توصیه‌های معکوس

مطابق آمار و شاخص‌های موجود طی 20 سال اخیر بازار سرمایه در مقایسه با سایر فرصت‌های سرمایه‌گذاری بازاری پربازده‌تر از سایر گزینه‌هایی نظیر مسکن، ارز و طلا در کشور محسوب می‌شود اما ورود غیرحرفه‌ای و با دانش پایین به آن می‌تواند شخص سرمایه‌گذار را با مخاطرات جدی مواجه سازد. سال‌هاست در بازار سرمایه در جایگاه مشاور سرمایه‌گذاری فعالیت داشته‌ام و در این مدت فارغ از مباحث منتشرشده در مراجع مختلف علمی در مصاحبت و گفت‌وگو با گروه گسترده‌ای از سرمایه‌گذاران ناموفق و بازنده رفتارهای مشابهی را مشاهده می‌کنم که معتقدم در شکست آنها موثر است و هر فرد ممکن است تعدادی از آنها را در خود پیدا کند. بر همین اساس در این مقاله سعی کرده‌ام با زبانی ساده و نیم‌نگاهی به مباحث مالی رفتاری و بر اساس مشاهدات عینی در قالب توصیه‌های معکوس که می‌تواند جذاب‌تر باشد به مهم‌ترین خطاها، مدل رفتاری و اعتقادات افراد بپردازم که می‌تواند به تحمیل فشارهای مالی و روانی و بعضاً خسارت‌های جبران‌ناپذیر اقتصادی و خانوادگی بر آنها منجر شود. پس اگر نگرش و رفتارهایی مشابه عوامل زیر را دنبال کنید زمینه این را خواهید داشت که پس‌انداز یک عمرتان را در بازار سهام از دست بدهید. در واقع آدرس زیر، مسیری است که نباید بروید و اعتقاداتی است که نباید داشته باشید.

1- به طی شدن دوران رونق و رکود در بازارهای مختلف اعتقادی نداشته باشید. وقتی با کمی سرمایه‌گذاری اولیه طی مدت کوتاهی سود جذابی کسب کردید و به گمان خودتان راه و روش پول درآوردن از بازار سهام را یاد گرفتید به سرعت سایر پس‌اندازهای دیگرتان را هم به بورس بیاورید و آنها را هم در معرض ریسک و نوسانات قیمت قرار دهید.

2- به صورت تجربی و بدون آموزش کافی و شناخت مسائل اثرگذار و شیوه‌های سرمایه‌گذاری صحیح در بازار سرمایه، معاملاتتان را شروع کنید، چون به مرور زمان و از طریق آزمون و خطا یاد می‌گیرید. پس برای آموزش خودتان زمان نگذارید و هزینه‌ای نکنید.

3- یادگیری مفاهیم بورس و اصول تحلیل بنیادی و تکنیکال را دور بریزید، به موضوع فعالیت شرکت‌ها و اخبار و اطلاعات مالی و چشم‌انداز صنعت آن و همچنین قیمت‌های فعلی و چند ماه قبل آن و مقایسه با شرکت‌های هم‌گروه هم اهمیتی ندهید.

4- چون چند حرکت اخیر شما پرسود بوده اعتمادبه‌نفس بالا داشته باشید و متوهمانه تصور کنید خودتان می‌توانید عالی عمل کنید. مشورت گرفتن از دوستی که تازه چند ماه است به بورس ورود کرده و بنا به اقبال در بازار سود خوبی هم کسب کرده، می‌تواند در پیدا کردن مسیر اشتباه موثر باشد.

5- در شبکه‌های اجتماعی بدون هویت بورسی که اسامی مستعار دارند عضو بشوید و هزینه اشتراک هم پرداخت کنید تا با خرید گروهی قیمت یک سهم را با تقاضای کاذب روی سهم غیرارزنده بالا برده و استاد گروه بتواند سهمش را در قیمت بالاتر بفروشد. به‌طور کلی مشاوره از افراد فاقد صلاحیت در نابودی سرمایه اثربخشی خوبی دارد.

6- تک‌سهم بشوید و سبد سهام تشکیل ندهید. می‌توانید این توجیه را هم بیاورید وقتی سبد تشکیل می‌دهید برخی مثبت و برخی منفی می‌شوند و برآیند بازده شما کمتر می‌شود. این‌گونه یک رخداد گاه ساده می‌تواند ناگهان بخش مهمی از دارایی شما را نابود کند.

