طلای سبز در بورس
عرضه پسته در بورس چگونه به حل مشکلات بازار پسته کمک می‌کند؟
اواسط مهرماه یکی از نمایندگان مجلس از فراهم شدن زیرساخت‌ها برای عرضه پسته در بورس کالای ایران خبر داد و اعلام کرد طی یک ماه آینده شاهد معامله این محصول در بورس خواهیم بود. اما عرضه این محصول در بورس کالا چه مزایایی دارد؟ باغداران پسته در سال‌های اخیر گلایه‌های بسیاری در زمینه قیمت‌گذاری محصول خود داشته‌اند.
اواسط مهرماه یکی از نمایندگان مجلس از فراهم شدن زیرساخت‌ها برای عرضه پسته در بورس کالای ایران خبر داد و اعلام کرد طی یک ماه آینده شاهد معامله این محصول در بورس خواهیم بود. اما عرضه این محصول در بورس کالا چه مزایایی دارد؟ باغداران پسته در سال‌های اخیر گلایه‌های بسیاری در زمینه قیمت‌گذاری محصول خود داشته‌اند. آیا عرضه در بورس می‌تواند مشکلات آنها را حل کند؟ به طور کلی در حال حاضر اصلی‌ترین مشکلات باغداران پسته چیست؟
حسین سلطان‌زاده، باغدار پسته در تشریح بخشی از این مشکلات می‌گوید: «مشکلات عمده ما در فروش پسته به این موضوع برمی‌گردد که چون کشاورزان از طرف دولت مورد حمایت قرار نمی‌گیرند، مجبورند موقع برداشت، پسته را به قیمت پایین بفروشند چون قبل از آن کود و سم را با قیمت بالا خریده‌اند و اکثر کشاورزان و باغداران برای آبان چک دارند. به همین علت عرضه در بازار زیاد می‌شود. با افزایش عرضه، قیمت پایین می‌آید و کشاورز مجبور است پسته را ارزان بفروشد. اگر دولت پسته را تضمینی می‌خرید و پولی به کشاورز می‌داد، کشاورز هم پسته را به مرور زمان و در طول سال می‌فروخت.»
اما آیا عرضه در بورس کالا می‌تواند زمینه‌هایی برای قیمت‌گذاری مناسب‌تر این محصول و تسهیل معامله آن را فراهم کند؟ سلطان‌زاده معتقد است: «عرضه پسته در بورس کالا می‌تواند خیلی خوب باشد اگر مافیای تجارت پسته روی آن تاثیری نداشته باشد. منظورم از مافیا، تاجران عمده است که در عرضه پسته در بورس آسیب می‌بینند. اگر پسته در بورس عرضه شود و بورس خودش کار را به دست گیرد، مخصوصاً اگر بورس جهانی شود، به نفع کشاورزان است که می‌توانند خودشان محصول را مستقیماً به بورس عرضه کنند.» او می‌گوید: «الان تاجران خصوصاً در ماه‌های آبان و آذر به کشاورز لطمه زیادی وارد می‌کنند؛ قیمت را پایین می‌آورند چون می‌دانند کشاورز مجبور است بفروشد.»
او درباره تاثیر عرضه پسته در بورس کالا بر کیفیت پسته ایران اظهار می‌کند: «الان تاجرانی داریم که در کرمان از کشاورز پسته خوب و مرغوب می‌گیرند و با پسته‌های با کیفیت پایین مخلوط و به چین و روسیه صادر می‌کنند. این کار در درازمدت به اعتبار پسته ایران لطمه وارد می‌کند. اگر پسته در بورس عرضه شود، کشاورز از پسته خود عکس و نمونه می‌دهد و همه چیز شفاف است. در نتیجه حتماً کیفیت پسته ایران بالا می‌رود.»
سود اصلی پسته نصیب چه کسانی می‌شود؟
حسین جمالی‌زاده، باغدار پسته نیز مانند همکارش از نحوه فروش پسته ناراضی است و می‌گوید: «مشکل باغداران پسته فعالیت دلالان متعدد بومی و افغان است که خصوصاً در شهرستان زرند بازار پسته را متشنج کرده‌اند و در زمان برداشت چون اکثر کشاورزان خرده‌مالک هستند و بدهکاری دارند، چک و سفته یا وام دارند، از موقعیت اینها سوءاستفاده می‌کنند، مرتب توی سر پسته می‌زنند، قیمت پسته را پایین می‌آورند. درنهایت سود اصلی را دلالان و تاجران می‌برند و کشاورز همیشه متضرر می‌شود.»
