ژیگولی1 چطور مرد؟

  محمدحسین شاوردی: حال امروز خریداران در بازار خودرو ایران بی‌شباهت به شیوه مضحک فروش خودرو در اتحاد جماهیر شوروی نیست. شیوه ناصوابی که برندهای روس اعم از ژیگولی و گاز را به نابودی کشاند و با تبدیل لادا به زیرمجموعه کم‌رمقی در گروه رنو-نیسان، رضایت مصرف‌کنندگان را هم جلب نکرد. این رویه در ایران هم به نتایج مشابهی ختم خواهد شد. تجربه چند دهه سرکوب قیمت موجب شده تا زیان‌های انباشته، تداوم تولید محصولات دمده و خردسالی چرخه توسعه محصول به جزء جدایی‌ناپذیر صنعت خودرو ایران تبدیل شود. اما به‌رغم حجم عظیمی از نقدهای تند و تیز به این صنعت، خطاهای سیاستی پیوسته تکرار می‌شود و حتی همین حالا هم که به شدت به دمیدن روحی تازه در آن نیاز دارد، سیاستگذاری ضدتوسعه لحظه‌ای از حرکت نمی‌ایستد. چرا چنین اتفاقی رخ داده است؟ برای اینکه به پاسخی درست از این سوال برسیم، باید نقبی به بن‌مایه‌های ذهنی سیاستگذاران بزنیم و با کندوکاو در تاریخ معاصر، مدل فکری حاکم بر شبکه سیاستگذاری را استخراج کنیم. یک مرور کوتاه از چیدمان میز سیاستگذار خودرویی کشور نشان می‌دهد دولت‌گرایی عصر شوروی بهترین و نزدیک‌ترین مدل به رویه‌ای است که بر چرخه سیاستگذاری صنعت خودرو ایران حاکم شده است. نقطه کانونی این نگرش، سرکوب قیمت علیه تولیدکننده و نادیده گرفتن حقوق مالکیت و آزادی انتخاب بر ضد منافع خریداران است. چنین تدبیر عجیبی برای کنترل قیمت، چندان هم ناشناس نیست. بگذارید سری به خود شوروی بزنیم. دوست خوبم فاطمه صادقی که در دانشگاه تهران به تحصیل زبان روسی پرداخته، پس از مطالعه اسنادی از رسانه‌های عصر شوروی، روایت دست‌اولی از شیوه واگذاری خودرو به متقاضیان را با من به اشتراک گذاشت. روایتی که هم‌اینک در ایران در حال تکرار شدن است. «انتظار هفت تا هشت سال برای یک خودرو در عصر شوروی چیزی معمول بوده و شادمانی افراد از موفقیت در دریافت خودرو وجه اصلی اغلب روایت‌های موجود در این باره است.» او از خلال مطالعه گزارشی جامع از سایت خبری آوفتاوازلاید (avtovzglyad) از وجه‌المصالحه قرار گرفتن صنعت خودرو به عنوان کارت بازی دولت خبر می‌دهد که مثلاً هرکه در نظام کمونیستی بیشتر و بهتر کار می‌کرد یا به ایدئولوژی حکومت نزدیک‌تر بود، بدون صف و داستان ثبت‌نام و قرعه‌کشی، به خودرو می‌رسید. در عین حال برای بقیه افراد جامعه، بازار خودرو شوروی در زدوبند دلالان و مسوولان خودروسازی برای دریافت سهمیه اضافه، انتظار در صف‌های بلند ثبت‌نام و نیز امکان انتخاب تنها از بین سه خودرو گاز، لادا و ژیگولی معنا می‌شد. شوروی آن دوره سعی می‌کرد خود را حامی منافع کارگران نشان دهد. غافل از اینکه با تصمیمات خطا تنها عمر بنگاه‌ها را کوتاه و توسعه را به تعویق می‌انداخت. سرانجام هم چنبره تمام و کمالش بر بازار خودرو سرانجامی نداشت و بازی در نهایت با مرگ گاز و ژیگولی خاتمه یافت. آیا وقت تغییر در سیاستگذاری برای صنعت خودرو فرانرسیده است؟