7- هر سهمی را که می‌شنوید یا می‌بینید که ادمین یکی از کانال‌ها معرفی کرده به سبدتان اضافه کنید و سبدی متشکل از چند ده سهام مختلف در تمام صنایع برای خود درست کنید. مطمئن باشید با این کار کنترل همه آنها به زودی از دستتان خارج می‌شود و در افزایش اشتباه و خطای تصمیم‌گیری شما بسیار موثر خواهد بود.

8- آنقدر به مشاور و دوست حرفه‌ای‌تان زنگ بزنید و پیام بدهید که حالا الان چی بخرم که وی مستاصل شود. اگر بگوید سهمی را که دیروز با دید میان‌مدت توصیه کرده، چون امروز منفی بوده، فروخته‌اید و دنبال سهم جدیدی هستید در دورتر کردن او موفق‌تر خواهید بود.

9- تا سهمتان کمی رشد می‌کند و در سود قرار می‌گیرید سهم را بفروشید و دنبال سهم جدید برای خرید بگردید.

10- همه‌روزه سهم‌هایی را که منفی معامله می‌شوند بفروشید و سهم‌های دیگری را که خیلی رشد کرده‌اند و همچنان رشد می‌کنند اضافه کنید. تکرار این کار در کاهش مستمر ارزش سبد سرمایه‌گذاری شما بسیار خوب عمل می‌کند.

11- هر روز سود یا زیانتان را دقیق و تا ریال آخر حساب کنید و برای سود کردن شادی کنید و شیرینی بدهید و برای زیان در روز دیگر عصبانی باشید و فراوان غصه بخورید. سعی کنید شادی و اندوه‌های مکرر شما را که برگرفته از نوسانات ذات بازار سرمایه است اطرافیانتان هم متوجه شوند تا آنها نیز به شما به چشم فرد ناپایدار نگاه کنند. این‌گونه به جز سرمایه ریالی سرمایه اجتماعی خود را نیز راحت‌تر از دست می‌دهید. در کل خوددار و مسوولیت‌پذیر نباشید.

12- چون سهمی که می‌خرید درجا می‌زند دائم با دیدن سهام دیگر که بالا می‌رود به فکر تعویض سهمتان باشید در واقع بالعکس گزینه قبل با سود و زیان معامله‌تان کاری نداشته باشید و فقط بخرید و بفروشید و از معامله کردن لذت ببرید. آنقدر بخرید و بفروشید تا سرمایه خودتان را کوچک و کارگزارتان را ثروتمندتر کنید.

13- علل و نتایج مثبت و منفی تصمیماتتان را رصد نکنید و در جست‌وجوی درس گرفتن از آنها و ارزیابی عملکردتان نباشید. در واقع وقتتان را بابت موضوعاتی که ممکن است به پخته‌تر شدن تصمیمات شما منجر شود هدر ندهید.

14- سهم منفی در سبدتان را سریع بفروشید و توجهی به ارزندگی و استراتژی و هدف قیمتی که سهم را با آن دیدگاه خریده‌اید نداشته باشید.

15- یکی از کارهایتان این باشد که ببینید کدام سهم صف خرید است. در صف قرار بگیرید و اگر صف عرضه شد و صف فروش شد، به سرعت در صف فروش بروید و به‌محض دیدن جمع شدن مجدد صف فروش در هر قیمتی مجدد سهمتان را که از چنگتان درآورده‌اند بخرید. این کار در افزایش سرعت آب شدن سرمایه شما می‌تواند بسیار موثر باشد.

16- به ویژگی‌های بنیادی سهام نظیر سوددهی و میزان ارزندگی شرکت توجه نکنید، فقط ببینید چه کسی در حال خرید چه سهمی است، شما هم به روش‌های غیرموثق مطلع شوید و کورکورانه به تصور خودتان مشابه او بخرید در حالی که تقریباً مطمئن باشید حتی در صورت صحت اطلاعات از زمان خروج او به موقع مطلع نخواهید شد.

در ادامه چند توصیه نیز به کمی حرفه‌ای‌ترها که تمایل به از دست دادن بخشی از سرمایه و پس‌انداز خود در بورس دارند:

♦ خیلی سریع با چند ماه تجربه بازار خودتان را به صورت فردی که در بازار خبره است جلوه دهید، ذهنتان به خطا آن را باور می‌کند و به مطالعه آموزش‌های مفید کمتر راغب می‌شوید. دیگران نیز چون شما را مطلع و حرفه‌ای فرض می‌کنند، مطالب آموزنده و مشاوره‌ها و اخبار مهم برای تصمیم‌گیری را کمتر به سمت شما ارسال می‌کنند و با این کار می‌توانید شانس خطا در سرمایه‌گذاری خودتان را افزایش دهید.

