بازار قابل پیش‌بینی می‌شود
بررسی آثار و مزایای عرضه پسته در بورس در گفت‌وگو با مهدی طبیب‌زاده
مهدی طبیب‌زاده می‌گوید: با عرضه پسته در بازار و پیش‌بینی‌پذیر شدن بازار، بازیگران جدیدی وارد این بازار می‌شوند که قطعاً سراغ بازارهای جدیدی خواهند رفت که بتوانند رقابت کنند. بورس کالا می‌تواند به بحث شفاف‌سازی و افزایش کیفیت محصول و در نظر گرفتن استانداردها کمک کند.
مهدی طبیب‌زاده، رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی استان کرمان معتقد است با عرضه پسته در بورس، جریان تجارت پسته روشن‌تر و گردش مالی سریع‌تر و اطمینان لازم در هر دو سوی قرارداد ایجاد می‌شود. او می‌گوید: «با عرضه پسته در بورس می‌توان اطمینان داشت که هر نوع پسته با هر نوع کیفیت در سطح کشور و منطقه چه بهایی دارد و این قیمت ملاک انجام معاملات حتی در خارج از بورس کالا شده و تشویش و نگرانی‌ها را خواهد زدود.» به زعم این فعال اقتصادی، عرضه در بورس کالا قابلیت پیش‌بینی در بازار پسته را افزایش می‌دهد. رئیس اتاق بازرگانی کرمان اظهار می‌کند: «عرضه در بورس کالا نه‌تنها قیمت را شفاف می‌کند و انسجامی در بازار داخل به وجود می‌آورد بلکه فضایی را فراهم می‌کند که بازیگران این بازار می‌توانند فعالیت‌های پسته را پیش‌بینی کنند در حالی که اکنون نمی‌توانند این کار را انجام دهند.»
♦♦♦
مهم‌ترین مسائل باغداران و تاجران پسته در زمینه فروش و صادرات این محصول در حال حاضر چیست؟
مهم‌ترین مساله باغداران پسته در حال حاضر چه در داخل و چه صادرات، تامین مالی است به این دلیل که با خرده‌پا بودن تولیدکنندگان و نبود سیستم کاملی برای تامین مالی، تولیدکنندگان برای دسترسی به سرمایه مورد نیاز و پرداخت دستمزد به منابع ارزان‌قیمت و قابل رقابت دسترسی نداشته و صادرکنندگان هم به همین نحو با مشکل مواجه هستند. چنانچه روش مدرن و شفافی برای تامین مالی به وجود آید، بخش بزرگی از مشکلات حل می‌شود و این نااطمینانی که بعضاً منجر به عرضه محصول با قیمت‌های غیر از عرف بازار می‌شود، از بین می‌رود.
بازار پسته در شرایط فعلی چه مشکلاتی دارد؟
علاوه بر مشکل تامین مالی، بازار پسته مشکلات دیگری هم دارد. از جمله این مشکلات عدم شفافیت در معاملات، نبود مراکز با استانداردهای شناخته‌شده و مورد وثوق سازمان‌ها و نهادهای فعال در بازار، چه برای فروشنده محصول پسته (که با عدم امکان برنامه‌ریزی برای در اختیار داشتن منابع مواجه است) و چه برای خریدار از لحاظ زمان و کیفیت و کمیت محصول برای برنامه‌ریزی به منظور ورود به بازار داخل یا صادرات است. این مسائل بسیار مهم هستند که گریبان این محصول استراتژیک و ارزآور کشور را گرفته‌اند.
عرضه پسته در بورس کالا می‌تواند مشکلات بازار پسته را کاهش دهد؟ این اقدام می‌تواند چه مزیت‌هایی برای باغداران و تاجران ایران فراهم کند؟
بورس یعنی مکانیسم شناخته‌شده همراه با شفافیت و نظارت. لذا این مسیر در دو بعد تامین مالی به روش‌های استاندارد و نرخ‌های رقابتی و سهولت دسترسی و همچنین شفافیت قراردادها، شناخته‌شده بودن طرفین قراردادها، استاندارد بودن محصول، کیفیت نگهداری کالا و اطمینان از وجود به موقع و ثبات در کیفیت می‌تواند جریان تجارت پسته را روشن‌تر و گردش مالی را سریع‌تر و اطمینان لازم را در هر دو سوی قرارداد ایجاد کند.
