آن است که موجب می‌شود انتخاب‌ها بهینه‌تر شود. هرچقدر سطح اطلاعات بیشتر و بالاتر باشد، تصمیم‌گیری بهتر و راحت‌تر انجام می‌گیرد. بنابراین در روندهای عمومی و اجتماعی کلان، هرچقدر دسته‌بندی، ساده‌سازی و استفاده از اطلاعات برای سیاستگذاری ابعاد و کیفیت بیشتری داشته باشد، طبیعتاً به پیش‌بینی سیاستگذار، جهت‌گیری بازارها و فرآیند کلی تصمیم‌گیری کمک می‌کند و زمینه کلی حرکت به سمت توسعه فراهم می‌شود. سایت‌ها و اپلیکیشن‌های پرکاربردی نظیر دیوار این امکان را به ما می‌دهند که با گردآوری اطلاعات و تولید گزارش‌های جامع، یک پایگاه داده مناسب برای اتخاذ تصمیمات بهتر فراهم شود.
اثر صنعت دست دوم
یکی دیگر از اثرات اقتصادی این سایت‌ها توسعه بازار کالاهای دست دوم است. خرید و فروش کالاهای مصرفی بادوام دست دوم نه‌تنها رقیبی برای بازار کالاهای نو است بلکه هزینه تولید یا واردات کالا را در اقتصاد ایران کاهش می‌دهد. اهمیت این بازار آنقدر بالاست که در صورت عمق و سطح گسترده، حتی می‌تواند روندهای کلی بازار کالاهای نو را هم کنترل کند یا تحت تاثیر قرار دهد. داشتن یک بازار کالای دست دوم کارا، زمینه افزایش نقدشوندگی دارایی‌های خانوارهای ایرانی را فراهم می‌کند، از اسراف و ناکارایی و نیز هدررفت سرمایه خانوار جلوگیری می‌کند. ضمناً کاراتر شدن این بازار باعث می‌شود تا سطح قیمت‌ها در بازار کالاهای دست دوم تعدیل شده و در سطحی متناسب و متعادل قرار گیرد.
مانع خروج ارز
همچنین توسعه صنعت دست دوم باعث خواهد شد تا در شرایط فعلی اقتصاد ایران و کمبود منابع ارزی زمینه برای صرفه‌جویی ارزی و از آن مهم‌تر خروج ارز فراهم شود. به کار انداختن فرهنگ استفاده مجدد از کالاهای دست دوم توسط سایت‌های نیازمندی اینترنتی نقش مثبتی در خروج ارز داشته است. در عین حال فایده دیگر تعمیق این صنعت پرهیز از ناکارایی زیست‌محیطی و تخریب منابع طبیعی است. ما از گذشته‌های دور با کسب‌وکارهایی نظیر سمساری این فرهنگ را در ایران داشته‌ایم که کالاهای دست دوم و کارکرده را با برخی راهکارها دوباره به چرخه استفاده بازگردانیم. منتها بازار سمسارها که تقریباً ناکارا، منطقه‌ای و محدود بود حالا از بین رفته و جای خود را به استارت‌آپ‌ها و سایت‌هایی داده که علاوه بر ظاهر شیک زمینه‌ساز رشد اجتماعی و فرهنگی هم هستند.
اهمیت گزارش دیوار
نگاهی به گزارش عملکرد یک‌ساله سایت دیوار نشان از آن دارد که حجم بالایی از اطلاعات بر مبنای واقعیت‌های اقتصادی کشور در عرصه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و فرهنگی دسته‌بندی شده است و اگر مورد توجه تصمیم‌گیران، فعالان اقتصادی و محققان و کارشناسان در عرصه‌های مختلف قرار گیرد باعث اتخاذ تصمیم و سیاست‌های کارآمد خواهد شد. تصمیم‌گیری بر مبنای واقعیت‌ها به ویژه در عرصه اقتصاد، نقطه گمشده نظام تصمیم‌گیری و سیاستگذاری کشور است در این شرایط این اتفاق بسیار مبارک و بااهمیت است که شرکتی اقدام به دسته‌بندی بخشی از انبوه اطلاعات کرده است. باید این نوع فعالیت‌ها ادامه یابد و اطلاعات انبوهی که در بازارها وجود دارد، به‌درستی جمع‌آوری و دسته‌بندی شوند و در اختیار محققان، فعالان اقتصادی و تصمیم‌گیران و سیاستگذاران کشور قرار گیرد تا تصمیمات و سیاست‌های مناسب‌تری اتخاذ شود تا اقتصاد و جامعه‌مان زیان کمتری ببیند.