♦ وقتی سهمتان افت می‌کند بدون اینکه دلیل ریزش را بدانید و فرصت‌های دیگر را ببینید دائم و مکرر به کاهش میانگین قیمت خود اقدام کنید.

♦ اگر رخدادها و تحلیل‌های پیرامون سهمتان تغییر کرد و شما عاشق سهمتان هستید بر نظر خود سماجت کنید و آن را هرگز نفروشید. به اصطلاح برخی مشاوران با سهامتان ازدواج کنید تا از فرصت‌های دیگر بازار به خوبی جا بمایند.

♦ پول دیگران را با قول پرداخت سود به آنها بگیرید یا در سود و زیانشان شریک شوید و با همان سیستم معاملات بر اساس شنیده و شایعات و کانال‌های تلگرامی بدون هویت، پول آنها را هم در معاملات روزانه سهام وارد کنید. می‌توانید از کارگزارتان اعتبار هم بگیرید. این الگو یکی از موفق‌ترین مسیرها برای نابودی سریع سرمایه است.

♦ به مشاور و دوستان حرفه‌ای‌تر خود اطلاعات غلط بدهید و بزرگنمایی کنید. با این کار به شما مشورت غلط خواهند داد.

♦ بورس را خیلی ساده‌انگارانه نگاه کنید، به اوضاع امنیتی و سیاسی داخلی و خارجی و منطقه بی‌توجه باشید. قیمت‌های جهانی و تحولات و چشم‌اندازهای آن را نیز رصد نکنید. بودجه و مسائل اقتصادی کلان و مهم کشور هم خیلی پیچیده است و نیازی نیست شما از مفروضات آن مطلع باشید. در یک کلام اگر ریسک‌ها و تهدیدهای بازار سرمایه را نادیده بگیرید در نابود کردن سرمایه می‌توانید بهتر عمل کنید.

♦ شغل اصلی خود را به پشتوانه تخصصی که در دوران رونق بورس پیدا کرده‌اید و توهم ثروتی که از آن می‌توانید کسب کنید ترک کنید، سرمایه‌تان را در بازار با فروش دارایی‌های مهم، نظیر خانه و خودرو و ورود آن به بورس به امید کسب بازده بیشتر به خطر بیندازید. با این کار چند هدف را نشانه گرفته‌اید و خسارت‌های ناخوشایند مالی و روانی در کمین شما می‌تواند جبران‌ناپذیرتر باشد. تا جایی که ممکن است برای برگشت به زندگی متعارف نیاز به کمک درمانی و مالی دیگران پیدا کنید.

♦ دید کوتاه‌مدت و نوسانگیری داشته باشید. همه پولتان را در یک مرحله و یکجا و در یک زمان بخرید یا بفروشید و خرید و فروش پلکانی و صبوری در نگهداری یا فرآیند خرید و فروش سهام را دور بریزید.

♦ اگر سهمتان در زیان قرار گرفت تا زمانی که به سود نرسیده آن را نفروشید و حقتان را از سهام آن شرکت بگیرید! برای تسکین ذهنتان از جمله آرام‌بخش دیدگاه بلندمدت چندساله دارم هم می‌توانید استفاده کنید.

حال چه باید کرد، این موارد تنها بخش نسبتاً رایجی از نکات و روش‌هایی هستند که سرمایه‌گذاران تازه‌وارد به بازار سرمایه می‌توانند با پیروی از آنها بخش مهمی از سرمایه و پس‌انداز خود را که مدت‌ها برای جمع‌آوری آن زمان صرف کرده‌اند نابود کنند و اگر شما تعداد زیادی از این موارد را در رفتار معاملاتی خود مشاهده می‌کنید بهتر است در اسرع وقت برای اصلاح آن مراحل آموزشی را طی یا از خدمات شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری دارای مجوز استفاده کنید. همچنین استفاده از روش‌های سرمایه‌گذاری غیرمستقیم نظیر صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا استفاده از خدمات سبدگردانی اختصاصی نیز می‌تواند ضمن حفظ و رشد ارزش سرمایه شما و بهره‌مندی از فرصت رونق بازار سرمایه، مقدمه حضور شما را در بازار سرمایه با کسب دانش بیشتر در آینده فراهم کند.