تعهدات نافرجام

 ابراهیم علیزاده: «دولت برای تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام پول ندارد.» شاید این سخن سال گذشته سخنگوی دولت، صریح‌ترین اذعان یک مقام دولتی درباره ناتوانی دولت در تکمیل کردن پروژه‌های نیمه‌تمام باشد. با این حال آیا اختصاص اعتبارات دولتی تنها راه ساماندهی این پروژه‌هاست؟

در اوج کلنگ‌زنی‌های دولت‌های نهم و دهم، بانک مرکزی در گزارشی اعلام کرده بود این پروژه‌های دولت از سال ۱۳۸۴ تا پایان سال ۱۳۹۰ بیش از ۱۲۵ هزار میلیارد تومان هزینه‌کرد داشته است. نکته نگران‌کننده این گزارش آن بود که بیش از۹۰ درصد طرح‌های عمرانی که با صرف این هزینه‌ها باید پایان می‌یافتند، تمام نشده بودند و این در حالی است که تمام بودجه آنها هزینه شده بود. شاید این گزارش اولین هشدار رسمی درباره پدیده‌ای در اقتصاد ایران بود که در سال‌های بعد هم وضعیت آن بحرانی‌تر شد. محمدباقر نوبخت در همان روزهای نخست فعالیت دولت یازدهم تعداد این پروژه‌ها را دو هزار و 906 طرح عمرانی اعلام کرد که اتمام آنها به 400 هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز داشت. سخنگوی دولت مدت زمان لازم برای ساماندهی این پروژه‌ها را هم 12 سال عنوان کرده بود. با این حال پس از گذشت چهار سال از آن زمان، نه‌تنها حجم تعهدات دولت در این پروژه‌ها کاهش نیافته بلکه 200 هزار میلیارد تومان بیشتر هم شده است.

16 مهرماه امسال پس از سخنرانی نوبخت در مجلس، علی لاریجانی میزان اعتبارات مورد نیاز برای پروژه‌های نیمه‌تمام را 600 هزار میلیارد تومان یعنی 50 درصد بیشتر از این میزان در سال 1392 اعلام کرد. اما دولت چگونه می‌تواند این مساله را ساماندهی کند؟ به گفته نوبخت دولت دو راه بیشتر ندارد؛ یا تامین اعتبار این پروژه‌ها از بودجه عمرانی یا واگذاری این پروژه‌ها. در مورد راهکار اول، سخت بودن تامین اعتبار این پروژه‌ها توسط دولت را در آخرین گزارش کارنامه عملکرد بودجه دولت می‌توان مشاهده کرد. بر این اساس در پنج‌ماهه نخست امسال تنها 15 درصد اعتبارات عمرانی محقق شده و در مجموع دولت بابت طرح‌های عمرانی کمتر از پنج هزار میلیارد تومان پرداخت کرده است. اما در مورد راهکار دوم طبق اعلام سخنگوی دولت در همان جلسه 16 مهرماه امسال تاکنون ۱۴۳۱ پروژه نیمه‌تمام عمرانی به مردم واگذار شده است. با این حال رئیس مجلس گفته است: «باید شیوه واگذاری‌ها را تندتر کرد چراکه اگر با همین روند واگذاری‌ها صورت گیرد، 15 سال دیگر زمان لازم داریم تا تمام پروژه‌ها به بخش خصوصی داده شود.» این انتقاد لاریجانی در حالی است که به گفته نوبخت «دستگاه‌ها راغب نیستند که نسبت به واگذاری و فروش طرح‌ها اقدام کنند.» وی گفته است: «زمانی که مدیر یک طرح را واگذار می‌کند، بعدها دستگاه‌های نظارتی مطالبی را بیان می‌کنند و همان‌طور که اکنون پرونده‌هایی برای مدیران گذشته تشکیل شده، آنها نیز باید پاسخگو باشند.» با این حال نوبخت این را هم اذعان کرده که امکان تامین مالی برای تکمیل تمام طرح‌های عمرانی توسط دولت وجود ندارد. در این شرایط بن‌بست مالی دولت برای تکمیل پروژه‌ها و روند کند واگذاری‌ها به دلیل برخی مقاومت‌ها، دولت با روند رو به رشد تعهدات خود در پروژه‌های نیمه‌تمام چه باید کند؟