آیا عرضه پسته در بورس کالا باعث خواهد شد مشکلات قیمت‌گذاری این محصول حل شود؟
دقیقاً نقش اصلی بورس ایجاد مکانیسم‌های مشخص برای کشف قیمت واقعی کالا یعنی پسته است. در شرایط فعلی به تعداد فعالانی که به نحوی در خریدوفروش این محصول فعالیت می‌کنند، ممکن است قیمت‌ها متفاوت باشد. به همین نسبت مشکلات و سردرگمی و عدم اعتماد عرضه‌کننده پسته (تولیدکننده) و از طرفی خریداران زیاد است؛ ایجاد صحنه رقابت و فراهم شدن فرصت چالشی تعیین قیمت منتج به واقعی شدن یا به اصطلاح کشف قیمت می‌شود و می‌توان اطمینان داشت که هر نوع پسته با هر نوع کیفیت در سطح کشور و منطقه چه بهایی دارد و این قیمت ملاک انجام معاملات حتی در خارج از بورس کالا شده و تشویش و نگرانی‌ها را خواهد زدود.
آیا می‌توان از طریق بورس قیمت‌گذاری در بازار بین‌المللی را در دست گرفت؟
بله، از این طریق می‌شود شرایط را برای همه فعالان صنعت پسته یکسان کرد و متاسفانه رقابتی که امروز در بازارهای بین‌المللی فعالان ما با خودشان دارند و باعث سوءاستفاده خریداران بین‌المللی شده، به نوعی دامپینگ محصولات پسته ایران در بازارهای جهانی توسط خودمان محسوب می‌شود. لذا کشف و اعلام قیمت پسته در بورس مانع از بروز این مشکل خواهد بود.
چه مکانیسم‌هایی باید در بورس کالا برای عرضه محصول پسته فراهم باشد؟
روش‌های معمولی در بورس کالا وجود دارد که این روش‌ها متعدد است اما در شرایط فعلی دو روش عرضه وجود دارد، عرضه مستقیم و خرید یا امانت توسط مباشرانی که در نظر گرفته می‌شوند از باغداران یا دارندگان کالای پسته این خرید را انجام می‌دهند. این روش به این نحو است که در هر منطقه یک یا چند نفر از فعالان پسته که از شهرت و توانایی لازم در خرید تامین بهای آن و پرداخت در وقت مقرر برخوردارند، انتخاب می‌شوند و آموزش لازم را فراگرفته و چنانچه از هر لحاظ مورد تایید بورس کالا قرار گرفتند معرفی می‌شوند. قبلاً با نظرخواهی از فعالان و بررسی شرایط روش‌های خرید و نحوه محاسبه و پرداخت‌ها و زمان‌بندی آنها و تضامین لازم که باعث اطمینان خاطر تولیدکنندگان باشد، تعیین و تنظیم و اعلام می‌شود. در طرف دیگر خریداران عمده که توانایی صادرات، فرآوری یا توزیع در داخل داشته باشند، با مشخص بودن طرف معامله آنها (مباشرین) و اطلاع از قیمت، کمیت و کیفیت پسته، می‌توانند به راحتی پسته مورد نظر خود را در رنج قیمتی اعلام‌شده خریداری کنند. اما روش دیگر صدور گواهی سپرده کالایی است که این روش بیشتر مورد نظر فعالان پسته و روشی کاملاً مطمئن و سریع برای تامین نقدینگی است. در این روش با شناسایی فعالان خوشنام و مورد وثوق در هر منطقه به هر تعداد که لازم باشد، شناسایی می‌شوند. شرایط خاص فرد، توانایی، امانت‌داری و شهرت کاملاً بررسی می‌شود. بررسی شرایط فیزیکی و امکان نگهداری پسته به صورت امانت نیز از جمله معیارهای شرکت بورس کالاست که خوشبختانه دقت نظر کافی در این مورد می‌شود و استانداردها تعریف شده و برای انبارها انطباق داده می‌شود و چنانچه از سالم و بهداشتی نگه داشتن پسته‌های امانتی در انبارها اطمینان حاصل شود، این انبارها و افراد صاحب، مسوول تایید صلاحیت شده معرفی می‌شوند. به دلیل این دقت‌نظرها و حساسیت‌هایی که وجود دارد و همچنین رویکرد اتاق بازرگانی که حفظ منافع اعضای خود را در نظر دارد، از همه روش‌ها و مکانیسم‌هایی که این اطمینان و اعتماد را ایجاد کرده، حمایت می‌شود. در این روش دغدغه‌های فعالان پسته و سایر کالاهایی که در بورس کالا عرضه می‌شوند، مدنظر قرار گرفته و با این اقدام، موانع موجود پایان می‌یابند و به همین دلیل ما از این روش حمایت جدی و همه‌جانبه می‌کنیم.