اما عرضه پسته در بورس کالا چه کمکی به باغداران می‌کند؟ او با ابراز رضایت از این تصمیم می‌گوید: «اگر این تصمیم اجرا شود، دست دلالان کوتاه می‌شود و با حذف واسطه‌ها، سود حاصل از پسته نصیب خود کشاورزان می‌شود.» جمالی‌زاده درباره نحوه فعالیت پسته‌کاران در بورس می‌گوید: «ممکن است کشاورزان خرد نتوانند وارد بورس شوند ولی مشاور و کارگزار که تعیین شود، کشاورزان می‌توانند از طریق کارگزاران، پسته را به بورس ببرند، خودشان تعیین قیمت و سود حاصل کنند.» این باغدار پسته درباره تاثیر این اقدام بر کیفیت پسته می‌گوید: «کشاورز همیشه پسته را چه به دلال و چه به هر مشتری دیگری با تفکیک پسته روآبی، زیرآبی، پوک و... می‌فروشد. مشکل اصلی از دلالان است که انواع پسته را به اصطلاح ما کوت‌ریزی می‌کنند یعنی انواع پسته را با هم مخلوط می‌کنند که در نتیجه این کار پسته کیفیتش را از دست می‌دهد اما آنها همین پسته را به نام پسته ایران و پسته کرمان صادر می‌کنند. پسته زرند از نظر طعم و چربی و ظاهر محصول از پسته کل کشور مرغوب‌تر و در استان کرمان زبانزد است اما متاسفانه در این شهر دلالان که تعداد زیادی از آنها افاغنه هستند، با مخلوط کردن، کیفیت پسته ما را از بین می‌برند و برخی از افاغنه همین پسته را با عنوان پسته کرمان صادر می‌کنند. اگر کشاورز خودش محصولش را به بورس بدهد، این مشکلات به کلی حل می‌شود.»
حذف واسطه‌ها با عرضه پسته در بورس
از دیرباز پسته یکی از مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران بوده است. آیا عرضه این محصول در بورس می‌تواند به تقویت صادرات آن کمک کند و جایگاه ایران را در بازار پسته جهان ارتقا بخشد؟
مظفر محمدی، دبیر خانه کشاورز شهرستان زرند و عضو اتاق بازرگانی کرمان معتقد است: «عرضه محصولات از جمله پسته در بورس کالای ایران می‌تواند به بهبود وضعیت تجارت پسته کمک کند. عرضه پسته در بورس کالا در نهایت منجر به بهبود وضعیت و بهره‌مندی کشاورزان خواهد شد. حضور خریداران خارجی در موضوع دادوستدهای پسته یکی از مهم‌ترین آثار فروش محصولات در بورس کالاست. عرضه این محصول در بورس کالای ایران باعث می‌شود موضوع شفافیت در مالیات‌ها و خریدوفروش پسته پررنگ‌تر شود. با امکان خرید محصول از تابلوی بورس موضوعاتی از قبیل تغییرات در کیفیت و مبلغ پسته به شکل کاملاً مشخص و روشنی برطرف خواهد شد و کشاورز با خریدار واقعی محصول در بازاری کاملاً شفاف روبه‌رو می‌شود.»
این کارشناس فعال در حوزه پسته درباره تاثیر عرضه پسته در بورس کالا بر استانداردها و کیفیت پسته ایران می‌گوید: «پسته‌ای که در بورس کالای ایران عرضه می‌شود، دارای یکسری از استانداردهای مشخص است و مانند گذشته گونه‌های مختلف پسته (بی‌کیفیت) ارائه نخواهد شد و به طور مشخص باکیفیت‌ترین نوع محصول مورد معامله قرار می‌گیرد. در سویی دیگر این اتفاق می‌تواند مزیت بزرگی برای صادرکنندگان واقعی محصول از طریق بورس کالا محسوب شود.» محمدی تاکید می‌کند: «افزایش سرعت معاملات پسته و تسهیل فرآیند دادوستدها در بورس کالای ایران از دیگر مزایای این اتفاق به‌شمار می‌رود.» او همچنین معتقد است: «بورس کالای ایران در حوزه صادرات بین‌المللی پسته می‌تواند تاثیرگذاری قابل توجه و چشمگیری داشته باشد.»
