تله مالیاتی پزشکان

  رسول فروغ‌فرد: این روزها فرار مالیاتی پزشکان در حالی به یکی از سوژه‌های داغ خبری تبدیل شده که اقتصاد ایران با محدودیت صادرات نفت و انقباض سمت منابع بودجه دست‌وپنجه نرم می‌کند. در اقتصادهای پیشرفته مالیات نقش مسلط را در پوشش مخارج دولت بازی می‌کند و درآمدهای دیگر سهم ناچیزی دارند. به همین دلیل در این کشورها اقتصاد خود را از ابتدا با درآمدهای مالیاتی وفق داده و از خود در برابر چرخه‌های تجاری ناشی از نوسانات منابع محافظت می‌کند. البته در اقتصاد ایران نفت نقش مسلط ایفا کرده و مالیات مهره مغفول بوده است. در دل بحران‌های اقتصادی است که نقش محوری این مهره کلیدی آشکار می‌شود. اما تقویت سیستم مالیاتی یک مقوله بلندمدت بوده و در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست. یکی از مهم‌ترین پایه‌های تقویت سیستم مالیاتی کنترل فرار مالیاتی است؛ تا بدین طریق هم مسیرهای انحرافی آحاد اقتصادی در معرض مالیات مسدود شود و هم اقتصاد از منافع یک منبع درآمدی پایدار بهره‌مند شود. اما آیا فرار مالیاتی یک مساله درونزا و تابعی از رفتار اجتماعی جامعه است؟ یا از مجاری قانونی اخذ مالیات و فضای سیاستگذاری اثر می‌پذیرد؟ اگرچه فرار مالیاتی تا حدی با نگرش عمومی جامعه ارتباط نزدیک دارد، اما فضای سیاستگذاری نقش پررنگی در میزان فرار مالیاتی ایجاد می‌کند. از لحاظ علم اقتصاد سیاسی فرار مالیاتی یک مساله هزینه-فایده است. به این معنی که فرد در معرض فرار مالیات، خطر و جریمه برخورد قانونگذار در صورت مشاهده فرار مالیاتی را ارزیابی کرده و با منافع انتظاری آن مقایسه می‌کند، در نهایت تصمیم به فرار مالیاتی می‌گیرد. از زاویه‌ای دیگر، مهم‌ترین عاملی که میزان فرار مالیاتی را در یک جامعه تعیین می‌کند، وجود یا نبود یک سیستم اطلاعاتی شفاف و کامل است تا در قالب آن دولت تراکنش‌های مالی آحاد اقتصادی را دنبال و ضبط کند. از زاویه‌ای دیگر، فرار مالیاتی یک پدیده درونزاست. از این زاویه اگر جامعه به این بینش برسد که مالیات نیز منافع انتظاری در قالب پروژه‌های رفاهی دولت به همراه دارد، شاید به راحتی اقدام به فرار مالیاتی نکنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد فرار مالیاتی در اقتصاد ایران سهم قابل توجهی از کل مخارج سالانه دولت دارد. این حجم از منابع سوخته‌شده توجه ویژه‌ای را به خود جلب کرده است؛ به ویژه فرار مالیاتی در بازار خدمات پزشکی که قشر آسیب‌پذیر را در سمت تقاضا و قشر مرفه را در سمت عرضه خود دارد. تخمین قابل توجه فرار مالیات در صنعت پزشکی اذهان عمومی را با سوال‌های مهمی مواجه کرده است. سوالاتی از این قبیل که چه عواملی باعث شده تا فرار مالیاتی در اقتصاد ایران به ویژه در صنعت پزشکی متداول شود؟ آیا میان ساختار بازار و میزان فرار مالیاتی در بازار ارتباط وجود دارد؟ به این معنی که هرچه بازار به سمت رقابت حرکت کند آیا فرار مالیاتی کاهش می‌یابد؟ چه مجموعه نسخه‌هایی برای کنترل فرار مالیاتی پزشکان وجود دارد؟ کشورهای خارجی موفق چطور فرار مالیاتی را کنترل کرده‌اند؟ مهار فرار مالیاتی چه منافعی را در بلندمدت و کوتاه‌مدت برای اقتصاد به ارمغان می‌آورد.