حالا با این اوصاف مکانیسم به این شکل است که تولیدکنندگان خرد پسته گواهی‌های نگهداری پسته خود را طبق فرمت‌های بورس کالا دریافت داشته و می‌توانند این گواهی‌ها را در بازار سرمایه به روش‌هایی که معمول است، ارائه و نقدینگی حاصل از آن را صرف امور جاری خود کنند. لذا فعلاً این دو روش و مکانیسم عمل در این رابطه وجود دارد. البته باید به مقتضای زمان و وسعت بخشیدن به عرضه این کالا در بورس روش‌های متنوع‌تری به‌کار گرفت تا همه شرایط و سلایق و ضرورت‌های مورد نظر فعالان را مدنظر داشت.
تولیدکنندگان چقدر از این موضوع استقبال خواهند کرد؟
این ابزار و فرصت جدید است. البته جدید برای این کالا و جوان برای کشور ما. طبیعی است که هر کاری در آغاز با یک عدم قطعیت و ابهام از سوی فعالان آن حوزه روبه‌رو است به‌خصوص اگر سرمایه‌های اجتماعی در جامعه‌ای ضعیف و اطمینان‌ها کمتر شده باشد. در این روزها به دلایل متعدد معاملات مبتنی بر اعتماد طرفین کمتر یا با ریسک انجام می‌شود لذا اعتماد به هر روش جدید تا اندازه‌ای سخت است در نتیجه نباید انتظار داشت در همان سال اول و مراحل اولیه حجم قابل توجهی از پسته از طریق بورس کالا عرضه شود. البته نباید دور از ذهن دانست که بازار فعلی پسته به دلیل حضور فعالان صاحب‌نام، موجه و باتجربه مشکل حاد ندارد. البته تاکید ما به عنوان اتاق بازرگانی بر سهولت، سادگی، شفافیت، سرعت و قابل برنامه‌ریزی بودن منابع و بازار است.
عرضه پسته در بورس می‌تواند بر انسجام بازار تاثیر مثبتی بگذارد؟
ایران بعد از کشور آمریکا، دومین تولیدکننده پسته در دنیاست و تا پیش از این هم در جایگاه اول قرار داشت. اما هیچ بازار منسجمی وجود ندارد و به تعداد تولیدکنندگان و بازرگانان و شرکت‌ها، حرف متنوع در بازار وجود دارد و انسجامی در بازار پسته نمی‌بینیم. وقتی انسجامی در بازار پسته وجود نداشته باشد، آیا می‌توان روی آن حساب کرد و تاثیرگذاری بین‌المللی داشت؟ کاری که بورس می‌تواند انجام دهد، ایجاد انسجام در بازار داخلی است. وقتی تولیدکننده‌ای حرف واحد و کارشناسی در دنیا داشته باشد، در سطح وسیعی مطرح می‌شود و آن‌وقت می‌توان به تاثیرگذاری امیدوار بود و تاثیرگذاری در سطح قابل توجهی خواهد بود.