مدیرعامل شرکت طلای سبز زرند اظهار می‌کند: «از دولت و وزارت صنعت، معدن و تجارت انتظار می‌رود زمینه‌های لازم برای تسهیل، اطمینان و امنیت سرمایه‌گذاران خارجی را در حوزه عرضه محصولات به صورت بین‌المللی از طریق بورس کالا فراهم کنند.»
دبیر خانه کشاورز شهرستان زرند درباره میزان تولید پسته در ایران اعلام می‌کند: «به طور کلی 235 هزار تن تولید پسته در سطح کشور داریم که از این رقم حدود 70 تا 80 هزار تن می‌تواند از طریق بورس کالای ایران به صورت بین‌المللی عرضه شود.»
او می‌گوید: «در حال حاضر دولت اعتباراتی را که برای خرید پسته به تعدادی از صادرکننده‌ها ارائه می‌کند به گونه‌ای است که وام‌های گرفته‌شده از سال قبل این اشخاص هر دوره تمدید می‌شود و هیچ‌گونه نقدینگی‌ای وارد بازار در پی این اتفاق نخواهد شد. با عرضه این محصول در بورس کالا دولت اعتبار را به شخصی می‌دهد که در همان سال اقدام به خریداری پسته از کشاورز کرده است. به این ترتیب خریدار واقعی از این اعتبار استفاده خواهد کرد که در نهایت نقدینگی وارد بازار می‌شود که این اتفاق می‌تواند از افت قیمت پسته هم جلوگیری کند چراکه در 20 روز اخیر متاسفانه حدود 30 درصد افت قیمت را تجربه کرده‌ایم. با تزریق نقدینگی (اعتبارات دولتی) به خریدار واقعی افت قیمت محصولی مانند پسته از بین خواهد رفت. متاسفانه هر سال مشاهده می‌شود که برخی از دلالان اقدام به خرید پسته از کشاورزان می‌کنند اما مبلغ آن را بنا بر دلایلی از جمله ورشکستگی یا خروج از کشور به حساب کشاورزان واریز نمی‌کنند. این در حالی است که شفافیت بورس کالای ایران باعث می‌شود چنین مسائلی برای کشاورزان به هیچ عنوان روی ندهد. درخواست کشاورزان از دولت، حمایت همه‌جانبه از بورس کالاست چراکه برخی از افراد تمام تلاش خود را در راستای حذف پسته از بورس کالا به کار گرفته‌اند چراکه این بازار را رقیبی برای فعالیت‌های رانت‌محور خود می‌دانند.»
او همچنین یادآوری می‌کند: «پسته ایران نسبت به پسته سایر کشاورزها دارای کیفیت بالاتری از جمله سبز بودن مغز، آفلاتوکسین پایین، تنوع در نوع محصول، چربی بالا و... است.»