به نظر شما این انسجام از چه راه‌های دیگری جز عرضه در بورس کالا محقق می‌شود؟ آیا عرضه در بورس بهترین راه بوده است؟
عرضه در بورس می‌تواند به حل این مساله کمک کند تا شاید در آینده دیگر مشکلات فعلی وجود نداشته باشد. با اینکه پسته سابقه چند دهه‌ای دارد اما وقتی تولیدکننده‌ها می‌خواهند پسته خود را عرضه کنند، نمی‌دانند باید به کجا مراجعه کنند. تا به حال این کار در بخش‌های مختلف شهر، خیابان‌های متعدد و افراد مختلف انجام می‌شده اما حال بورس از مدرن‌ترین بازارهای دنیاست و مکانیسم‌های خاص خود را دارد. به این دلیل بورس محور انسجام می‌تواند باشد چراکه ارتباطات وسیعی دارد و به ابزار خاصی مجهز است. به عنوان یک فعال اقتصادی فکر می‌کنم بورس کالا بهترین راه برای انسجام در بازار داخلی و خارجی است.
چرا پیش از این عرضه پسته در بورس کالا مطرح نشده است؟
سابقه بورس کالایی ایران به سال‌های خیلی دوری برنمی‌گردد و کالاهای متنوعی هم عرضه نشده است. اصلاً این بحث، موضوع جدیدی است. فکر می‌کنم تاکنون به گندم و ذرت محدود بوده و هنوز به محصولات دیگری مثل خرما و مرکبات نرسیده و این محصولات هنوز وارد نشده‌اند و در آینده وارد خواهند شد، بنابراین این بحث جدیدی است.
تجربه کشورهای دیگر در این زمینه چیست؟ کشوری مانند آمریکا که دیگر اولین تولیدکننده پسته جهان شده است، تجربه مشابهی دارد؟
تفاوتی که بین ما و کشورهای دیگر مثل آمریکا وجود دارد، این است که انسجام مورد اشاره در تولید این کشورها هم وجود دارد یعنی تعداد بازیگران صحنه تولید و تجارت پسته محدود و صاحب نفوذ هستند. اشکال کار ما این است که هرچه جلوتر هم می‌رویم، به دلیل اعمال سلایق اشخاص، تنوع افراد و مناطق مختلف تعداد بسیار زیادی بازیگر صحنه در بازار پسته داریم که اصلاً قابلیت برنامه‌ریزی در این بازار به آن معنا وجود ندارد. بنابراین مثلاً در آمریکا تنها بحث سه یا چهار شرکت در زمینه پسته با حجمی حدود 400 هزار تن است که ابزارهای مناسبی هم برای سازوکار این بازار دارند و چون بورس کالای آنها شناخته‌شده‌تر است در این زمینه موفق عمل می‌کنند و علاوه بر این، شبکه‌های ارتباطی قوی‌ای هم در این حوزه دارند. اما در ایران بورس کالا جوان است و بازیگران صحنه پسته هم بازیگران فراوانی هستند که نمی‌توان برای این سلایق مختلف برنامه‌ریزی واحد داشت. بنابراین موضوع بازار ایران و بازار آمریکا با هم متفاوت است و ما باید به این سمت پیش برویم که اولاً با تجمیع فعالیت‌ها، مدیریت‌ها و مالکیت‌ها به فکر این باشیم که بازیگران این عرصه را محدود، قوی و موثر کنیم تا بتوانیم از ابزارهای مناسب بهره ببریم. اگر موفقیتی در بازار کشوری مثل آمریکا دیده می‌شود، ناشی از انسجام در تولید و عرضه این محصول در آمریکاست.
آیا عرضه پسته در بورس می‌تواند به تجمیع مورد اشاره شما کمکی کند؟
بله، همین‌طور است. آنچه امسال شروع شده، بحث مباشر است که مورد تایید بورس کالا هم قرار گرفته و می‌تواند محصول را از خرده‌مالک‌ها بگیرد و تجمیع کند یا تولیدکننده‌های پسته، محصول خود را در انبارهای استانداردی که تعریف شده، به افراد شاخصی که مورد تایید است، محصول را به امانت بگذارند و گواهی‌هایی صادر شود که امکان خریدوفروش آن وجود داشته باشد یعنی بخشی از این گواهی‌ها حجم بزرگی از پسته را شامل می‌شود که قدرت چانه‌زنی را افزایش می‌دهد. بنابراین بازیگران خرد این بازار از طریق مباشرها و گواهی‌های سپرده کالایی تجمیع می‌شوند و تصمیم‌گیری در این بازار راحت‌تر می‌شود. ضمن اینکه آنها هم که عرضه‌کننده بودند، در بازار کالای خود را به صورت شفاف عرضه می‌کنند و قیمت کشف‌شده‌ای را که مورد تایید همه است مبنا قرار می‌دهند. این وضعیت به صادرات هم می‌تواند کمک کند اما در مقطع فعلی مثلاً یک صادرکننده ایرانی می‌خواهد پسته‌ای صادر کند، ممکن است با مشکلاتی درباره قیمت و کیفیت و موارد دیگر مواجه باشد. فرد خریدار نیز اگر قرار باشد با افراد متعددی در تماس باشد، هیچ‌وقت این اطمینان و اعتماد به نفس را ندارد که آیا می‌تواند قراردادی ببندد یا نبندد چون از تغییر قیمت بیم دارد یا اینکه ممکن است کیفیت محصول، آن نباشد که به او گفته شده است. در واقع همیشه این نااطمینانی وجود دارد اما وقتی خریدار با چند نفر مشخص در ارتباط است که ابزارهای مالی را هم به صورت مناسبی می‌شناسند، با اطمینان خاطر بیشتری می‌تواند معامله کند. به این دلیل است که می‌گوییم عرضه در بورس کالا نه‌تنها قیمت را شفاف می‌کند و انسجامی در بازار داخل به وجود می‌آورد بلکه فضایی را فراهم می‌کند که بازیگران این بازار می‌توانند فعالیت‌های پسته را پیش‌بینی کنند در حالی که اکنون نمی‌توانند این کار را انجام دهند اما عرضه در بورس کالا قابلیت پیش‌بینی را افزایش می‌دهد.
به نظر شما با عرضه پسته در بورس امکان دخالت‌های دولتی‌ای که می‌تواند روی قیمت نیز تاثیر بگذارد، کاهش می‌یابد؟
شرایط پسته با بقیه محصولات تفاوت دارد. دولت همیشه نگران است که بعضی از کالاهایی که وجود آنها در بازار داخلی ضرورت دارد، به دلیل صادرات عرضه داخلی آنها کم شود و قیمت این محصول را در داخل کشور با نوسان مواجه کند. این نگرانی همیشه وجود داشته و به همین دلیل به سراغ ابزارهایی در برنامه ششم رفتند و سازمان‌هایی متولی شدند که پیش‌بینی کنند چه اتفاق‌هایی در مورد کالاها رخ می‌دهد که در وقت معین حتی اگر نیاز شد، وارداتی صورت گیرد. اما توجه کنید همیشه دخالت در صادرات به بهانه تنظیم بازار داخلی به بازار صدمه وارد کرده است. خوشبختانه پسته برخلاف کالاهای دیگر، بیش از 80 درصد آن صادراتی است و تنها 20 درصد پسته تولیدی کشور در داخل مصرف می‌شود. در واقع پسته کالای بسیار ضروری که کمبود آن باعث تنش در کشور شود، نیست و به همین دلایل مورد اشاره نه اینکه شاهد دخالت دولت در بازار پسته نباشیم اما میزان آن نسبت به محصولات دیگر کمتر است. حالا نهادهایی مانند انجمن پسته، تشکل‌های پسته و بازیگران صحنه این محصول قدرت تنظیم امور را دارند و نمی‌گذارند کار به جایی برسد که مجبور به دخالت دولت در بازار شویم.
آیا عرضه پسته در بورس کالا می‌تواند بازارهای بین‌المللی جدیدی برای پسته ایجاد کند؟
تاکنون بازار پسته ما سنتی بوده و صحنه‌گردانان آن تعداد معدودی بودند. اما اکنون که بخواهیم به صورت حرفه‌ای‌تر و وسیع‌تر کار را انجام دهیم، باید انسجام مورد اشاره را مدنظر قرار دهیم. فکر می‌کنیم با این مکانیسم و پیش‌بینی‌پذیر شدن بازار، بازیگران جدیدی وارد این بازار شوند که قطعاً آنها سراغ بازارهای جدیدی خواهند رفت که بتوانند رقابت کنند. بورس کالا به بحث شفاف‌سازی و افزایش کیفیت محصول و در نظر گرفتن استانداردها می‌تواند کمک کند.