پس گرفتن مدیریت متمرکز از آمریکایی‌ها
جلیل کاربخش‌راوری، عضو اتاق بازرگانی کرمان نیز در تشریح مشکلات تجارت پسته می‌گوید: «متولی یا تشکلی که بتواند به صورت متمرکز و مدیریت‌شده پسته را به بازارهای جهانی عرضه کند، نداریم. در واقع ما سیاستگذاری واحدی در این حوزه نداریم. در نتیجه صادرکنندگان متعدد و تولیدکنندگانی که خودشان وارد صادرات هم شده‌اند، با همکاران رقابت می‌کنند و این رقابت ناسالم به قیمت پسته آسیب زده است. این رقابت‌ها قیمت را در فصل‌های مختلف می‌شکند و ما از ابتدای فصل برداشت که مهر و آبان است تا انتهای سال گذشته، حدود 30 درصد نوسان قیمتی داشته‌ایم. در واریته فندقی ابتدا با هفت دلار در هر کیلو شروع کردیم و انتهای سال با 10 دلار بازار بسته شده است. امسال محصول ما در پایان تیرماه تمام شد و محصولی برای عرضه به بازار جهانی نداشتیم اما دامنه نوسان قیمت زیاد بود.» او درباره تاثیر عرضه در بورس بر حل مشکلات قیمت‌گذاری پسته می‌گوید: «بورس می‌تواند در تامین مالی صنعت پسته و تجارت پسته کمک کند. نظر عمده این است که معاملات گواهی سپرده کالایی در بورس انجام و عملیاتی شود به این صورت که انبارها محصول را دپو کنند، صاحبان کالا به انبار بیایند و گواهی را بگیرند و نزد خود نگه دارند و سر وقت عرضه کنند یا بانکی در این زمینه فعالیت کند که قسمتی از این گواهی‌ها را تحت عنوان تضامین بردارد و به دارنده گواهی که تولیدکننده است، تسهیلات دهد که در وقت مناسب محصولش را عرضه کند. فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی در این زمینه هم می‌تواند موثر باشد. اگر صندوق پسته شکل گیرد و سرمایه‌گذاران بتوانند سرمایه خود را به صندوق بیاورند، این اقدام می‌تواند به کنترل نوسانات قیمت پسته منجر شود. رینگ صادراتی هم می‌توانیم داشته باشیم. مدیران بورس کالا مدل‌های مختلفی ارائه می‌کنند.»
کاربخش‌راوری معتقد است اگر صندوق‌های کالایی شکل گیرد، این امکان وجود دارد که عرضه پسته در بورس کالا بتواند در کنترل قیمت بازار موثر باشد. او می‌گوید: «صندوق‌های کالایی می‌تواند نقش توسعه‌دهنده داشته باشد یعنی کاری کند که کالایی دپو و به وقتش عرضه شود. این تاثیر را می‌تواند داشته باشد اما در تعیین کیفیت، خریدار و فروشنده تعیین می‌کنند چه سطحی از کیفیت کالا را می‌خواهند. پس عملاً بورس کالا امکان اینکه کیفیت را تعیین کند، ندارد. الان کاری که بورس کالا دارد انجام می‌دهد و ما هم به نوعی با بورس کالا در آن همکاری کرده‌ایم، تعیین یک واریته مشخص و یک سطح استاندارد مشخص است چون پسته کالای فاسدشدنی است و در یک بازه زمانی مشخص می‌توان آن را در انبارها نگه داشت. پس زمان و استاندارد مشخص برای عرضه در بازار مهم است. چون الان پسته‌ای که تعریف شده در بورس کالای کشور عرضه شود، قاعدتاً امکان ارائه به بازار اروپا را ندارد. بازارهای خاصی مثل روسیه مدنظر است و شاید اگر چینی‌ها سطح کیفی درخواست‌شان را افزایش دهند، به بازار چین هم بتواند صادر شود.»
او درباره تاثیری که عرضه پسته در بورس کالا می‌تواند در تعیین قیمت جهانی داشته باشد، می‌گوید: «اگر مدیریت درستی داشته باشیم، صندوق‌های کالایی شکل گیرد و عرضه به وقت مناسب داشته باشیم، می‌توانیم به عنوان یک تولیدکننده بزرگ در تعیین قیمت جهانی موثر باشیم. قبل از سال 2005 بزرگ‌ترین تولیدکننده پسته در دنیا بودیم، از سال 2005 به بعد آمریکایی‌ها وارد بازار پسته شدند. تا سال 2005 پسته را کیلویی سه دلار یا سه دلار و 30 سنت می‌فروختیم. آمریکایی‌ها که آمدند، قیمت تمام‌شده پسته را محاسبه کردند و گفتند قیمت تمام‌شده پسته هفت، هشت دلار است، ما به تبعیت از آنها پسته را یک دلار کمتر فروختیم یعنی مدیریت متمرکز دست آمریکایی‌ها بود. حالا اگر این مدیریت متمرکز دست ما بیاید و بتوانیم به نوعی مدیریت کنیم، می‌توانیم تاثیرگذار باشیم وگرنه در سال‌های اخیر آمریکایی‌ها محور اصلی بوده‌اند و تقاضا و بازار آمریکا نیز تعیین‌کننده قیمت بوده است.
